راه حلی برای فقر جهانی

پیتر سینگر استاد اخلاق زیستی در دانشگاه های استرالیاست. او سال ها است که وقت خود را صرف پرداختن به حقوق حیوانات و اخلاق محیط زیست کرده است. اولین کتاب تاثیرگذار سینگر کتابی بود با عنوان «آزادی حیوانات» که در سال ۱۹۷۵ منتشر کرد. او در این کتاب کوشید نشان دهد که حتی با اصول فایده گرایی، یعنی همان کم کردن زیان همگانی، می توان به حقوق حیوانات پرداخت و آن را تبیین کرد.
پیتر سینگر در کارهای بعدی اش به مسائل دیگر فلسفه اخلاق از قبیل اتانازی، سقط جنین و سقط بچه پس از شش ماهگی پرداخت. یکی دیگر از دغدغه های پیترسینگر فقر در جهان است. پیتر سینگر اعتقاد دارد چنین شرایطی که عده ای در جهان که از اولین امکانات مادی محرومند کاملاً غیرقابل دفاع است.
او پیشنهاد می کند که برای خروج از این وضعیت هرکسی که توانایی مالی دارد قسمتی از درآمد خود را وقف ریشه کن کردن فقر در جهان کند. این پیشنهادی اخلاقی است که پیتر سینگر برای ریشه کن کردن فقر در جهان ارائه می دهد.
خانواده این فیلسوف که متفکری چپ محسوب می شود هنگام تسلط آلمان ها از اتریش به استرالیا گریختند و سینگر سالی پس از اتمام جنگ ( ۱۹۴۶) به دنیا آمد و اکنون به یکی از مشهورترین متفکران علم اخلاق در جهان تبدیل شده است.
در فیلم برزیلی «ایستگاه مرکزی» دورا معلم بازنشسته مدرسه است که در ایستگاه می نشیند و برای مردم بی سواد نامه می نویسد و از این طریق مخارج زندگی اش را تامین می کند. ناگهان برای او موقعیتی پیش می آید که هزار دلار به دست بیاورد.
تنها کاری که باید بکند این است که پسربچه ۹ ساله بی خانمانی را وادار کند به همراه او به آدرسی که به او داده بودند، برود. (به او گفته بودند که پسربچه را خارجی های ثروتمند به فرزندی قبول خواهند کرد.) او پسر را برد و پول را گرفت، با بخشی از آن یک دستگاه تلویزیون خرید و مشغول لذت بردن از زندگی جدیدش شد. اما همسایه اش آرامش او را به هم ریخت، به او گفت که سن آن پسر زیاد بوده و او را به فرزندی قبول نکرده اند، برای فروختن اعضای بدنش او را می کشند. شاید دورا هم این را می دانست اما بعد از اینکه همسایه اش با صراحت موضوع را بیان کرد، خوابش به شدت آشفته شد.
صبح تصمیم گرفت پسربچه را برگرداند. فرض کنید که دورا به همسایه اش می گفت دنیا، دنیای بی رحمی است، همه مردم تلویزیون های عالی و نو دارند، اگر فقط با فروختن پسربچه می توانم تلویزیون بخرم، چرا این کار را نکنم او یک پسربچه بی سر و پا که بیشتر نیست. با این کار او از دید تماشاچیان هیولا به نظر می رسید. او با پذیرش خطر، تصمیم گرفت پسربچه را نجات دهد تا خودش را تبرئه کند.
در پایان فیلم، در سینماهای کشورهای ثروتمند جهان، همان مردمی که اگر دورا پسربچه را نجات نمی داد به سرعت او را محکوم می کردند، به آپارتمان هایشان رفتند، آپارتمان هایی که به مراتب مرفه تر از خانه دورا بود.
در حقیقت، یک خانواده متوسط در ایالات متحده، تقریباً یک سوم درآمد خود را صرف چیزهایی می کند که غیرضروری تر از یک دستگاه تلویزیون نو برای دورا است؛ رفتن به رستوران های عالی، خریدن لباس های جدید و دور ریختن لباس های از مدافتاده، سفر تعطیلات به کنار دریا؛ بخش عمده درآمد ما صرف چیزهایی می شود که اصلاً ضروری نیست. اگر به یکی از سازمان های خیریه داده شود، همان پول ممکن است جان کودکان نیازمند را نجات دهد.
اینجا این سوال پیش می آید؛ میان یک برزیلی که کودک بی خانمانی را به فروشنده اعضای بدن می فروشد و یک امریکایی که تلویزیونش را با مدل جدید عوض می کند، (در حالی که می داند اگر پولش را به سازمانی خیریه بدهد جان کودکان نیازمند را نجات خواهد داد) چه تمایز اخلاقی وجود دارد؟
البته تفاوت هایی میان این دو موقعیت وجود دارد که ممکن است به قضاوت های اخلاقی متفاوتی در مورد آنها منجر شود. از همه مهم تر اینکه توانایی به کام مرگ سپردن کودکی که درست در مقابل چشم شماست، نهایت سنگدلی است؛ حال آنکه نادیده گرفتن کودک نیازمندی که شما هرگز نخواهید دید، بسیار ساده تر است.
اما برای فیلسوف فایده گرایی چون من - که در مورد درستی یا نادرستی کارها بر مبنای پیامدهایش قضاوت می کند- اگر نتیجه کوتاهی آن امریکایی در بخشیدن پولش، به معنای مردن بیش از پیش کودکان در خیابان های برزیل باشد، از این جهت، بدی کار او درست به اندازه بدی فروختن کودک به فروشندگان اعضای بدن است.
البته برای درک این موضوع لازم نیست کسی اخلاق فایده گرایانه مرا قبول کند. دست کم میان این حالت به سرعت محکوم کردن دورا به خاطر تحویل دادن بچه به فروشندگان اعضای بدن و در عین حال بی اعتنایی به رفتار مشتریان امریکایی که معضلی اخلاقی است، ناسازگاری جدی وجود دارد. در اینجا یکی از مثال های پیتر آنجر فیلسوف امریکایی نویسنده کتاب «زندگی مرفه و رضایت به مرگ» را مطرح می کنم؛ باب در آستانه بازنشستگی است.
او عمده پس اندازهایش را روی یک ماشین بسیار نایاب و گران قیمت سرمایه گذاری کرده است، یک ماشین بوگاتی که قادر نیست آن را بیمه کند. بوگاتی تمام شوق و ذوق اوست. علاوه بر اینکه او از رانندگی و نگهداری ماشینش لذت می برد، می داند که افزایش قیمت بازار باعث می شود که هر وقت خواست بتواند ماشین را بفروشد و پس از بازنشستگی زندگی آسوده ای داشته باشد.
یک روز که باب برای رانندگی بیرون رفته بود، بوگاتی را نزدیک دوراهی راه آهن پارک کرد و برای قدم زدن از جاده بالا رفت. همان طور که می رفت قطار عنان گسیخته بی سرنشینی را دید که به سرعت نزدیک می شد.
به پایین نگاه کرد شمای کوچکی از کودکی را دید که در مسیر قطار بود. او نمی توانست قطار را متوقف کند، فاصله هم آن قدر زیاد بود که به پسر هم نمی توانست اعلام خطر کند اما می توانست با اهرم، مسیر قطار را عوض کند و قطار را به سمتی بفرستد که بوگاتی پارک شده است؛ در آن صورت کسی کشته نمی شد، اما بوگاتی از بین می رفت. با اندیشیدن به لذتی که از بوگاتی می برد و امنیت مالی که به همراه داشت، باب تصمیم گرفت که به اهرم دست نزد. کودک کشته شد. اغلب ما به رفتار باب بلافاصله واکنش نشان می دهیم که آن کار به شدت اشتباه است. آنجر هم با ما موافق است.
اما او به ما یادآوری می کند که ما هم فرصت های زیادی داریم که جان کودکان را نجات دهیم. چقدر باید به موسسه های خیریه بپردازیم تا جان یک کودک مبتلا به بیماری درمان پذیر ساده را نجات دهیم؟ (گمان نمی کنم نجات جان کودکان از بزرگسالان باارزش تر است، اما از آنجا که هیچ کس نمی گوید که کودکان مسبب فقر خودشان هستند، برای سهولت در بحث بر روی کودکان تمرکز می کنیم.) آنجر با برخی از کارشناسان تماس گرفت و از اطلاعات آنان استفاده کرد تا حدوداً تخمین بزند که هزینه جمع آوری پول، هزینه های اداری و هزینه کمک رسانی به جاهایی که بیشترین نیاز را دارند چقدر می شود. با محاسبات او با ۲۰۰ دلار اعانه یک کودک مریض دوساله را می توان نجات داد.
اکنون شما هم اطلاعات لازم برای نجات جان یک کودک را دارید. اگر این کار را نکنید چه قضاوتی در مورد خودتان خواهید کرد؟ دوباره به باب و بوگاتی اش فکر کنید. برخلاف دورا، باب به چشمان کودکی که به خاطر رفاه مادی او داشت قربانی می شد، مجبور نبود نگاه کند.
علاوه براین، برخلاف دورا، او کودک را فریب نداد و دست به مقدمه چینی برای به دام انداختن او نزد. از تمام جهات، موقعیت باب شبیه به تمام کسانی است که قادرند، اما مایل نیستند به مردم نیازمند خارج از کشور کمک کنند. اگر شما هنوز هم گمان می کنید که باب اشتباه بزرگی کرده است که مسیر قطار را عوض نکرده تا جان کودک را نجات دهد، بنابراین عجیب است که هنوز هم شما قبول ندارید که نفرستادن پول به یکی از موسسات خیریه شدیداً اشتباه است، مگر اینکه بگویید تفاوت های اخلاقی شدیدی میان این دو موقعیت وجود دارد که من از آن چشم پوشی کرده ام.
آیا در اینکه کمک ها به دست مردم نیازمند برسد تردید جدی وجود دارد؟ هیچ کدام از دست اندرکاران چنین تردیدی را مطرح نکرده اند. یک تفاوت اساسی میان باب و کسانی که استطاعت کمک کردن به سازمان های خیریه فرامرزی را دارند، ولی کمک نمی کنند، در این است که باب فقط کودکی را که در مسیر قطار بود، می توانست نجات دهد، در حالی که صدها میلیون کودک دیگر وجود دارند که با دادن ۲۰۰ دلار به سازمان های خیریه برون مرزی می توان آنها را نجات داد. مشکل این است که اغلب این کار را نمی کنند. آیا این بدین معناست که اگر شما هم این کار را نکنید، ایرادی ندارد؟
فرض کنید صاحبان ماشین های گران قیمت باکلاس بیشتر هستند (کارول، دیو، اما، فرد و غیره تا زیگی) و تمام آنها دقیقاً در موقعیت باب در همان نزدیکی خط راه آهن در دوراهی قرار دارند و تمام آنها کودک را برای نجات ماشین عزیزشان قربانی می کنند. آیا این وضعیت، اقدام باب را هم که کار مشابهی کرده است، توجیه می کند؟ پاسخ به این پرسش، مبتنی بر اخلاق پیروی از توده ها است (نوعی از اخلاق که اغلب آلمانی ها زمانی که نازی ها دست به جنایت می زدند، اتخاذ کردند)؛ ما بدین خاطر که دیگران بهتر عمل نکردند، آنها را تبرئه نمی کنیم.
به نظر می رسد که ما برای کشیدن خط اخلاقی روشنی میان موقعیت باب و همه خوانندگانی که این مقاله را می خوانند و ۲۰۰ دلار مازادشان را برای کمک به سازمان های خیریه نمی دهند، مبنای محکمی نداریم. همان طور که باب گذاشت که قطار عنان گسیخته کودک بی خبر را زیر بگیرد، این خوانندگان هم به نظر می رسد تفاوتی با او ندارند.
با این نتیجه گیری، اطمینان دارم که بسیاری از خوانندگان تلفن را برخواهند داشت و ۲۰۰ دلار را خواهند داد. شاید شما پیش از آنکه ادامه مقاله را بخوانید این کار را بکنید. شما که خودتان را از نظر اخلاقی متمایز از کسانی می دانید که ماشین های گران قیمت شان را فراتر از زندگی یک کودک قرار دادند، چگونه با خودتان و همسرتان کنار می آیید که به رستوران دلخواه تان برای شام بروید؟ کمی درنگ کنید.
پولی را که شما صرف رستوران می کنید می تواند جان کودکانی در آن سوی دنیا را نجات دهد، درست است که قرار نیست تمام ۲۰۰ دلار را امشب به باد بدهید، اما گر فقط یک ماه هزینه غذای بیرون را پس انداز کنید به راحتی می توانید این پول را جمع کنید. در مقایسه با نجات جان یک کودک، یک ماه بیرون غذا خوردن چه ارزشی دارد؟ اما مشکل اینجاست.
از آنجا که تعداد بسیار زیادی از کودکان نیازمند در جهان وجود دارند، همیشه کودک نیازمند دیگری وجود دارد که زندگی اش را ۲۰۰ دلار ما می تواند نجات دهد. آیا شما مجبورید تا زمانی که نیازمندی باقی نماند، این کار را ادامه بدهید؟ کجا باید این کار را متوقف کنید؟
نکته ای که در اینجا نمایان می شود بسیار جدی است؛ تنها زمانی که ازخودگذشتگی ها حقیقتاً باارزش می شوند، مردم متقاعد می شوند که باب در اینکه مسیر قطار را عوض نکرده است، اشتباهی نکرده است. البته اغلب مردم در اشتباهند.
ما نمی توانیم در مورد مسائل اخلاقی بر مبنای آرای عمومی تصمیم بگیریم اما خودتان در نظر بگیرید که تا چه اندازه فداکاری را از باب انتظار دارید که انجام بدهد، حالا ببینید چقدر پول لازم است کنار بگذارید تا فداکاری شما هم حدوداً برابر با آن باشد. اغلب خیلی زیاد خواهد شد، خیلی بیشتر از ۲۰۰ دلار. برای اغلب امریکایی های طبقه متوسط این رقم به راحتی به بیش از ۲۰۰ هزار دلار می رسد.
آیا درخواست این مبلغ از مردم بی فایده نیست؟ آیا این خطر را دربرندارد که اغلب مردم شانه های شان را بالا بیندازند و بگویند با این وضع، اخلاق به درد قدیس ها می خورد نه به درد ما؟ از این نظر ممکن است اعتراضات زیادی پیش بیاید. ممکن است کسی بگوید؛ «اگر هر شهروندی که در کشورهای ثروتمند زندگی می کند سهم خودش را بپردازد من لازم نیست فداکاری هنگفتی بکنم.
پس چرا من باید بیش از سهم خودم بدهم؟» اعتراض مرتبط دیگر این است که دولت باید کمک های فرامرزی خودش را گسترش دهد، زیرا هزینه آن را می تواند بین تمام مالیات دهندگان تقسیم کند. اما این پرسش که چه اندازه باید کمک کنیم، موضوعی است که باید در دنیای واقعی درباره آن تصمیم بگیریم. (دنیایی که متاسفانه می دانیم در آن اغلب مردم کمکی نمی کنند و در آینده ای نزدیک هم میزان قابل توجهی به سازمان های خیریه فرامرزی کمک نخواهد شد.) اگر ما بدانیم که دیگران سهم منصفانه خودشان را نمی پردازند و ما اگر بیش از سهم مان بپردازیم می توانیم از مرگ آنها جلوگیری کنیم، آیا باز هم باید به سهم خود اکتفا کنیم؟ از انصاف بسیار به دور است.
دلایل برای محدود کردن میزان پولی که به باید به دیگران بدهیم، قانع کننده نیست. در جهان کنونی راه گریزی وجود ندارد، جز اینکه بپذیریم هر کدام از ما باید درآمد مازاد بر نیازهای ضروری اش را به کسانی بدهد که آن چنان نیازمندند که خطر مرگ تهدیدشان می کند. درست است؛ شما لازم نیست که ماشین جدیدی بخرید، دکور خانه را عوض کنید یا کت و شلوار جدید گران قیمتی بخرید، هزار دلار یک کت وشلوار می تواند جان ۵ کودک را نجات دهد.
اگر ما برای زندگی یک کودک بیش از رفتن به یک رستوران مجلل ارزش قائلیم، بار دیگری که برای شام به بیرون می رویم، باید بدانیم که ما می توانستیم با پول مان کار بهتری انجام بدهیم. با این حساب، زندگی شرافتمندانه اخلاقی بسیار دشوار می شود، مهم نیست، واقعیت همین است.
زمانی که باب خودش را در این معضل دشوار در مقابل اهرم خط راه آهن دید، شاید گمان می کرد که او آدم بسیار بدشانسی است که در چنین موقعیتی قرار گرفته است که یا باید جان یک کودک بی گناه را نجات دهد یا عمده پس اندازش را فدا کند. اما او ابداً انسان بدشانسی نبود، همه ما در چنین موقعیتی قرار داریم.

پیتر سینگر
مترجم : ابراهیم اسکافی

منبع : روزنامه شرق