سفر به سرزمین کهن

سفــــر بـــه سرزمیــن كهــن تابستان است و فصل سفر. سفر به جلگه‌ها و دامنه‌های پر از گل‌های وحشی. سفر به سرزمین حاصلخیز و زرخیز آذربایجان با آن كوه‌های سر به فلك كشیده و رودهای پر آبش. فصل سفر به آذربایجان غربی است. لذت دیدار از تاكستان‌های پربار و باغ‌های میوه و دریاچه ارومیه را از خود دریغ نكنید. با ما به آذربایجان غربی بیایید. سرزمینی كه به آن سفر می‌كنیم مهد تمدن و مركز علم و دانش بوده است. براساس منابع تاریخی، آذری، زبان متداول مردم آذربایجان بوده و زبان تركی با نفوذ تدریجی تركان سلجوقی در این منطقه رایج شده است. زبان آذری از نظر دستوری بسیار غنی است و شاید حتی بتوان آن را یكی از غنی‌ترین و كامل‌ترین ادبیات‌های شفاهی جهان به شمار آورد.
● دیدنی‌های آذربایجان غربی
▪ بی‌شك، یكی از زیباترین جاذبه‌های آذربایجان غربی، دریاچه ارومیه است. این دریاچه در فاصله ۲۱ كیلومتری جاده دریا واقع شده و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی كشور است. آب این دریاچه شور و تلخ است و در داخل آن ۱۰۲ جزیره بزرگ و كوچك وجود دارد. مساحت تقریبی آن ۴۸۱۰ كیلومترمربع، طول آن ۱۳۰ الی ۱۴۰ متر و عرضی برابر با ۱۵ تا ۴۰ كیلومتر دارد. عمق متوسط دریاچه ارومیه، پنج الی شش متر است. در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم كه بیمارستان صلیب سرخ در تهران گشایش یافت، از لجن ساحل دریاچه ارومیه برای معالجه بیماران استفاده می‌كردند. تنها موجودات زنده این دریاچه، نوعی میگو و خرچنگ به اندازه دو سانتی‌متر است. پرواز دسته جمعی فلامینگوها، پلیكان‌ها و كاكایی‌ها در دریاچه ارومیه از دیدنی‌های طبیعت ایران است.
▪ در شهر ارومیه «مدرسه هدایت» از آثار زیبای شهر است و روزگاری از خانه‌های اشرافی شهر ارومیه به شمار می‌رفت كه با توجه به تخریب كتیه‌های مربوط به بنا، تاریخ دقیق احداث و نام معمار سازنده آن مشخص نیست، اما در زمان احداث، متعلق به خوانین قاجار بوده است. در ضلع شرقی این مدرسه، بازار تاریخی ارومیه قرار دارد كه از قسمت‌های مختلف و سراهای متعدد تشكیل شده است و در هر سرا صنف خاصی فعالیت دارد. قسمتی از بازار، دو طبقه است و درون آن مسجد و حمام‌های مختلفی تعبیه شده است.
▪ در بازار ارومیه، انواع صنایع دستی ایران به خصوص فرش و گلیم موجود است. فرش و گلیم آذربایجان غربی، به علت طرح و رنگ ثابت آن از امتیازات ویژه‌ای برخوردار است. در كنار صنعت فرش و گلیم باید از صنایع سفال و سرامیك، ریزه‌كاری و نازك‌كاری چوب، معرق‌كاری و بافتنی‌های دستی نام برد.
▪ در ۴۵ كیلومتری غرب ارومیه، دریاچه طبیعی به وسعت تقریبی پنج هكتار وجود دارد كه محل زیست انواع آبزیان از جمله ماهی قزل‌آلا است همچنین محل مناسبی برای صید ماهی و گذران اوقات فراغت دوستداران طبیعت می‌باشد. این دریاچه بسیار زیبا، «مارمیشو» نام دارد. در فاصله ۳۵ كیلومتری غرب ارومیه و در مسیر جاده، پیست اسكی «خوشاكو» قرار گرفته كه یك مجموعه تفریحی و ورزشی بسیار زیباست و چندین ماه از سال پوشیده از برف می‌باشد.
▪ اگر از شهر ارومیه به سمت سلماس بروید، ۷۶ كیلومتر پس از ارومیه، در روستایی به نام خان تختی، بر روی قطعه سنگ صاف و بزرگی، نقوش حجاری شده‌ای به همین نام خواهید دید. این كتیبه‌ها، حاوی نقش مردی است كه بر اسب راهواری سوار است و نقوش دو سوار دیگر در كنار آن به چشم می‌خورد. لباس این مردان مانند البسه دوران ساسانی است.
▪ شهرستان خوی نیز از شهرهای دیدنی استان آذربایجان غربی است. یك برج تاریخی بسیار زیبا در این شهر واقع شده كه با شاخ‌های آهو، بزركوهی و قوچ‌های شكار شده توسط شاهان صفوی زینت داده شده است. این برج، مناره شمس تبریزی نام دارد.
▪ یكی از شهرهای دیدنی آذربایجان غربی كه سفر به آن را به شما توصیه می‌كنیم، شهرستان ماكو است كه آثار و جاذبه‌های گردشگری متعددی دارد. یكی از این آثار كه در پنج كیلومتری شرق جاده ماكو – تبریز واقع شده، پل پنج چشمه نام دارد. تاریخ احداث پل به زمان صفویه می‌رسد.
▪ در فاصله ۴۵ كیلومتری شمال شرقی تكاب، قصر بزرگ و باشكوهی به نام تخت سلیمان واقع شده كه مركز آتشكده بزرگ شهریاران ساسانی به نام آذرگشب و یكی از آتشكده‌های معروف زمان ساسانی می‌باشد.
▪ شهر سردشت آبشار بسیار زیبایی به نام «شلماش» دارد، با دره‌ای سرسبز و زیبا در كنار جنگل‌های پراكنده و زیبا. این آبشار از شاخه‌های رودخانه معروف زاب كوچك محسوب می‌شود.
▪ چنانچه علاقه‌مند به دیدن غارها هستید، حتما از غار زیبای «سهولان» دیدن كنید. این غار از شگفتی‌های بی‌نظیر آفرینش است و بعد از غار علیصدر همدان، دومین غار آبی ایران به شمار می‌آید. كافی است ۴۳ كیلومتر از شهرستان مهاباد به سمت بوكان بروید تا این غار بی‌نظیر را ببینید. كوه‌های بلند و برف‌گیر اطراف آن در زمستان و پوشش
▪ قره كلیسا (كلیسای تاتاووس) كه به نام «تادی مقدس» معروف است، در روستای قره كلیسا از توابع چالدران قرار دارد و از دو قسمت سیاه و سفید تشكیل شده است. كلیسای سیاه، قسمت قدیمی و كلیسای سفید كه جدیدتر و بزرگ‌تر از كلیسای سیاه است. تعداد دیرهای اطراف كلیسا ۴۴ باب و مساحت كل مجموعه كلیسا با حصار دیرها حدود ۶۳۰۰ مترمربع است.
● جشن انگور جشن انگور
جشنی است كه مردم آذربایجان در اواخر شهریورماه هر سال برگزار می‌كنند. بهترین انگورها را از باغ‌های‌شان می‌چینند و آنها را به میدان‌ها می‌آورند و از بین آنها مرغوب‌ترین سبدهای انگور را انتخاب می‌كنند. مردم در این جشن لباس‌های نو و زیبای محلی می‌پوشند و آواز می‌خوانند و شادی می‌كنند. این مراسم علاوه بر شور و شوق فراوانی كه دارد، نوعی انگیزه رقابت سالم را بین باغداران انگور به وجود می‌آورد.
● عروسی در آذربایجان
صبح روز عروسی، تعدادی از مردان خانواده داماد به خانه عروس می‌روند تا صورت جهیزیه را امضا كنند و در این روز به شادی می‌پردازند. اگر كسی باشد كه تا این روز شادباش نداده باشد، حتما باید به عروس شادباش بدهد. آن‌گاه عروس با پدر، برادر یا یكی از بستگانش به خانه داماد می‌روند و داماد به استقبال آنها می‌آید و بر سر عروس، پول و نقل می‌ریزد.
در مراسم حنابندان هم كه شب قبل از عروسی برگزار می‌شود، مردان خانواده و دوستان، در خانه داماد به صرف شام دعوت می‌شوند و پس از صرف شام، خوانچه‌های حنا را از منزل عروس به آن جا می‌برند. تعداد خوانچه‌ها نباید زوج باشد، زیرا به اعتقاد آنان گرفتاری به همراه می‌آورد. پس از صرف شام و شیرینی، زمان تعیین ساقدوش و سلدوش فرا می‌رسد.
مردم هر خطه از سرزمین ایران، باورها و اعتقادات خاصی دارند. آذربایجانی‌ها نیز دارای اعتقادات و باورهای خاص خود هستند مثلا معتقدند هر كس كه كف پایش بخارد، به سفر می‌رود یا اگر كسی خواب بدی دید باید آن را برای آب تعریف كند تا تعبیر خوشایندی داشته باشد. در آذربایجان و به خصوص ارومیه، دختر نوزاد را زودتر از چهل روز و پسر نوزاد را زودتر از سه ماه پس از تولد از خانه بیرون نمی‌برند، زیرا عقیده دارند ذوق و شوق كسانی كه كودك را برای اولین بار می‌بینند، سبب بیماری او خواهد شد. آذری‌ها ضرب‌المثل‌های شیرینی هم دارند. مثلا می‌گویند: «نان را بینداز توی دریا، ماهی نمی‌داند اما خدا می‌داند.» یا این‌كه «دوست باوفا از یاد نمی‌رود، حتی اگر صد سال او را نبینی.»
اقتصاد در آذربایجان غربی آذربایجان غربی، موقعیت جغرافیایی مطلوبی دارد. بیشتر زمین‌های این منطقه حاصلخیز و زراعی هستند و پنجاه درصد مردم استان در روستاها زندگی می‌كنند. مهم‌ترین محصولات جغرافیایی استان عبارتند از: گندم، جو، برنج، سیب‌زمینی، آفتابگردان، میوه‌های هسته‌دار، توت و گردو. آذربایجان غربی از غنی‌ترین مراتع طبیعی ایران است و برای پرورش زنبور عسل نیز بسیار مناسب می‌باشد.
● موسیقی آذری
مهم‌ترین خصوصیت موسیقی زیبای آذری، بدیهه‌نوازی است. هنرمند، نیروی خلاقیت خویش را به كار می‌اندازد و به خلق موسیقی زیبایی می‌پردازد. عاشیق‌های آذربایجان كه سروده‌های آذری می‌سرایند، مالك گنجینه هنر و ادبیات تاریخی مردمان این سرزمین هستند. آنها در وصف سرزمین مادری و دلاوران و قهرمانان آن، در مراسم عروسی و حتی در مراسم عزاداری می‌خوانند. یك نوع موسیقی دیگر نیز در آذربایجان رواج دارد كه بیشتر به هنگام كاشت و برداشت محصول و توسط كشاورزان اجرا می‌شود.
● پوشاك آذربایجان، تلفیق زیبای رنگ‌ها
مردان آذری «كونیك» كه پیراهن نخی بدون یقه، آستین‌دار و به رنگ سفید است می‌پوشند. شلوارهای‌شان معمولا از جنس كتان یا پارچه‌های نخی و به رنگ‌های تیره است. كت بلندی به تن می‌كنند كه بیشتر شبیه به كت‌های دوره قاجار است و نیم‌تنه بلند آن با چند دكمه بسته می‌شود ولی نیم تنه پایین آن گشاد و جلو باز است و در پشت چین دارد. زمستان‌ها پابندی دارند كه ساق‌ها را می‌پوشاند و از جنس پشم است و برای تزئین آن از پشم‌های رنگی نیز استفاده می‌شود.
زنان آذری نیز پوشاك خاصی دارند. بانوان مسن از چرقد زیاد استفاده می‌كنند. چرقد معمولا از جنس پارچه‌های نخی گلدار است و به صورت چهارگوش دوخته می‌شود و آن را به صورت سه گوش روی سر انداخته و زیر گردن به هم می‌بندند. عرقچین دارند كه كلاهی است كاسه‌ای با نقش و نگارهای سوزن‌دوزی شده كه قسمت جلوی آن را سكه‌دوزی می‌كنند و در مراسم عروسی بر سر می‌گذارند، همچنین دامن كوتاه و پرچینی دارند به نام شیلیته. جوراب‌شان ساپ نام دارد كه از جوراب مردان آذربایجان لطیف‌تر است. پاپوش كه بین زنان و مردان آذری مشترك است از جنس لاستیك سیاه و كف داخل آن قرمز رنگ است. زیورآلات زنان آذری، گوشواره و اشرفی است. سنگ سیاهی به نام «شوح» را نیز با عقیق به بند می‌كشند و برای تزئین از آن استفاده می‌كنند.

منبع : مجله خانواده سبز