نفت و گاز رقیب ندارد

روند روبه رشد مصرف انرژی بویژه نفت در سراسر جهان همچنان ادامه دارد. با وجود تمام تحقیقات و سرمایه گذاری های گسترده ای كه در سراسر جهان برای تولید انرژی های جایگزین و تجدید پذیر صورت گرفته است اما مصرف نفت و گاز طی ۳۰ سال گذشته تا كنون همچنان مقام اول را دارد. با گذشت بیش از۱۰۰ سال از آغاز مصرف صنعتی این كالای استراتژیك باید گفت كه وابستگی اقتصادی كشورها به شریان عرضه نفت كماكان در حال افزایش است.
در دهه های اخیر گاز هم جای خود را در سبد مصرف سوخت صنعتی پیدا كرده است، به گونه ای كه ادامه سرمایه گذاری ها و اكتشافاتی كه حتی در نقاط دوردست و پرهزینه انجام می شود نشان می دهد مصرف این نوع از سوخت جدای از آثار مثبت زیست محیطی دارای صرفه اقتصادی كاربرد صنعتی است. گرچه با توجه به افت بهره وری مخازن نفت در نقاط عمده تولیدكننده بویژه در كشورهای عضو اوپك، زمینه برای استفاده بیشتر از انرژی های پاك دوچندان شده است.
امروزه سهم گاز در كل مصارف جهانی انرژی به بیش از ۲۳ درصد رسیده است؛ این آمار در شرایط فعلی كه روزانه ۸۵ میلیون بشكه نفت هم به بازارهای جهانی سرازیر می شود آمار قابل توجهی است.
طبق گزارش تحقیقاتی بریتیش پترولیوم (BP) تولید جهانی گاز در سال ۲۰۰۵ میلادی به ۲۷۶۳ بیلیون متر مكعب رسیده است.
ارزش حرارتی هر متر مكعب گاز طبیعی معادل یك لیتر نفت خام بوده و اگر این میزان تولید گاز را به نفت تبدیل كنیم بهتر مشخص می شود كه رشد استفاده از گاز در سبد صنعتی، خانگی و حمل ونقل جهان به چه رقم قابل توجهی رسیده است. در گزارش بی پی (BP) مصرف گاز در پایان سال ۲۰۰۵ هم ۲۷۴۹ بیلیون متر مكعب اعلام شده است. طبق این ارقام به این نتیجه می رسیم كه امروزه هر میزان تولید گاز با تقاضای فوری مواجه خواهد بود و مادامی كه میادین جدید در مسیر توسعه قرار می گیرند به سرعت پروژه های جدیدی نیز با پایه مصرف گاز تعریف می شود. آمارها نشان می دهد كه حتی بسیاری از طرح های صنعتی و نیروگاهی كه در دنیا در حال بهره برداری است خیلی زودتر از این كه منابع گاز به تولید برسند ساخته شده اند. با این حال در تحلیل هزینه ـ فایده اقتصادی استفاده از سوخت ارزان گاز با كاربردهای متعدد و چشم انداز زیست محیطی به اثبات رسیده است. شاید این گونه پرسیده شود كه چرا با وجود آثار مثبت استفاده از گاز، جایگزینی این كالای حیاتی از رشدی تصاعدی برخوردار نبوده است؟ این جریان از دو دلیل ناشی می شود:
۱) افزایش قیمت نفت در كمتر از ۵ سال گذشته از محدوده ۳۰ تا ۴۰ دلار به محدوده های بالای ۶۰ دلار بسیاری از پیش بینی های كشورهای توسعه یافته در خصوص انجام سرمایه گذاری های غیرنفتی را تغییر داد به گونه ای كه بخش عمده ای از اعتبارات پیش بینی شده سرمایه گذاری در حوزه های گازی خاورمیانه، شمال آفریقا و كانادا صرف پرداخت های اضافی ناشی از افزایش قیمت نفت گردید.
۲) با وجود مؤثر بودن كاربرد گاز در تمام زمینه های مصرفی اما یك مؤلفه مهم هم مانع از دسترسی سریع گاز به مناطق مصرف شده است. گاز تنها می تواند از طریق احداث خط لوله انتقال یا تبدیل به گاز مایع (LNG) و حمل آن توسط كشتی به مبادی مصرف وارد شود لذا مذاكرات مربوط به ساخت خط لوله یا خرید گاز از كشورهای تولیدكننده با توجه به تجاربی كه در این زمینه به دست آمده است ممكن است سال ها به طول انجامد؛ همین جریان میزان دشواری های استفاده از گاز را برای مصرف كنندگان دچار مشكل كرده است. اگر به این دلایل قیمت های منطقه ای گاز را كه غالباً سیاست های مستقل كشورهای تولیدكننده در خصوص صادرات گاز هم هست به آن بیفزاییم به حساسیت خرید و فروش گاز دامن خواهد زد. پروژه انتقال گاز ایران به هند و پاكستان كه بیش از یك دهه در مسیر مذاكرات تعیین قیمت قرار گرفته است نشان می دهد كه نبود بازارهای بین المللی گاز به عنوان شاخص اعتباری تعیین قیمت می تواند معادلات بسیاری در مسیر استفاده از این كالا در جهان به وجود آورد.
۳) بسیاری از كشورهای عمده مصرف كننده با توجه به رقابتی نبودن تولید و عرضه جهان و مشكلات ساختاری انجام معاملات سعی دارند با متنوع سازی سبد مصرفی سوخت خود، از میان ریسك وابستگی به یك انرژی خاص بكاهند. به این دلیل است كه روند كاربرد گاز در دهه اخیر گرچه رشد قابل توجهی داشته اما هرگز به صورت تصاعدی نبوده است.
۴ـ كاهش سرمایه گذاری های توسعه ای هم تأمین امنیت عرضه گاز در حوزه های تعریف شده و طرح های در برنامه كشورهای مصرف كننده را در هاله ای از ابهام قرار داده است. این جریان تا آنجا پیش رفته است كه حتی بسیاری از دارندگان ذخایر گاز هم به دلیل محدودیت منابع سرمایه گذاری در استفاده فراگیر از انرژی گاز تاكنون بی نصیب مانده اند.
● مصرف جهانی انرژی های اولیه
در یك گزارش خواندنی كه از سوی بریتیش پترولیوم (BP) منتشر شده است آمار مصرف انواع انرژی های اولیه از جمله نفت، گاز و زغال سنگ اعلام شده است. این گزارش براساس مطالعه تغییر تركیب مصرف جهانی انرژی از سال ۱۹۷۷ تا سال ۲۰۰۵ تنظیم شده است. براین اساس مصرف نفت كه در سال ۱۹۷۷ میلادی ۴۷ درصد از كل انرژی مصرفی جهان را تشكیل می داده است در سال ۲۰۰۵ با ۱۰ درصد كاهش به ۳۷ درصد رسیده است. اما آمار مصرف گاز كاملاً با نفت تفاوت داشته و به رقم جالب توجهی رسیده است یعنی افزایش مصرف از ۱۹ درصد به ۲۳ درصد. این موضوع به این معنی است كه در یك دوره زمانی ۲۸ ساله، مصرف گاز در جهان با وجود تمام محدودیت هایی كه در سرمایه گذاری و انتقال آن به شبكه های مصرف برشمردیم ۴ درصد افزایش داشته است. البته اگر صادرات گاز كشورهایی همچون روسیه، قطر و الجزایر هم كه در ۲ سال اخیر (تا ۲۰۰۷) به قرارداد درآمد است را به آن بیفزاییم نشان می دهد كه تولید و مصرف گاز آماده رشدی تصاعدی شده است. همچنین BP گزارش داده است كه مصرف زغال سنگ در ۲۸ سال گذشته از رقم ۲۷ درصد به ۲۸ درصد افزایش یافته كه نشان دهنده استفاده ثابت از این حامل انرژی است. سوخت زغال سنگ به دلیل قیمت پائین همچنان در بسیاری از صنایع قاره اروپا رواج دارد. گرچه الزامات پروتكل كیوتو (پیمان زیست محیطی جهان) كاربرد صنایع آلاینده را الزامی ساخته است اما با این وجود اروپا به دلیل پتانسیل های ویژه و زیرساخت هایی را كه در كنترل محیط زیست بویژه با اجرای طرح های سی دی ام (CDM) (مكانیزم توسعه پاك) به كار بسته است تغییر مصرف زغال سنگ یا به عبارتی كاهش استفاده از آن در برنامه های الزام آور كشورها قرار نگرفته است.
سهم انرژی هسته ای در سال ۱۹۷۷ تنها ۲ درصد بوده است اما جالب است بدانید كه ادامه سرمایه گذاری های گسترده كشورهای توسعه یافته بویژه كشورهای عضو OECD سهم این انرژی را به ۶ درصد افزایش داده است آمار ۶ درصدی مصرف جهانی انرژی هسته ای در شرایطی است كه هنوز بسیاری از كشورهای در حال توسعه همچون ایران از تحقیقات و سرمایه گذاری در این حوزه به استناد احتمال غیرصلح آمیز بودن كاربردهای این انرژی در محدودیت های بین المللی قرار دارند. با این وجود در صورت ایجاد شرایط آسان تر از سوی آژانس بین المللی انرژی احتمال افزایش مصرف «سوخت هسته ای» در سال های آتی به مراتب افزایش خواهد یافت. در این اثنا سهم انرژی برق (هیدرو) اعلام شده است. نكته مهم اینجاست كه سهم این سوخت در ۲۸ سال تنها یك درصد افزایش داشته است یعنی تنها افزایش از ۵ درصد به ۶ درصد.
در گزارش سال ۲۰۰۶ شركت انگلیسی بی پی نسبت ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان ۱۷۹‎/۸۲ تریلیون مترمكعب اعلام شده است. به نحوی كه نسبت ذخایر به تولید جهان در سال از ۶۵ برابر فراتر رفته است.
بر این اساس ذخایر اثبات شده نفت جهان هم ۱۶۴ بیلیون تن و نسبت ذخایر به تولید آن ۴۰‎/۶ برابر گزارش شده است.
پیش بینی می شود با توجه به راهبردهای كشورهای عمده تولیدكننده نفت در سازماندهی بازارهای گاز بویژه تصمیماتی كه درخصوص تشكیل «اوپك گازی» در سال های اخیر شكل گرفته است، كاوش های منطقه ای و جهانی برای تولید و سرمایه گذاری در حوزه گاز شكل دیگری به خود گیرد. گاز در دنیا گسترش می یابد.

منبع : روزنامه ایران