استان قزوین

قزوین كه لقب « باب الجنه» یا «دروازه بهشت» را به خود اختصاص داده از مناطق مهم ایران است كه در زمینه های تاریخی, طبیعی, اقتصادی, فرهنگی, صنعتی و گردشگری دارای اهمیت زیادی است.
قزوین ازجمله مناطق زیبا, با فرهنگ و متمدن ایران است كه در كنار طبیعت زیبا, خدادادی و مناظر بهشت گونه خود ازغنای تاریخی و فرهنگی قابل توجهی نیز برخورداراست. رودخانه های پرآب, قله های زیبا ومشهور, چشمه های آب گرم‏, حیات وحش, پوشش گیاهی غنی و دریاچه های چشم نوازاین منطقه؛ در كنار آثار متعدد تاریخی, معماری, فرهنگی, باستانی و مردمان هنردوست, سخت كوش و متمدن؛ مجموعه كم نظیری را دراین خطه از كشور ایران به وجود آورده است كه دیدار از آن ها برای همه گروه های گردشگری جذاب است.
● مکان های دیدنی و تاریخی
قزوین ازجمله مناطق زیبا, با فرهنگ و متمدن ایران است كه در كنار طبیعت زیبا, خدادادی و مناظر بهشت گونه خود از غنای تاریخی و فرهنگی قابل توجهی نیز برخوردار است. رودخانه های پرآب, قله های زیبا ومشهور, چشمه های آب گرم‏, حیات وحش, پوشش گیاهی غنی و دریاچه های چشم نوازاین منطقه؛ در كنار آثار متعدد تاریخی, معماری, فرهنگی, باستانی و مردمان هنردوست, سخت كوش و متمدن؛ مجموعه كم نظیری را دراین خطه از كشور ایران به وجود آورده است كه دیدار از آن ها برای همه گروه های گردشگری جذاب است.
قزوین بیش ترین آثارثبت شده تاریخی كشور را در خود جای داده است. در این منطقه می توان در كنار طبیعت كم نظیر و زیبا؛ مسجد های قدیمی با ارزش معماری و تاریخی بالا, مدرسه های مهم و تاریخی‏, بازارهای پررونق با انبوه اجناس و صنایع دستی, حمام ها و آب انبارهای قدیمی‏, تپه های متعدد باستانی كه نشان از تمدن باستانی منطقه دارد‏, شهرها, دهستان ها و روستاهای قدیمی با ارزش بالای طبیعی و تاریخی‏, كاران سراهای خاص دوره صفوی, قلعه های نظامی و مسكونی تاریخی‏, پل ها و بندهای تاریخی و ده ها اثر قابل توجه دیگر را مشاهده كرد كه هر یك از آن ها قادراست ساعت ها بازدید كنندگان را سرگرم نموده و تاریخ و تمدن این منطقه را به رخ بكشد. قزوین از جمله مناطق زیبا و با ارزش ایران در همه زمینه ها است كه همواره پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بوده است.
● صنایع و معادن
استان قزوین ازمراكز مهم صنعتی كشور است كه دارای صنایع دستی و ماشینی با ارزشی است. صنایع دستی دراستان قزوین رونق چشمگیری دارد. مهم ترین صنایع دستی این استان عبارتند از: سنگ تراشی و حكاكی، كاشی سازی، منبت كاری, گچ بری، قالی بافی، آیینه سازی‏. استان قزوین استقرار این استان در نزدیكی تهران و ممنوعیت احداث صنایع در محدوده ۱۲۰ كیلومتری تهران، متقاضیان احداث واحدهای صنعتی را به سرمایه گذاری در این استان راغب كرده است.
از طرف دیگر وجود معادن متعدد و موقعیت مهم ارتباطی، ‌اهمیت این استان را به منظور سرمایه گذاری صنعتی دو چندان كرده است. استقرارشهر صنعتی البرز در ۱۱ كیلومتری جنوب خاوری شهر قزوین، در زمینی به مساحت حدود ۹۰۰ هكتار كه ۳۴۷ كارخانه و حدود ۷۰ كارگاه صنعتی و تولیدی را در خود جای داده، بر اهمیت صنعتی استان افزوده است. این شهر صنعتی شامل مناطق صنعتی، تجاری، و مسكونی است. صنایع شهر صنعتی البرز به هفت گروه عمده صنعتی تقسیم شود که عبارتند از: صنایع فلزی، شیمیایی، نساجی، سلولزی، الكتریكی، كانی غیر فلزی و صنایع غذایی.
● کشاورزی و دام داری
استان قزوین یكی از مراكز مهم كشاورزی كشور است که به منظور بهره برداری از این امكانات، ‌طی دهه های گذشته, با ایجاد سازمان های عمران و صنعتی كردن كشت و زرع توسعه یافته است. استفاده از ماشین آلات كشاورزی از قبیل تراكتور و كمباین، به كار گرفتن دفع آفات نباتی و كودهای شیمیایی و به طوركلی فن آوری كشاورزی دراموركاشت و داشت، به نحو چشم گیری به رونق كشاورزی منطقه افزوده و تأثیر بسیاری درافزایش محصولات، از جمله گندم، جو، چغندرقند، حبوبات، پنبه، انگور، پسته، گردو، صیفی جات و انواع میوه ها داشته است.
در این میان انگور؛ بخش قابل توجهی از زمین های زیر كشت استان را هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی، به ویژه در نواحی تاكستان، به خود اختصاص داده است. این دشت حاصل خیز با شبکه آب یاری طالقان رود که آب آن را به محدوده شمالی دشت قزوین انتقال می دهد، آب یاری می شود.
دام داری در استان قزوین بیش تر به دو شیوه سنتی و صنعتی صورت می گیرد. عشایر و كوچ نشیان با رمه گردانی در تولیدات دامی مشاركت دارند. دام پروری صنعتی بیش تر به منظور تولید گوشت و شیر و دام پروری سنتی برای تأمین مایحتاج خانواده و ایجاد درآمدی برای تأمین هزینه ها انجام می پذیرد. پرورش طیور نیز از دیگر فعالیت های اقتصادی روستایی استان قزوین است. مرغ داری های صنعتی زیادی در استان قزوین وجود دارند كه ازفعالیت پررونقی برخوردارند.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
قزوین را در نوشته های قدیمی؛ شهر باستانی "آرساس" یا "آرساسیا" و در تاریخ یونان شهر قدیمی "راژیا" نامیده اند. قرار گرفتن آن بر سر راه "جاده ابریشم" سرنوشت قزوین را با فراز و فرودهای تلخ و شیرین گره زده است. تاریخ نگاران ایرانی و عرب عقیده دارند كه واژه «قزوین» از جمله «این كش وین» گرفته شده است، به این شرح که وقتی سركرده سپاه كسرا به هنگام نبرد، در صف لشكریان خود خللی دید، با عبارت «این كش وین» (یعنی به آن كنج بنگر) زیردست خود را مأمور رفع خلل كرد و در نتیجه سپاهیان او پیروز شدند. آن گاه در آن محل؛ شهری بنا كردند و آن را «كشوین» نامیدند و در دوره اسلامی، عرب ها، این واژه را معرب كرده و آن را «قزوین» نامیدند.
عقیده یونانیان دراین مورد بر این است که پیش از دوران هخامنشی، مردمی كه آن ها را «كاسی» یا «كاسیت» می نامیده اند، در كرانه باختری دریای قزوین می زیستند كه به گفته بعضی از تاریخ نگاران یونانی و آریایی جزو نژاد «میت تانی» به حساب می آمدند. گفته می شود این قوم مدت ها پیش از مادها به ایران آمده و قرن ها در كرانه باختری دریای كاسپین استقراریافته بود. نام قزوین نیز از نظر آنان، از نام دریای كاسپین گرفته شده است.
در مورد وجه تسمیه نام قزوین نظر دیگری نیز وجود دارد. گفته می شود كه كوهستان های شمالی قزوین همواره زیستگاه مردمان سركش بوده و آبادی های دشت قزوین پیوسته دست خوش تاخت و تاز و تاراج طایفه های گوناگون قرار داشته است.
به فرمان حاكم وقت، برای جلوگیری از تاخت و تاز كوه نشینان، یك دژ درمدخل كوهستان شمالی قزوین و دژ بزرگ دیگری برای استقرارسپاهیان در محل كنونی قزوین بنا كردند. اولی را «دژ بالا» و دومی را «دژ پایین» نامیدند که با گذشت زمان، نام «دژ پایین» دچار دگرگونی شده و به «دژپین»، «گژوین» و سپس «كشوین» تبدیل شده است. در دوران شاپور ذوالاكتاف قلعه ای - در جای همان دژ - بنا كرده و همان کشوین نامیده شد. این نام در دوره اسلامی معرب شده و به قزوین تغییر یافته است. در نظر دیگری گفته شده قزوین در اصل «كزوین» و مركب از «كزو» به معنای پسته و «ین» به معنای شهر- شهر پسته- بوده و بعد ها معرب شده و به قزوین تبدیل شده است.
بر اساس اسناد و مدارك موجود، قدمت و تاریخ منطقه قزوین، به دوران حكومت مادها در قرن نهم پیش از میلاد می رسد. كاوش ها و یافته های باستان شناسی در دشت قزوین، نشان گر مرحله یكجانشینی و كشاورزی در هزاره هفتم پیش از میلاد و برخورداری ساكنان آن از صنایع اولیه و نظام اجتماعی است.
منازل مسكونی، معبد، كارگاه های صنعتی، اشیای زینتی، مجسمه ها، انبارهای غله و... از تمدن دیر پای مردمان این ناحیه در هزاران سال پیش حكایت دارند. درآن زمان، ناحیه كوهستانی جنوب و جنوب باختری قزوین، جزیی از قلمرو مادها به شمارمی رفت كه همواره مورد تاخت و تاز اقوام و قبایل مختلف، از جمله اقوام دیالمه طبرستان، قرارمی گرفت. مؤلف «مرآت البلدان» بانی قزوین را شاپور ابن اردشیر بابكان دانسته که شهر را جهت مقابله با حملات و سركشی های دیلمیان ساخته و «شار شاپور» نامیده است.
قزوین دردوره های پیشین، از مراكز مهم تمدن ماقبل تاریخ بوده و شامل سرزمین های میان شهریار، جلگه ری و دشت قزوین بوده است. بررسی های به دست آمده از تپه سگزآباد بویین زهرا، ‌نشان دهنده زیستگاه های انسانی متعددی در هزاره های پیش از میلاد است. هم چنین دریک کیلومتری جاده كرج به قزوین، تعدادی تپه باستانی کشف شده كه تا حدی وضعیت زندگی اقوام این ناحیه را در حدود هزاره چهارم قبل از میلاد روشن می سازد. آثار و اشیاء به دست آمده در سگزآباد قزوین، مربوط به دوران نو سنگی و ماقبل تاریخ است. ناحیه قزوین دردوران ماد، آباد بوده و در دوره هخامنشی ها مردان ناحیه قزوین، به دلیری شهرت داشته اند. پیرنیا از مردمانی به نام «مرد» در ناحیه قزوین یاد می کند که از فرستادن نماینده به نزد اسكندر و اظهار اطاعت خودداری كردند.
روند شهرسازی و گسترش مناطق مسكونی در قزوین، پس از ورود اسلام به این سرزمین در سال ۲۴ هجری شتابی دو چندان گرفت و در مدتی كوتاه به عنوان « باب الجنه» یا «دروازه بهشت» نامیده شد. به روایت بلاذری در فتوح البلدان سعیدبن عاص بن امیه در سال های پیش از ۳۵ هجری؛ قزوین را « شهری استوار و آباد» یاد می كند و ورود چهار هزار تن از مسلمانان به فرماندهی ربیع بن خثیم در سال ۳۶ هجری سیمای قزوین را دگرگون می سازد.
اقدام محمدبن سنان عجلی در حدود سال ۹۰ هجری گام بزرگ دیگری در توسعه شهر محسوب می شود و زمینه ساز ساخت دو شهرك مهم « مباركیه و مدینه موسی» در كنار شهر كهن قزوین در سال های پیش از ۱۶۹ هجری می شود. به دنبال سفرهارون الرشید در سال ۱۹۲ هجری به ایران ، به دستور وی مسجد جامع عتیق قزوین بنا شده و بارویی گرداگرد شهرك های اقماری پیرامون قزوین كشیده می شود و چنان كه ابن فقیه همدانی و رافعی گزارش كرده اند، كلان شهر قزوین شكل می گیرد.وسعت قزوین در سال ۲۵۳ هجری را می توان از روایت تاریخ گزیده دریافت كه پس از بركشیدن حصار شهر توسط موسی بن بوقا، دارای دویست و شش برج و هفت دروازه بوده است. تعمیر باروی شهر درسال ۳۷۳ هجری به وسیله صاحب بن عباد – وزیر دانشمند آل بویه – و بنای صاحب آباد در شمال خاوری شهر، بازسازی آن در سال ۴۱۱ توسط امیر شریف ابوعلی جعفری، اقدامات گسترده عمرانی امیر خمارتاش عمادی در دهه نخستین سده ششم و ساخت باروی تازه ای از آجر به سال ۵۲۷ نشان از توسعه دایمی منطقه دارد.
انتخاب الموت به عنوان مركز اسماعیلیان نزاری و چالش های فرهنگی ، سیاسی و نظامی مربوط به آن ، منطقه قزوین را حدود ۲۰۰ سال به كانون اصلی رویدادهای مهم كشور تبدیل كرد و بارها شاهد لشكركشی های وسیع و آثار ویران گر آن بود. هرچند امیران سلجوقی ناگزیر از فعالیت های عمرانی نیز بودند و آثار پراكنده سلجوقی در جای جای استان نشان گر این نكته و گسترش قزوین در قرن ششم هجری است .
مولف «آثار البلاد» قزوین را در آغاز قرن هفتم – پیش از حمله مغول –چنین توصیف كرده است: « شــهری بسیــار بزرگ و پر جمعیت است. در دشتی بسیار پهناور و هموار بنا شده و مهندسان در بنای شهر نقشه ای كشیده اند كه نظیرش وجود ندارد. زیرا دو شهر است یكی در آغوش دیگری آرمیده. شهر كوچك را كه در وسط قراردارد شهرستان می نامند كه برای خود دروازه و بارو دارد. شهر بزرگ تر كه پیرامون شهرستان واقع شده دارای برج و باروی دیگری است. باغستان ها و تاكستان ها گرداگرد باروی خارجی شهر دوم را فراگرفته و پس از آن كشت زارهای سرسبز دو شهر را در بر دارد و دو رودخانه دیزج و ارنزك از آن می گذرد»
وسعت این شهر درهنگامه حمله ویران گر مغول به ایران به حدی رسیده كه به گزارش مستوفی در ظفرنامه افزون از یك میلیون نفر جمعیت داشته است. شهر قزوین در دوره ایلخانی پس از ركودی نسبی دوباره زندگی خود را باز می یابد و چنان كه جهانگردان آورده اند در زمان تیموریان پس از سمرقند بزرگ ترین و آبادترین شهر ایران بوده است.
انتخاب قزوین به عنوان پایتخت صفویان درقرن دهم علاوه بر بازنمایی اهمیت شهر، دوره درخشانی از عمران و توسعه شهری را رقم می زند كه درآثار سفیران و بازرگانان غربی كه به ایران آمده اند؛ مشهود است. طراحی و ساخت نخستین خیابان ایرانی، چهارباغ ها، میدان ها، كاخ ها، مدارس، مساجد، بوستان های شهری و … كه به الگویی برای شهرسازی در سراسر ایران تبدیل شد؛ از این منطقه آغاز می شود. حتی انتقال پایتخت در قرن یازدهم نیز رنگ فراموشی به آن نمی زند و تا پایان دوره افشاریان شاهد سازه های فراوانی در جای جای شهر هستیم كه عمارت باشكوه ایوان نادری از آن جمله است.
در سراسر دوره قاجاریه، قزوین به عنوان یك منطقه حاكم نشین مستقل مرتبط با پایتخت مطرح بود و با وجود ركود نسبی اقتصاد و فرهنگ در آن دوره از اندك مراكز پر رونق ایران به شمار می رفت.
پایداری قهرمانانه مردم این سامان در برابر هجوم سپاه مغول و یورش ویران گر تیمور، به ویژه وارد كردن نخستین شكست به مهاجمان افغانی دردشت قزوین پس از سقوط اصفهان از نقش انكار ناپذیر قزوینیان در تاریخ ایران حكایت دارد. مشاركت مردم قزوین در نهضت ضد استبدادی مشروطه سر آغاز فصل نوینی در تاریخ معاصر ایران است كه تا انقلاب اسلامی تداوم می یابد. پس از بی مهری های چند دهه حکومت خاندان منحوس پهلوی و تخریب بناهای شكوهمندی هم چون ایوان و حیاط نادری، عمارت خورشید، عمارت ركنیه، دروازه ها و … ، رفته رفته استان قزوین به سوی عمران شهری گام برداشت واین روند پس از استقرار تشكیلات استانی شتابی بیش از پیش گرفت.
● مشخصات جغرافیایی
استان قزوین در حوزه مركزی ایران بین ۴۸ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۵۰ دقیقه درازای خاوری و ۳۵ درجه و ۳۷ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه پهنای شمالی قرار گرفته است. این استان از شمال به استان گیلان، از جنوب به استان مركزی، ازخاور به استان تهران و از باختر به استان های زنجان و همدان محدود می شود و ۱۳۰۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. استان قزوین با توجه به موقعیت جغرافیایی خود مانند پلی، پایتخت ایران را به مناطق شمالی و باختری و كشورهای اطراف متصل می كند. قزوین به دلیل موقعیت مناسب و توسعه كشاورزی، ‌صنعتی، مركزی و خدماتی یكی از قطب های مهم توسعه ایران به شمارمی آید.
آب وهوای ناحیه شمالی استان قزوین؛ كوهستانی است و ناحیه دشتی آن زمستان های سرد و تابستان های گرم وخشكی دارد. رشته كوه های البرز مركزی و كوه های رامند و خرقان از سه جهت استان قزوین را در بر گرفته و دشت گسترده ای را به وجود آورده اند كه از شمال به جنوب ۷۵ كیلومتر و از خاور به باختر حدود ۹۵ كیلومتر است.
كم ترین نقطه استان قزوین از سطح دریا با ۳۰۰ متر در منطقه طارم سفلی و كناره های دریاچه سد سفید رود واقع شده كه تفاوت آشكاری را از نظر توپوگرافی به وجود آورده است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ جمعیت استان قزوین ۹۶۸۲۵۷ نفراعلام شده است. این استان از لحاظ ساختار اجتماعی، ‌تركیب قومی متنوعی دارد. مهم ترین عشایر استان، از نظروابسته گی قومی عبارتند از: لرها و کردها، شاهسون ها و مراغی ها یا کله بزی ها. مسیرهای دسترسی به استان قزوین مناسب است و عبارت است از:
۱) اتوبان بزرگ تهران- قزوین- زنجان.
۲) جاده آستارا به درازای ۵۱۴ كیلومتر که در كیلومتر ۱۴۸ به قزوین می رسد.
۳) مسیر عبوری تهران- خسروی به طول ۷۴۳ كیلومتر.
۴) هم چنین قزوین در مسیر قطار سریع السیر تهران- زنجان و قطار های عبوری دیگر قرار گرفته است. قزوین دارای یک فرودگاه محلی نیز هست.
● شهرهای استان:
بویین زهرا -آبیک - تاکستان - قزوین .(اطلاعات و آمار مربوط به سرشماری سال ۱۳۷۵ می‌باشد).

منبع : شبکه جهانی جام‌جم