اعتبارات اسنادی

یكی از موارد و موضوعات مهمی كه در قراردادهای تجاری منعقد بین خریدار و فروشنده باید به وضوح مشخص گردد روش و نحوه پرداخت وجه توسط خریدار به فروشنده است. در تجارت بین الملل پرداخت وجه كالا به اشكال زیر قابل اقدام است:
۱) تجارت حساب باز
۲) پیش پرداخت
۳) وصولی
۴) اعتبار اسنادی
۱) تجارت حساب باز (Open account trade)
این روش در عرف بازرگانی خارجی كشورمان با عنوان روش امانی از آن یاد می‌گردد. این روش پرداخت كه در تجارت خارجی در مقایسه با سایر روش‌ها صددرصد به نفع خریدار است روشی است كه در آن فروشنده كالا به خریدار اعتماد و اطمینان كامل دارد و از لحاظ وصول وجه كالای ارسالی نگرانی ندارد. لذا فروشنده كالا را برای خریدار ارسال می‌دارد تا خریدار در ترخیص كالا از گمرك با مشكلی مواجه نشود. خریدار پس از ترخیص كالا و فروش آن، ارز را به ترتیبی كه فروشنده تعیین نموده واریز خواهد كرد. بدین ترتیب خریدار فرصت كافی برای فروش كالا و سپس ارسال وجه آن را به فروشنده خواهد داشت.
این روش معمولاً بین شركت مادر و دفاتر نمایندگی آن در كشورهای مختلف كه كنترل ارزی در نظام ارزی آن حاكم نیست كاربرد دارد.
۲) پیش پرداخت (Full Advance Payment)
پیش پرداخت در تجارت خارجی دقیقاً نقطهٔ مقابل روش امانی یا حساب باز است. این روش صددرصد به نفع فروشنده است و چنانچه در قراردادهای تجاری از آن استفاده گردد ریسك خریدار بسیار بالا و ریسك فروشنده از نقطه نظر وصول وجه صفر می‌باشد.
این روش كه خریدار وجه كالا را در حال به منظور تحویل كالا در آینده پرداخت می كند در عرف تجارت كشورمان به روش بدون انتقال ارز نیز مشهور می باشد. بدیهی است اطلاق بدون انتقال ارز در این خصوص یك غلط مصطلح است.
برای اینكه در این روش ریسك خریدار پوشش داده شود پیشنهاد می گردد پرداخت وجه به فروشنده منوط و موكول به دریافت ضمانت‌نامه بانكی معتبر بدون قید و شرط شود.
۳) وصول اسنادی (Collection)
این روش تحت عنوان روش براتی نیز یاد می شود. در این روش فروشنده به خریدار اطمینان داشته و با ارسال كالا برای خریدار اسناد حمل و برات را نیز مستقیماً و یا از طریق بانك برای او ارسال می‌دارد.
روش وصولی در مقایسه با پیش‌پرداخت و اعتبار اسنادی بیشتر به نفع خریدار است تا فروشنده ، هر چند اگر با روش حساب باز مقایسه شود فروشنده در وضعیت بهتری قرار دارد.
برات ممكن است نقد یا مدت‌دار (نسیه) باشد. در برات دیداری یا نقد بانك كاگزار براساس دستورات فروشنده در فرم وصول، زمانی اسناد را در اختیار خریدار قرار می‌دهد كه خریدار وجه آن را پرداخت نموده باشد.
در برات مدت ‌دار بانك كارگزار وقتی اسناد را در اختیار خریدار قرار می‌دهد كه خریدار نسبت به قبولی ‌نویسی برات مدت‌دار اقدام نموده باشد.
۴) اعتبار اسنادی (Documentary credit)
اعتبار اسنادی تكنیك رد و بدل نمودن پول كالاها یا خدمات براساس اسناد توسط بانك است. دو بازرگان در دو كشور دور از یكدیگر كه آشنایی با وضع و حال یكدیگر ندارند با واسطهٔ دو بانك یكی بانك طرف واردكننده، دیگری بانك كشور صادركننده وارد معامله می‌شوند و بانك‌های مذكور حسن جریان معامله یعنی پرداخت بهای كالاهای خریداری شده و نیز ترتیب حمل صحیح آنها را از كشور مبدأ به كشور مقصد تضمین می‌كنند.
از آنجا كه در سال‌های اخیر بخش قابل ملاحظه‌ای از خرید و واردات قطعی كالا به كشورمان در قالب اعتبار اسنادی صورت پذیرفته است در این مقاله به توضیح انجام معاملات از طریق اعتبارات اسنادی می‌پردازیم.
● تعریف اعتبار اسنادی
طبق ماده ۲ مقررات متحدالشكل (ucp ۵۰۰) اعتبار اسنادی به معنای هرگونه ترتیباتی است كه به هر صورت ذكر یا اشاره شده است، كه به موجب آن یك بانك (بانك گشاینده اعتبار) بنا به تقاضا و براساس دستورات یك مشتری (متقاضی اعتبار) یا از طرف خود موظف می‌شود تا در مقابل اسناد مقرر شده ، مشروط بر اینكه شرایط اعتبار رعایت شده باشد:
۱) پرداختی را به شخصی ثالث (ذینفع اعتبار) یا به حواله كرد او انجام دهد، یا بروات صادره توسط ذینفع را قبول و پرداخت كند.
۲) به بانك دیگری اجازه دهد كه این پرداخت را انجام دهد و یا چنین برواتی را قبول و پرداخت كند.
۳) به بانك دیگری اجازه معامله دهد.
به طور خلاصه اعتبار اسنادی عبارت است از تعهد مشروط بانك گشاینده اعتبار به پرداخت وجه در مقابل ذینفع اعتبار. به بیان دیگر اعتبار اسنادی تعهد بانك گشاینده اعتبار به پرداخت یا قبول پرداخت (در آینده) وجه اعتبار در مقابل ذینفع اعتبار است مشروط بر آنكه ذینفع اعتبار شرایط و مقررات مندرج در اعتبار اسنادی را رعایت و اسناد مقرر شده را، در موعد مقرر ارائه داده باشد.
● اركان اعتبار اسنادی:
۱) بانك گشاینده اعتبار :
مهمترین و اساسی ترین ركن هر اعتبار اسنادی بانك گشاینده اعتبار است كه در مقابل ذینفع اعتبار، متعهد مشروط به پرداخت وجه اعتبار است.
۲) متقاضی اعتبار اسنادی:
شخصی است كه از بانك گشاینده اعتبار اسنادی درخواست می كند تا نسبت به افتتاح اعتبار به نام و به نفع ذینفع اعتبار، اقدام و از طرف وی متعهد مشروط به پرداخت وجه اعتبار بشود.
۳) ذینفع اعتبار اسنادی:
شخصی است كه اعتبار اسنادی به نام و به نفع او توسط بانك بازكننده اعتبار باز شده است در صورت رعایت شرایط اعتبار، وجه اعتبار را دریافت خواهد نمود.
۴) بانك ابلاغ كننده:
بانكی است كه از طرف بانك گشاینده اعتبار انتخاب شده تا متن اعتبارنامه اسنادی را به ذینفع اعتبار ابلاغ كند. بدین ترتیب بانك ابلاغ كننده اعتبار اسنادی، صرفاً یك واسطه بین بانك گشاینده اعتبار و ذینفع اعتبار اسنادی می‌باشد.
۵) بانك پرداخت كننده:
بانكی است كه از طرف بانك گشاینده اعتبار انتخاب شده و پذیرفته است كه چنانچه ذینفع اعتبار اسنادی با رعایت شرایط اعتبار، اسناد را ارائه دهد نسبت به پرداخت وجه اعتبار اقدام كند.
● اعتبار اسنادی نقد یا نسیه (دیداری یا یوزانس)
در حال حاضر در سیستم بانكی كشورمان اعتبارات اسنادی را از لحاظ زمان پرداخت ارز به دو دسته زیر می‌توان تقسیم كرد:
- اعتبارت اسنادی نقدی (دیداری) Sight LC
- اعتبارت اسنادی نسیه (یوزانس) Usance LC
در اعتبار اسنادی گشایش شده به صورت دیداری (نقدی) هنگامی كه ذینفع اعتبار اسنادی نسبت به حمل كالا اقدام و سپس اسناد حمل بدون مغایرت مطابق با شرایط در متن اعتبار اسنادی را به بانك ذیربط (بانك گشاینده اعتبار) ارائه می دهد بانك مزبور موظف است پس از رسیدگی اسناد نسبت به پرداخت اعتبار اسنادی مطابق آنچه در متن اعتبار اسنادی قید شده عمل نماید.
در اعتبارات اسنادی گشایش شده به صورت یوزانس، هنگامی كه ذینفع اعتبار اسنادی نسبت به حمل كالا اقدام و اسناد بدون مغایرت را به بانك ذیربط ارائه می دهد. از تاریخ ارائه اسناد و پس از خاتمه دورهٔ یوزانس مبلغ اعتبار را از بانك مربوطه اخذ خواهد نمود. مثلاً چنانچه اعتبار اسنادی به صورت یوزانس یك ساله به نفع شركت نمونه گشایش شده باشد و شركت نمونه در تاریخ ۱/۱۰/۸۴ اسناد حمل مطابق با شرایط اعتبار و بدون مغایرت به بانك معامله كننده ارائه داده باشد. مبلغ اعتبار در تاریخ ۱/۱۰/۸۵ به شركت نمونه پرداخت خواهد شد. عموماً
ذینفع اعتبار با توجه به نوع كالا از قبول اعتبار اسنادی گشایش شده به صورت یوزانس امتناع می‌ورزد و خواستار اعتبار اسنادی دیداری می گردد. در واقع چنان چه كالای موضوع اعتبار دارای بازار (تقاضا) خوبی باشد، فروشنده راساً از قبول اعتبار اسنادی یوزانس خودداری می‌كند و از متقاضی اعتبار درخواست می‌نماید كه نسبت به یافتن شركت های معتبر (مانند بانك‌های تجاری) برای تأمین مالی اعتبار (Finance) اقدام نماید. در صورت قبول شركت مالی موردنظر ذینفع اعتبار در روز معامله اسناد مبلغ اعتبار را از شركت مزبور دریافت می‌دارد و این شركت مبلغ اعتبار به علاوه بهره یوزانس را در سررسید (پایان دوره یوزانس) از بانك ذیربط اخذ می‌نماید.
در مواقعی كه كشورها به كالاهای خاصی احتیاج مبرمی پیدا نماید و فروشندگان خارجی كه بازار را در اختیار دارند و از فروش به صورت یوزانس خودداری می‌كنند بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران با برخی از بانك‌های خارجی مانند بانك استاندارد چارتر یا بانك صادرات ایران در دبی یا آی.ان.جی بانك و غیره اقدام به انعقاد قرارداد می‌نماید تا بانك مذبور در روز معامله اسناد نسبت به پرداخت وجه اسناد به ذینفع اعتبارات اسنادی گشایش شده توسط بانك‌های ایرانی اقدام نمایند.
بانك‌های فوق الذكر براساس قرارداد در سررسید (پایان دوره یوزانس) مبلغ اعتبار پرداختی به علاوه بهره یوزانس را از بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران دریافت می ‌دارند. به این نوع یوزانس اصطلاحاً یوزانس داخلی (Refinance) گفته می شود.
تفاوت یوزانس داخلی با یوزانس در این است كه در یوزانس داخلی بانك مركزی فاینانس را انتخاب و با آن قرارداد منعقد نموده است یا به عبارت مصطلح از خطوط اعتباری كه بانك‌های خارجی در اختیار بانك مركزی گذاشته‌اند برای تأمین مالی خرید و واردات كالا استفاده می‌شود.
در حال حاضر با واردكنندگانی كه بانك مركزی خطوط اعتباری برای خرید و واردات كالا در اختیار آنها می‌گذارد به مثابه اعتبارات اسنادی نقدی رفتار می‌نماید و فقط ۱۰% مبلغ اعتبار را بابت بهره یوزانس از واردكنندگان اخذ می‌نماید. لذا در معاملات یوزانس داخلی خریدار كالا باید مبلغ پیش پرداخت برای گشایش اعتبار اسنادی در روز گشایش را طبق اعتبارات اسنادی نقدی را بپردازد.
● چارت عملیات اعتبار اسنادی:
اعتبارت اسنادی و عملیات بانكی
ـ درخواست گشایش اعتبار:
با عنایت به انعقاد قرارداد فروش، متقاضی اعتبار، فرم درخواست گشایش اعتبار را تكمیل و همراه با مدارك خواسته شده به بانك گشاینده اعتبار اسنادی جهت ابلاغ آن به ذینفع اعتبار ارائه می‌دهد.
با توجه به درخواست متقاضی اعتبار ، بانك گشایندهٔ اعتبار پس از بررسی كامل نسبت به تهیه متن لاتین اعتبار اسنادی و ارسال آن به ذینفع اعتبار از طریق بانك ابلاغ كننده اقدام خواهد نمود.
بانك گشایندهٔ اعتبار نسخه ای از متن اعتبار اسنادی گشایش شده را در اختیار متقاضی اعتبار خواهد گذاشت.
ـ گشایش اعتبار اسنادی:
روزی كه متن لاتین مزبور توسط بانك گشایش كننده اعتبار ابلاغ می گردد آن روز تاریخ افتتاح اعتبار اسنادی تلقی خواهد شد.
ـ ذینفع اعتبار و متن اعتبار اسنادی
به محض اینكه ذینفع اعتبار (صادركننده) متن اعتبار اسنادی را از بانك ابلاغ كننده دریافت داشت باید آن را به دقت مطالعه و با قرارداد فروش مطابقت دهد. چنانچه مغایرتی مشاهده كرد یا متوجه شد كه نمی‌تواند مطابق با شرایط و مواد اعتبار اسنادی در موعد مقرر اقدام به حمل كالا و ارائه اسناد یا تأیید اسناد نماید از متقاضی اعتبار باید بخواهد تا از بانك گشاینده اعتبار درخواست صدور اصلاحیه اعتبار را به عمل آورد. در غیر این صورت به ارسال كالا توسط شركت‌های حمل و نقل اقدام خواهد كرد.
ـ تسویه و واریز اسناد
ذینفع اعتباراسنادی بعد از حمل كالا و تهیه و تأیید اسناد قبل از انقضاء سررسید اعتبار ، اسناد موصوف را به بانك ابلاغ كننده اعتبار، ارائه می دهد.
بانك مزبور ۷ روز بانكی فرصت رسیدگی به اسناد را داشته و چنانچه مغایرتی در اسناد مشاهده ننمود نسبت به پرداخت یا تعهد پرداخت پس از اخذ پوشش از بانك گشایندهٔ اعتبار اقدام خواهد نمود.
بانك گشایندهٔ اعتبار، متقاضی اعتبار را از وصول اسناد مطلع نموده و از متقاضی اعتبار درخواست می‌نماید تا از طریق بانك برای تسویه حساب و اخذ اسناد اقدام نماید. در این مرحله بانک گشایندهٔ اعتبار با توجه به میزان پیش پرداخت هنگام گشایش اعتبار و نوع اعتبار (دیداری – یوزانس) نسبت به محاسبهٔ هم ارز ریالی اسناد اعتبار اقدام و پس از دریافت مابقی ریالی نسب به واریز اسناد و ظهرنویسی اسناد عمل خواهد كرد.
اینك بانك گشایندهٔ اعتبار در ظهر بارنامه كه به نام بانك مزبور صادر شده است نسبت به انتقال مالكیت اقدام و در شرح سیاههٔ تجاری موضوع وصول حق ثبت سفارش را درج می‌كند. بدین ترتیب اسناد ظهرنویسی شده و در اختیار متقاضی اعتبار گذاشته می شود.
متقاضی اعتبار، بارنامه ظهرنویسی شده را به نمایندگی شركت حمل و نقل ارائه می دهد و برگ ترخیص را اخذ می‌نماید و همراه با سایر اسناد برای ترخیص كالا به گمرك مربوطه مراجعه خواهد نمود.

منبع: زمانی فراهانی، مجتبی، اعتبارات اسنادی و مسائل بانکی، انتشارات ترمه، چاپ دوم، ۱۳۸۳ .

منبع : پایگاه اطلاع رسانی انجمنهای علمی دانشجویان گروه حسابداری