منشور بین‌المللی حقوق بشر دوستانه امام علی(ع)

انسان موجودی است که آفرینش وی در زیباترین شکل ممکن صورت پذیرفته است چنانچه خداوند در قرآن کریم می‌فرمایند: لقد خلقنا الانسان فی‌ احسن تقویم.(سوره تین آیه ۴( )آفریدیم انسان را در نیکوترین اندام.)حتی خداوند خود را نسبت به چنین آفرینشی تحسین نموده و بر همین اساس جایگاه شایسته و والای او را مورد تاکید قرار داده است: و لقد کرمنا بنی‌آدم و حملنا هم فی‌البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلنا هم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا (و همانا گرامی داشتیم فرزندان آدم را و سوارشان کردیم در دشت و دریا و روزیشان دادیم از پاکیزه‌ها و برتریشان دادیم بر بسیاری از آنان که آفریدیم، برتری دادنی.)بنابراین تنها انسان است که تاج کرامت بر سر او نهاده شده، برتری او در جهان به روشنی معلوم گردیده و آنچه در آسمان و زمین است با اراده خداوندی در قبضه وی یعنی انسان قرار گرفته است.یکی از ویژگی‌های بارز حکومت نمونه اسلامی یعنی حکومت علوی دفاع از منزلت و کرامت انسانی است.
در بیانات شیرین و شیوای حضرت علی(ع) در نامه‌ای که در زمان حکومت خویش به حکمرانان خود فرستاده، چنان عظمتی مشاهده می‌کنیم که موجبات تعجب هر فرد بی‌غرضی را بر می‌انگیزد. از جمله در نامه نوزدهم نهج‌البلاغه به علی بن ابی سلمه حکمران بحرین،‌ حضرت در مورد بررسی شکایت گروهی از مشرکان (اقلیت‌های مذهبی) یا معاهدین که به شیوه رفتاری حکمران انتصابی امام علی(ع) ایراد گرفته بودند، خطاب به حکمران خویش دستورالعملی را صادر کرده که می‌تواند به عنوان یک منشور بین‌المللی مورد توجه همه حاکمان و مسئولین جهت اجرای حقوق اجتماعی مردم گردد. امام خطاب به علی بن ابی‌سلمه می‌فرمایند:“اما بعد، فان دهاقین اهل بلدک شکوا فمک غلظه و قسوه و احتقارا رجفوه نظرت فلم ارهم اهلا لان یدفوا الشرکهم و لا ان یقصوا و یجفو العهدهم فابسس لهم جلبا با من اللعین. تشو به بطرف من الشده و داول لهم بین الفسده و الرافته و افوج لهم بین التقریب و الابعاد و والاقصاد. انشاالله.”
پس از حمد و ثنای خدا، اربابان و صاحب نفوذان حوزه حکومتی تو به نزد من در رابطه با شیوه رفتاری و حکمرانی تو چنین شکایت آورده و زبان به گلایه گشود‌ه‌اند که نسبت به آنان نامهربان و تندخو و سختگیری. به آنان ستم روا داشته و به هیچ‌شان می‌گیری و حقوق اجتماعی آنها را مراعات نمی‌کنی در این شکایت اندیشه کردم، صلاح ندیدم که آنان به تو نزدیک شوند چرا که مشرکند و هم صلاح ندیدم که دور نگهداشته و طرد گردند چرا که همپیمانند و در پناه حکومت اسلامی. بنابراین شیوه‌ای میانه برگزین و براساس عدل با آنان چنان رفتار کن که نرمی و سختگیری، مهربانی و سنگدلی،‌ نزدیک‌پذیری و دور نگهداری را مراعات کرده و به کار گرفته باشی. انشاالله.
اگر در متن این نامه حضرت به عنوان یک رهبر سیاسی بزرگ در جامعه دقت‌نظر کنیم می‌بینیم که اینان گرچه مشرک بودند ولی امام می‌پذیرد، چرا که انسانند و امام مسئول دفاع از حقوق انسانی انسانها‌ست. مسلمان باشند یا نباشند، دفاع امام نه از موضع شرک آنان است و نه از موضع نفوذ آنان، چرا که شاید اینان صاحب نفوذان پیشین بوده و امروزه در حکومت اسلامی با پذیرش حاکمیت سیاسی اسلام نفوذشان را از دست داده‌اند. بلکه دفاع از منزلت انسانی است. نمی‌شود به جرم اینکه مسلمان نیستند حق حیات را از آنان گرفت و این از ویژگی‌های هر حکومت شایسته‌ای می‌باشد.
در معارف و تعالیم اسلامی به مواردی برخورد می‌کنیم که رعایت منزلت، شخصیت وجودی،‌ گیاهی و حیوانی موجودات را هم لازم دانسته و می‌داند.
به لحاظ شرع اسلامی نمی‌توان موجودی را اگر چه جامد باشد و به کار می‌آید و گیاهی که نقشی در حیات حیوانی و بشری دارد و حیوانی که جانی دارد و موجب اضرار بر خلق ... هم نیست، نفی ونابود کرد و وجودش را بی‌وجود نمود.
به هر صورت شیوه رفتاری امامان و مصلحین بزرگ دینی ما مبتنی بر چنین اصلی است.
یکی دیگر از ویژگی‌های حکومت علوی، عطوفت و مهربانی به مردم حتی نسبت به غیرمسلمان بوده است. منطق کلی امیرالمومنین(ع) در استدلال بر ضرورت مهربانی و محبت و لطف به مردم و دوری از درنده خویی است که در نخستین فرازهای عهدنامه خویش به مالک‌اشتر بیان فرموده است که می‌توان گفت عصاره تفکر هلال‌احمر کشور ما در سطح جهانی همین شعار و به اجراء قرار دادن این اصل است که مردم از دو دسته خارج نیستند یا برادر دینی تو هستند یا مشابه تو در آ‌فرینش.
نامه ۵۳ نهج‌البلاغه: واشعر قلبک الرحمه الرعیه و المحبه لهم و اللطف بهم و لاتکونن علیهم سبعا ضاریا تغتنم اکلهم فانهم صنفان اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق.
مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار داده و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی زیرا مردم دو دسته‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می‌باشند.
و از همین نقطه است که خبر تعدی به یک زن یهودی او را شدیدا بی‌تاب می‌کند. امام خمینی(ره) می‌فرماید: شخصیت این مرد بزرگ که امام امت شد، شخصیتی است که در اسلام و قبل از اسلام و بعدها هم کسی مثل او نمی‌تواند سراغ کند، یک موجودی است که امور متضاده را در خودش جمع کرده. کسی که جنگجوست اهل عبادت نمی‌شود، کسی که قوه بازو می‌خواهد داشته باشد اهل زهد نمی‌تواند باشد، کسی که شمشیر می‌کشد و اشخاصی که منحرفند را درو می‌کند نمی‌تواند آن طور که این شخص عاطفه داشت، باشد.
داستان برخورد امام علی(ع) با آن پیرمرد بازنشسته نصرانی را وقتی انسان می‌شنود از خود بی‌خود می‌شود. در تهذیب الاحکام نقل است: پیری نابینا و سائل در راه نشسته بود. حساسیت امیرالمومنین برانگیخته شد، پرسید این کیست؟ پاسخ دادند: یا امیرالمومنین، نصرانی است. فرمود: استعملتموه حتی اذا کبر و عجز منعتموه؟ انفقوا علیه من بیت‌المال.
تا توان در بدن داشت او را به کار گماشتید، اکنون که پیر و فرتوت شده او را منع می‌کنید؟ از بیت‌المال بر او انفاق نمائید.
حتی این عطوفت ومهربانی حضرت نسبت به مجرمینی که حد الهی بر آنان جاری شده نیز وجود داشت تا بجایی که از ایشان پذیرایی می‌نمودند که هریک از مداحان حضرت می‌شدند.
در جای دیگری نقل شده است که وقتی حضرت علی(ع) می‌شنوند ارتش غارتگر معاویه، خلخال را از پای یک زن اهل ذمه درآورده‌اند به قدری ناراحت می‌شوند و عواطفشان چنان جریحه‌دار می‌گردد که در نطقی می‌فرمایند: اگر از تاثر این واقعه انسان بمیرد قابل سرزنش نخواهد بود.
عطوفت و مهربانی در حق همه مردم بویژه آنان که راه به جایی ندارند و پناهی جز مهربانی و نوازشگری حاکمان که خدمتگزاران خلق خداوندند سراغ ندارند، در حکومت علوی تا آنجاست که در زمانی که حاکمیت بخش عظیمی از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در دست داشت برای زدودن غم از چهره چند بچه یتیم و خندان ساختن آنان،‌ خود را مرکب آنها می‌کند و از خود صدای شتر در می‌آورد. حضرت علی(ع) می‌فرمود: من وقتی آمدم این بچه‌ها گریه می‌کردند دلم می‌خواهد حالا که می‌روم بخندند.
حضرت علی(ع) همچنین در نامه ۵۳ به حکمران خویش می‌فرمایند: پس خدا را، خدا را در باره طبقه پایین مردم، همانا که را چاره‌ای نمی‌بینند، از مسکینان و نیازمندان و بینوایان و زمین‌گیر شدگان این گروه‌ها که برخی اظهار مشکل می‌کنند و برخی به رو نمی‌آورند، حقی را که خداوند درباره ایشان فرمان داده به جا آور و بخشی از بیت‌المال و بخشی از زمین‌های خالصه‌ را، برای ایشان در هر شهری که ساکنند مقرر کن.
از این رو طبق قوانین فقه اسلامی، به گفته امام خمینی(ره) کسانی که نمی‌توانند زندگی خود را بچرخانند و مال کافی ندارند و قوه کسب و کار و صنعت هم ندارند، دولت باید هرطور صلاح می‌داند آنها را اداره کند، یا کالای مستقیم در اختیارشان گذارد و یا مخارج سالانه آنها را تامین کند تاخودشان، خود را اداره کنند.

دکتر سید صمد آقامیریمشاور رئیس جمعیت هلال‌احمر
منابع:
۱- قرآن کریم
۲- المعجم المفهرس
۳- نهج‌البلاغه (محمد دشتی)
۴- آئین کشورداری از دیدگاه امام علی(ع( )آیت‌‌الله محمد فاضل لنکرانی)
۵- صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره))
۶- یکصد و پنجاه موضوع از قرآن کریم و احادیث (اکبر دهقان)

منبع : روزنامه رسالت