پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


کرمان نگین اسرارآمیز کویر


کرمان نگین اسرارآمیز کویر
جهانگردان حرفه ای از دیر باز ایران را به لحاظ طبیعت رنگارنگ، اقوام گوناگون و فرهنگ و تمدن پر رمزو رازش، سرزمین تضادها شناخته اند. این ویژگی ها نه فقط در مجموعه سرزمین ایران که گاه حتی در یک بخش خاص آن هم دیده می شود. کرمان از جمله این بخشهاست. تنوع آب و هوایی، فرهنگ و هنر صبور و جذاب، با مردمی سختکوش، شکیبا و میهمان نواز، کرمان را در میان استان های مختلف ایران متمایز کرده است. این گزارش به کرمان اختصاص دارد; با نگاهی کوتاه به فرهنگ و جغرافیای اسرارآمیز، معماری چشم نواز بناهای تاریخی، فهرست جاهای دیدنی و ...
جغرافیایی اسرارآمیز که گرمسیر را در آغوش سرد سیر می نشاند، فرهنگی کم مانند که انگشتان دست بافندگانش آن را به سان قالی، ترمه و شال های ظریف نمایان می سازد، در کنار یادگارهای شگفتی چون ارگ بم و مسجد جامع، مجموعه و آمیزه ای از کرمان می سازد که هر ساله هزاران مسافر داخلی و خارجی را به خود می کشاند. کرمان در بخش های مختلف، آب و هوایی متفاوت دارد، یعنی در همان زمانی که ناحیه ای از کرمان "سردترین" است، در ناحیه ای دیگر، گرما بیداد می کند! به همین جهت است که شهرهای کرمان به دوبخش گرمسیر و سردسیر تقسیم می شوند و همین تفاوت آب و هوایی است که سبب می شود در این شهر، هم خرما بروید و هم لیمو. به پشتوانه چنین طبیعتی، دامداری نیز همیشه آنقدر رونق داشته است که مواد اولیه مناسب را برای هنرنمایی مردمانش در ایجاد نقش های حیرت انگیزی که کرمانیان برای قالی های پر آوازه خود طرح می کنند، دم دست و فراهم بسازد. اما فقط قالی کرمان نیست که پرآوازه است، آثار تاریخی آن نیز شهرت دارد و پاره ای از بناهای باستانی آن از جمله ارگ بم (البته پیش از وقوع زلزله) زمانی در سراسر جهان بی نظیر بود. این همه ویژگی و امتیاز در یک دیار، چگونه می گنجد؟ اما این همه، تمام آن گنجینه نیست، چرا که برترین و بزرگ ترین امتیاز کرمان، مردمان آنند. زنان و مردان صبور، قانع، سختکوش و میهمان نواز که قرن هاست با دشواری های طبیعی و تاریخی دیار خود، کنار آمده اند و به آبادانی سرزمین خویش مشغول اند.
● چهره شهر
فرودگاه کرمان چندان بزرگ نیست. مسافر که از هواپیما پیاده می شود با چند گامی به سالن تحویل بار می رسد. با آن که ظرفیت سالن به تازگی دو برابر شده، اما هنوز پاسخگوی نیاز شهر رو به پیشرفت کرمان نیست. از این جا برای رسیدن به شهر باید بلواری را طی کرد که تا نخستین میدان ورودی شهر ۱۲ کیلومتر فاصله دارد. خوشبختانه هنوز همگی باغ های پسته ای که در اطراف بلوار وجود داشت، از بین نرفته و تبدیل به مناطق مسکونی نشده است. با این حال طی ۲۰ سال گذشته، در بیشتر زمین های اطراف شهر ساختمان روییده و باغ ها و روستاها را بلعیده است. در گشت و گذاری در شهر، نخستین نقطه ای که مسافر را به خویش می خواند، "راسته بازار" است. این بازار ۳ کیلومتر طول دارد و در زمان های مختلف ساخته شده است. آن بخشی که در دوره صفویه و قاجاریه ساخته شده، طاق های ضربی و گنبدهای متعددی دارد و بر بالای هرگنبد، نورگیری هست که فضای نیمه تاریک بازار را روشن می کند. بازار گنجعلی خان و بازار وکیل از این دست است و بازار سراج ها و چند نقطه دیگر، به نظر می رسد چند صد سال قدیمی تر باشند. در راستای بازار، دروازه های مختلفی وجود دارد که مسافر را به کاروانسراهای قدیمی راهنمایی می کند; حیاطهای چهار ضلعی سنگفرش که در وسط، باغچه و درختی دارد و در اطراف، حجره هایی که تجارتخانه است و یادآور دادو ستد دوران های پیشین.
در راسته بازار دو حمام معروف و قدیمی وجود دارد که هر یک در نوع خود، زیبایی شگفتانگیزی دارند: حمام گنجعلی خان که به موزه مردم شناسی بدل شده و در آن با مجسمههایی، شیوه استحمام مردم در گذشته نشان داده شده و دیگری حمام وکیل است که با چندین پله به زیر زمین می رود و اکنون به قهوه خانه سنتی زیبایی بدل شده است.
پس از طی بازار سرپوشیده، از در کوچکی می توان وارد مسجد جامع شد. این مسجد از مساجد مهم و معروفی که میگویند در زمان عمربن عبدالعزیز بنا نهاده شده است. اما چون از این مسجد و همچنین از گنبد جبلیه و گنبد مشتاقیه و پارهای آثار کهن کرمان، در این گزارش به طور جداگانه سخن گفته ایم، از اینجا یک راست وارد محله زردشتیان می شویم که از میدان مشتاقیه یا محله "زرسیف" می توان به آنجا رفت.
کرمان یکی از نادر شهرهای ایران است که ایرانیان باستان در آن آئینهای خود را محفوظ نگه داشته اند. در این محله ها، بیشتر کوچه ها سنگفرش است و دیوار ها بلند و دروازه ها در قلب یک سردر بزرگ تعبیه شده است. خانه‌ها هم چندان وسیع است که گاهی در هر کوچه فقط یک دروازه دیده میشود. در محله قدیمی زردشتیان که میگویند در زمان نادرشاه خراب شده است، ۳ زیارتگاه وجود دارد به نام های پیر غیب، پیرمراد و پیر سبزپوشان. محله کهن دیگری که نمیتوان از آن یاد نکرد، محله "خواجه خضر" است که به چهل تنان نیز شهرت دارد. می گویند مسجد خواجه خضر را ترکان خاتون، زوجه "اتابک سعدبن ابی بکر" بنانهاده است، بدین ترتیب، قدمت آن به قرن هفتم باز می گردد.
میگویند در آنجا چهل خانه بوده که مردم چله می نشستند. چهل روز ریاضت می کشیدند تا "خضر" بر آنها ظاهر شود و حاجاتشان را برآورد. این محله ها، بخش هایی از بافت قدیمی کرمان است. کرمان تازه وجوان هم در جای خود دیدنی است. بزرگ ترین خیابان کرمان که فرودگاه را به جنگل قائم می پیوندد، ۲۴ کیلومتر طول دارد. این خیابان، بعد از راسته بازار، مهم ترین محل کسب و کار و داد و ستد مردم کرمان است. در مقاطع مختلف این خیابان، خیابانهایی به سمت شمال و جنوب منشعب میشوند و بافت اصلی شهر را پدید می آورند. کوچه های کرمان که در اطراف این خیابان ها قرار دارند، بسیار دیدنی و جالب اند; معابری باریک بادیوارهای بلند و اغلب کاهگلی و پیچ درپیچ که از بیشتر آنها حتی یک اتومبیل هم نمی تواند عبور کند!
● ارمغان کرمان به معماری جهان
به حتم بخشی از ارمغانهای ایران به معماری جهان، در استان تاریخی کرمان پدید آمده است. این آثار که از ارگ ویران شده بم تا مساجد عصر صفوی امتداد می یابد، حتی درخور آن است که کتاب هایی در مورد آنها نگاشته شود. در این جا که فرصت کوتاه است، به اشاره ای درباره تعدادی از آنها بسنده می کنیم و در یک یا دو مورد شرح مفصل تری خواهیم داشت.
▪ مسجد جامع کرمان
مسجد جامع کرمان، یکی از مفاخر فرهنگ و تمدن ایران به شمار می رود. در این مکان مقدس، هنر معماری دست به دست عشق و ایمان داده و یاد بودی پر ارزش بر جای گذارده که نشان از عظمت اندیشه و خلاقیت این دیار دارد; خلاقیتی که با شکیبایی و صبر، کاشی ها را یک به یک بر هم چیده تا گنبدی سترگ، منارههایی سر به آسمان کشیده و شبستانهایی بی نظیر پدید آورد. این مسجد به سال ۷۵۰ ه . ق ساخته شد. بنای آن را به امیر مبارزالدین محمد مظفری، سرسلسله آل مظفر نسبت می دهند. بنابر تاریخی که برسنگی در داخل مسجد منقوش است، محلی که مسجد در آن بناشده، ابتدا در بیرون شهر کرمان جای داشت، اما به مرور که شهر گسترده شد، مسجد در داخل شهر قرار گرفت. مسجد جامع با سردر عالی، کاشی کاری معرق و کتیبه تاریخی، یکی از بناهای پر ارزش کرمان است. بر سنگ های مرمرین محراب آن آیات قرآن کریم با خطی بی نهایت خوش و زیبا نقش بسته و کاشی های معرق در گوشه و کنار آن دیده می شود.
▪ گنبد جبلیه
بنای این گنبد در دامنه کوه قلعه دختر، در شمار یکی از زیباترین آثار هنر معماری ایران جای دارد. تاریخ بنای آن را به دوره سلجوقی نسبت می دهند، اما از معماری آن چنین برمی آید که آتشکده ای مربوط به دوره ساسانی بوده است. ساختمان گنبد، هشت ضلعی است و حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد و دور اضلاع آن طاق نماهای متعدد و تودرتو ساخته شده که از قطر دیواره ها کاسته است. در هر سوی این ساختمان، ۸ درگاه به پهنای دو متر دیده می شود که برای استحکام و پیشگیری از ویرانی، با سنگ مسدودشان کرده و فقط یکی را باز گذاشته اند. در ساختمان این بنا، پاره سنگ هایی در اندازه های گوناگون به کار رفته که با ملات سفت و سختی بر هم چیده شده و گفته می شود که گچ و گل آن را با شیر شتر آمیخته اند! در منابع تاریخی، نام این گنبد به اسامی جبلیه، جبال سنگ، گنبد گبری و معبد سنگی آمده است.
▪ گنبد مشتاقیه
بنای این گنبد که مزار مشتاق علی شاه در آن جای دارد، در زمان قاجاریه ساخته شده و در مشرق مسجد جامع واقع است. بنای مشتاقیه از دو گنبد کاشی کاری و یک گنبد ساده تشکیل شده و به همین دلیل به "سه گنبد" هم مشهور است. (گنبد مشتاقیه، گنبد کوثر علی شاه و گنبد شیخ اسماعیل). گنبد مشتاقیه کاشی و ساقه بلندی دارد و تزئینات داخلی آن در خور توجه است. مقبره مشتاق علی شاه در سمت شمال بنا واقع است و روبه روی آن حیاطی است که حوضی در میان دارد. در این گنبد، منبر نفیسی از زمان های پیش برجامانده است. در سال های اخیر، نسبت به تکمیل کاشی کاری، تعمیر و بازسازی نمای این بنا، اقداماتی انجام شده است.
▪ خانقاه و آرامگاه شاه نعمت الله ولی
شاه نعمت الله ملقب به نورالدین، از عارفان بنام ایران است. سال وفات او را ۸۳۴ ه . ق ذکر کرده اند و آرامگاهش در ماهان، در ۴۲کیلومتری کرمان قراردارد.
براساس شرح کتیبه معرق سردر ساختمان اصلی آرامگاه، این بنا به دستور یکی از مریدان وی به نام احمدشاه رکنی به سال ۸۴۳ ه. ق بنا شده و در زمان شاه عباس اول صفوی، محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار ملحقاتی بدان افزوده اند. ساختمان آرامگاه شامل سردر، گلدسته ها، صحن اتابکی، صحن وکیل الملکی، رواق شاه عباسی، چله خانه و صحن است و باغی بسیار زیبا دارد. شرح کاملی از این آرامگاه و باغ ماهان را در ادامه این گزارش می خوانیم.
▪ حمام گنجعلی خان
این حمام را که هزار مترمربع مساحت دارد، گنجعلی خان، حاکم کرمان در زمان صفویه بنا کرد. کاشی کاری ها، نقاشی ها، گچ بری ها، مقرنس کاری ها و تزئینات بسیار ظریف، آن را در شمار اثری بسیار بدیع جای داده است. حمام از دو بخش رختکن و گرمخانه تشکیل شده و دو سنگ مرمر بزرگ، در نورگیری گرمخانه تاثیر بسیار داشته است. این حمام که بعدها با تغییرات بسیار به موزه مردم شناسی بدل شده، در بازارکرمان واقع است.
▪ قلعه دختر
قلعه دختر یکی از آثار معروف تاریخی شهر کرمان است که در شمال شرقی و در داخل محدوده شهر کرمان قرار دارد. بنای آن را به هفتواد یابلاش اشکانی نسبت می دهند. البته افسانه ها و اعتقادات مردم با پژوهش تاریخی در باب وجه نامگذاری این اثر، مغایرت چندانی ندارد. بنابر افسانه ها و داستان های محلی، گویند دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با دردست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود. اما پژوهش های تاریخی برآن است که نام دختر برای پاره ای قلاع درگوشه و کنار کشور بدان دلیل بوده که آن قلاع استوار و ناگشودنی و بکر بوده اند. قدمت این قلعه به دوران ساسانی می رسد و بازمانده معبدآناهیتا (الهه ناهید، نگهبان آب ها، زنان، گیاهان و باروی) است. ساختمان های این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم می شود: قسمتی که بر فراز قله نسبتا مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و به طور کامل به علت وضع طبیعی آن از قلعه مجزا است و قسمت دوم بر تپه کوتاه تری قراردارد. در زمان سلجوقیان نیز، قلعه دختر پناهگاه کرمانیان محسوب می شده است.
▪ سایر آثار تاریخی
از دیگر بناهای تاریخی استان کرمان، باغ شاهزاده در چند کیلومتری ماهان است که در زمان قاجار بنا شده. در خیابان اصلی این باغ که با شیبی تند از جلوی ساختمان تا در ورودی آن کشیده شده، حوضچه هایی ساخته اند که آب از آنها مانند آبشاری فرو می ریزد. همچنین می توان از مجموعه وکیل، شامل بازار، حمام، مسجد و کاروانسرا نام برد که به سال ۱۲۷۵ ه . ق بنا شده و حمام آن اکنون یک چایخانه سنتی است. مقبره خواجه اتابک از آثار دوره سلجوقیان، میل نادری - بنایی آجری به بلندی ۵۵ متر که به امر نادرشاه برای راهنمایی کاروان حامیان ناحیه بم و فهرج ساخته شده - و ارگ بم که قدمت آن به حدود دو هزار و ۵۰۰ سال پیش می رسد و تا نزدیک به دو قرن پیش مسکونی بوده است، ازجمله بناهای تاریخی این استان اند که درباره ارگ بم جداگانه سخن خواهیم گفت.● بهشت زمین در دل کویر
شهر ماهان در فاصله ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی کرمان، در مسیر راه کرمان - بم واقع شده است. این شهر که در دامنه ارتفاعات قرار دارد، به دلیل وجود آرامگاه "شاه نعمتالله ولی" عارف مشهور، شهرت یافته است. وجود این مجموعه موجب گسترش دایره وار شهر در طول زمان شده، با این حال این شهر نسبت به سایر شهرهای استان کرمان از وسعت زیادی برخوردار نیست. ماهان از دیرباز به دلیل وضع خاص جغرافیایی خود در حکم ییلاق مردم کرمان بوده، همچنین وجود مزار شاه نعمت الله ولی، عاملی در جهت جذب زائران و سبب استمرار جاذبه ماهان شده است.
جذبه و شوری که شاه نعمت الله در مریدان خود ایجاد می کرد، در همه شهرها، طرفداران بی شماری برایش فراهم آورد. شاه نعمتالله افزون بر مقام عرفان در شعر و ادب هم، پایگاهی والا داشته و دیوانی از قصیده و غزل و مثنوی و رباعی دارد. مزار شاه نعمتالله که به آستانه ماهان، نیز شهرت دارد، یکی از با صفاترین بقعه های ایران به شمار می رود و آستانه شاهکاری است از هنر معماری در طول چند قرن. این مجموعه شامل صحن اتابکی، صحن وکیل الملکی، مقبره، رواق و صحن شاه عباسی یا میردامادی، حسینیه و سردرمحمدشاهی و عمارت بیگلر بیگی می شود."
● سابقه تاریخی و بخش های مجموعه
"نخستین بخش بنا در حدود سال ۸۳۵ ه . ق ساخته شده است. این قسمت از ناگنبدخانه است که مقبره شاه نعمت الله در آن قرار دارد. از سمت جنوب مجموعه، در بزرگی به محوطه باز می شود که بالای آن را مقرنس کاری زیبایی زینت بخشیده است. این گنبد در قسمت داخلی کاربندی زیبایی دارد و پوشش خارجی آن با کاشی کاری فیروزه ای رنگ، همراه با رنگ های سفید و مشکی پوشانده شده است. گنبد در زلزله کرمان دچار آسیب هایی شد که بعد برای مرمت آن اقداماتی صورت گرفت. حرم و به عبارت دیگر، مقبره شاه نعمت الله ولی، مانند اتاق بزرگی است با طاق گنبدی که در میانه آن، قبر ایشان پوشیده با سنگ مرمر قرار دارد و دارای ۴ در است که به رواق های اطراف باز می شوند. بنای بقعه حرم، منسوب به احمدشاه دکنی یا بهمنی پادشاه دکن و لاهور است که در سال ۸۲۵ ه . ق به حکومت رسید و چون سلطنت خود را به واسطه برکت انفای شاه نعمت الله می دانست، ارادت زیادی به ایشان داشت.
به این ترتیب تاریخ ساخت مقبره به دوره گورکانیان مربوط می شود. در سمت شرق حرم، رواقی است که مقبره شاه خلیل الله ثانی، نواده شاه نعمت الله در نزدیکی خروجی آن قرار دارد. در طرف شمال حرم رواق وکیل الملکی واقع شده که به صحن بزرگی مرتبط است. بانی این صحن و رواق، محمد اسماعیل خان وکیل الملوک بوده و بعدها تکمیل شده است. این صحن زیبا، حوضی در میان دارد و اطراف آن با اتاق هایی محصور شده است. صحن دیگری که در شمال صحن وکیل الملکی قرار گرفته، به صحن اتابکی موسوم است و به احتمال زیاد بخشی از صحن وکیل الملکی بوده که بعدها میرزا علی اصغر خان اتابک، هزینه هایی را برای تعمیرات آن متقبل شده است. این صحن که وسیع ترین صحن مجموعه است، دو باغچه قرینه در دو طرف یک حوض بزرگ دارد و در سمت غرب آب انبار مجموعه واقع شده است. در فاصله این دو صحن، عمارتی دو طبقه واقع است که هشتی و ارسی های زیبای آن، توجه را به خود جلب می کند. در سمت جنوب بنای مقبره، رواق و صحن شاه عباسی یا میردامادی قرار دارد که متعلق به دوره صفویه است و از بقیه صحن ها مساحت کمتری دارد. این صحن حوض زیبا از مرمر و دو باغچه قرینه در دو طرف آن دارد. رواق شاه عباسی به دستور بیکتاش خان ساخته شد و پس از مغضوب شدن و به قتل رسیدن او، رواق به این نام تغییر یافته است. اما زمان ساخت آن، به هر حال از عهده شاه عباسی اول بوده است. سقف این رواق را مقرنس کاری و یزدی بندی زینت داده است. این رواق، افزون بر ارتباط با گنبد خانه، از گوشه های شرقی و غربی با رواق وکیل الملکی نیز در ارتباط است. در جنوب صحن و رواق شاه عباسی، صحن حسینیه محمدشاهی واقع شده است که از باغچه و حوض خالی تشکیل شده و سطح آن سنگفرش است. در اطراف این صحن، اتاقهایی قرار دارند که پیش از این به عنوان زائرسرا یا میهمان سرا از آنها استفاده می شده است. در مقابل این اتاق ها، ایوان های ستونداری قرار دارند که فاصله میان سطح سنگفرش صحن و ایوان ها را کاشی کاری زییایی زینت داده است. در فاصله میان دو صحن شاه عباسی و حسینیه محمدشاهی نیز طاق و سردری زیبا مشاهده می شود.
طاق سردری صحن جنوبی که با ۲ مناره مرتفع همراه است، با مقرنس کاری زیبایی آراسته شده که در زلزله کرمان صدماتی به آن وارد آمده است. مناره های این سردر، در زمان محمدشاه قاجار ساخته شد که ۴۱ ۶/ متر ارتفاع آنهاست. (مزار شاه ولی، دکتر باستانی پاریزی، نشریه فرهنگ کرمان)
● ارگ بم یادگار تمدنی درخشان
افسانه ای، بم را منتسب به بهمن پسر گشتاسب می داند که بر بلندای کویر، شهری مستحکم ساخت تا در برابر تاخت و تاز قبایل وحشی و در شرق سرزمین بزرگ ایران، ارگی استوار با ۳۸ برج و بارو سینه ستبر بنا کند. در تاریخ کلاسیک ایران سنگ بنای این شهر را مصادف با سلسله اشکانیان می دانند (۲۲۰۰ تا ۱۸۰۰ سال پیش). از آنجا که نمی توان تاریخ دقیقی برای بنای آن بیان کرد، مورخان حدس می زنند که هسته اولیه آن در دوره باستان شکل گرفته و در دوره اسلامی گسترش یافته است. به هر تقدیر، بم شهرت خود را مدیون بنای تاریخی "ارگ" است که قدمت آن به حدود دو هزار و ۵۰۰ سال پیش باز می گردد. اکثر بناهای تاریخی در این شهر که هر ساله هزاران جهانگرد از آن دیدن می کنند، به قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی یعنی دوران سلطنت سلسله صفوی برمی گردد. گفته می شود که این بناها که از خشت، کاهگل و تنه درختان نخل ساخته شده اند، بزرگ ترین مجموعه از این نوع در جهان اند. در دوران حکومت صفویان - ۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ میلادی - شهر بم در مساحتی معادل ۶ کیلومترمربع گسترده شده و دیواره ای متشکل از ۳۸برج آن را احاطه کرده بود. جمعیت شهر بم در آن زمان را میان ۹ تا ۱۳ هزار نفر می دانند. در آن زمان شهر بم، هم به دلیل مکانی برای زیارت و هم به عنوان یک مرکز تجارت واقع در جاده ابریشم ترقی کرد. کالاهای قیمتی از شرق دور وارد این شهر می شد و از طریق آن به صحرای سینا، مدیترانه و پایتخت های مدرن اروپا راه پیدا می کرد. به دنبال هجوم نیروهای افغان در سال ۱۷۲۲ میلادی، بم اهمیت خود را از دست داد. این شهر تا سال ۱۳۱۰ ه.ش به عنوان پادگان نظامی استفاده می شد و سپس به حال خود رها شد. در سال ۱۳۳۱ مقام های ایران، گروهی از معماران و مورخان را مامور بازسازی و احیای محله قدیمی شهر کردند که به واسطه آن، این شهر هزاران جهانگرد را به خود جذب کرد. ارگ بم تنها شهر تاریخی ایران است که دور از تصرفات دوران جدید باقی مانده و مورد مهمی برای معماری و شهرسازی تاریخی ایران تلقی می شود. ارگ بم به چند بخش تقسیم می شود: بخش نخست، برج و باروی مستحکمی است که به دور شهر کشیده شده و بخش دوم شامل قسمتهای عامه نشین با اجزایی نظیر خانههای مسکونی، بازار، حمام، مسجد و... است. در بخش سوم نیز قسمت نظامی و حاکم نشین شهر قرار دارد. ارگ بم را می توان الگوی بیبدیل معماری ایران در بهره گیری از عناصر آب و خاک قلمداد کرد. این مجموعه به دنبال افزایش جمعیت در اواسط دوره قاجار به تدریج تخلیه شد و شهر جدید بم در کنار آن شکل گرفت. با آن که از ۳۰ سال پیش مرمت ارگ بم مورد توجه دولت قرار گرفت، متاسفانه مرمتها آنچنان دقیق و اصولی نبوده و به همین سبب ارگ در زلزله ۵ دی ماه سال ۱۳۸۲ به شدت آسیب دید و همه قسمتهای مرمت شده آن فروریخت. این زلزله ضایعهای دردناک برای میراث فرهنگی ایران بود.
میزان خسارات ارگ بیش از ۶۰ درصد برآورد شد، اما آثار تاریخی دیگر شهر تا ۹۰درصد تخریب و ویران شد.
... و اکنون، نه فقط ارگ بم، بلکه شهر بم بعد از شهر تاریخی اصفهان، در یونسکو (سازمان فرهنگی - هنری ملل متحد) به ثبت رسیده و یک کمیته راهبری جهانی برای ساخت وساز و مرمت آثار باستانی این شهر تشکیل شده است. ثبت این شهر و ارگ تاریخی اش در فهرست آثار جهانی که به صورت اضطراری انجام گرفت، موفقیت بزرگی برای ایران به شمار می آید تا بار دیگر ارزش های تاریخی و فرهنگی آثار کهن موجود در کشور را به جامعه بین الملل گوشزد کند.
● زیارتگاه های زنانه در کرمان
کرمان، یکی از شهرهای باستانی کهنسالی است که با پهنای خاک و گوناگونی آب و هوا و دوری از دیگر مراکز قدرت، گذشته ای درآمیخته با افسانه ها و داستان های باورنکردنی دارد. چون سال ها پژوهش دقیق و علمی درباره پیشینه تاریخی آن به تاخیر افتاده است، آگاهی های مردم بیشتر برگرفته از گفته هایی است که سینه به سینه از سالمندان به آنها رسیده است. در عصر حاضر، به همت یکی از فرزندان خلف کرمان که هشتادمین سال عمر پربرکت خود را در سال ۱۳۸۴ پشت سر نهاده است، یعنی دکتر باستانی پاریزی به تاریخ و فرهنگ این استان توجه ویژه ای شده است. با این همه، هنوز زمینه پژوهش های تاریخی و فرهنگی فراوانی درباره این استان پهناور فراهم است. از آن جمله آثار تاریخی، زیارتگاه ها و مقابر ناشناخته دیگر است. مطالعه درباره این آثار از آن جا که آمیخته با باورها و مردم است، خواندنی، جالب و سرگرم کننده است. این مطلب در مورد دو زیارتگاه در کرمان است که اختصاص به زنان دارد و چون "دختر" بوده اند، برای زیارت آنان ترتیب ویژه ای باب شده است که با زیارت همه اماکن مقدس تفاوت دارد و برآمده از چگونگی باورهای ویژه مردم آن نواحی و تربیت اجتماعی اهالی است.
▪ بی بی دختر
دو زیارتگاه در کرمان اختصاص به زنان دارد که در دو روستای کرمان واقع شده اند. یکی از این دو زیارتگاه، بی بی دختر(س)، در روستایی از توابع شهر کرمان قرار دارد. بیبی لقبی است که مردم آن سامان به زنان سیده میدهند. این زیارتگاه در سمت شمال غرب شهر کرمان و در جوار روستای "اختیارآباد" قرار دارد. اختیارآباد از دهاتی است که با توسعه شهر کرمان به محدوده شهر نزدیک شده و به گفته اهالی در محدوده توسعه شهر کرمان قرار گرفته است. از لب بلوار فرودگاه تا بی بی دختر ۱۲ کیلومتر راه است. بقعه "بیبی دختر" در انتهای ده قرار دارد و اطراف آن را قبرستان عمومی احاطه کرده است.
▪ بی بی حیات
زیارتگاه دیگر که اهمیت بیشتری دارد، "بیبیحیات"(س) است که نام روستایی از توابع رفسنجان و در دهستان خنامان واقع است. این دهستان از نقاط خوش آب و هوا و ییلاقی کرمان است. بی بی حیات در شمال شرقی شهر رفسنجان قرار دارد. از رفسنجان که ۴۵ کیلومتر را پشت سر گذاریم، به خنامان مرکز دهستان می رسیم. از آنجا باید ۳۰ کیلومتر را طی کنیم تا به قریه و زیارتگاه بی بی حیات برسیم. بقعه و مقبره بی بی حیات یکی از قدیمی ترین آثار منطقه است که تاریخ آن به ۳۰۵ ه.ق می رسد. چون بی بی حیات در منطقه سردسیر قرار گرفته، زمستان ها خلوت است، اما در تابستان مردم زیادی را به خود جلب می کند. بیشتر زائران بی بی حیات کسانی هستند که نذری کرده اند و نذورات خود را به حرم بی بی حیات اهدا می کنند. البته نوع نذورات اینجا فرق دارد و اغلب وسایل زنانه از قبیل چادر نماز و روسری و سرمه دان و انگشتری و گردنبند و زیورآلات زنانه و پاره ای مصنوعات کار دست است که بر در و دیوار حرم می آویزند. مردم معتقدند اگر مردی غیر از سادات وارد حرم شود، به بلایی از جمله کوری و کری و خون دماغ و... دچار می شود.
منبع : روزنامه مردم سالاری


همچنین مشاهده کنید