زانو زدن در مقابل نفت

اولین محموله نفت که به بنادر کره شمالی رسید، اعلا م شد که تنها رآکتور هسته ای این کشور تعطیل می شود. به همین آسانی و سادگی بزرگ ترین بحران شرق آسیا در سالهای اخیر پایان یافت. ماهواره های آمریکایی فعالیت های نامعمولی را در رآکتور یونگ بیون شناسایی کردند که حاکی از صحت ادعای تعطیلی این رآکتور است. بدین ترتیب در حالی که دو کره پس از جنگ شبه جزیره حدود نیم قرن است که به صلح نرسیده و در حالت نه جنگ و نه صلح قرار دارند، کره جنوبی توانست به عنوان میانجی، وضعیت بحرانی آزمایش های هسته ای کره شمالی را خاتمه دهد و با ارسال نفت به کره شمالی، مشکل آمریکا را حل کند.
همزمان با اعلا م توقف برنامه های هسته ای پیونگ یانگ، گروهی از بازرسان هسته ای آژانس بین المللی انرژی اتمی هم برای نظارت بر تعطیلی راکتور مزبور به کره شمالی رفتند تا پایان رسمی بحران چند ساله از نظر سازمان ملل هم تایید شود.
● سابقه بحران
۱۲ دسامبر ۱۹۸۵ روزی بود که کره شمالی قرارداد منع توسعه تسلیحات هسته ای را امضا کرد و در ۳۰ ژانویه ۱۹۹۲ این کشور تفاهم نامه امنیتی هسته ای با آژانس انرژی اتمی را که به بازرسان اجازه بازرسی فعالیت هایش را می داد، امضا نمود اما یک سال بعد در ژانویه ۱۹۹۳ کره شمالی به بازرسان آژانس اجازه بازرسی از تاسیسات مظنون به نگهداری پسماند های هسته ای را نمی دهد. در ۱۲ مارس همان سال کره شمالی رسما خروج این کشور از ان پی تی را اعلا م می کند ولی در ۱۱ ژوئن خروج از ان، پی ، تی مطلق می شود.
در ماه می ۱۹۹۴، کره شمالی میله های سوخت مصرف شده را بدون رعایت ضوابط ایمنی و با نقض معاهده مربوطه تعویض می کند تا در ۳ ژوئن دبیر کل آژانس به شورای امنیت گزارش می دهد که کره شمالی با تعویض میله های سوخت، امکان بررسی فعالیت راکتور این کشور را غیر ممکن کرده است.
هشتم جولا ی ۱۹۹۴ با مرگ «کیم ایل سونگ»رهبر کره شمالی مذاکرات دو کره متوقف می شود و در ۲۱ اکتبر آمریکا و کره شمالی تفاهم نامه همکاری امضا می کنند که بر اساس آن ، پیونگ یانگ در قبال توقف فعالیت های هسته ای خود دو راکتور آب سبک دریافت خواهد کرد.
سپتامبر ۱۹۹۸، «کیم جونگ ایل» رهبر کره می شود و دقیقا یک سال بعد منابع اطلا عاتی آمریکا از احتمال توانایی کره شمالی در شلیک موشک قاره پیما با سر جنگی ۲۰۰کیلویی در سال ۲۰۱۵ گزارش می دهند.
با گرایش سیاست خارجی آمریکا به تمایلا ت استعماری و یکجانبه گرایی به خصوص بعد از وقایع ۱۱ سپتامبر، تنش میان پیونگ یانگ و واشنگتن بالا می گیرد. ۲۹ ژانویه ۲۰۰۲ دولت بوش، کره شمالی را جزو کشورهای محور شرارت اعلا م می کند و ۱۴ نوامبر همان سال «سازمان توسعه شبه جزیره کره» تحویل نفت سنگین به کره شمالی را تا تعطیلی کلیه فعالیت های هسته ای این کشور متوقف می کند. این اتفاق پس از آن افتاد که دولت کره شمالی آمریکا را به از سرگیری فعالیت های هسته ای و موشکی خود تهدید کرد و آمریکا هم آن کشور را به حمله نظامی و اعمال تحریم های شدید اقتصادی تهدید کرد.
پس از آنکه، کره در اکتبر ۲۰۰۲ از تدارک برنامه تسلیحات هسته ای سخن گفت که این در نقض آشکار با قرارداد هسته ای ۱۹۹۴ با واشنگتن بود، چین همراه با سایر قدرت ها به وخامت اوضاع پی برده و برای پایان دادن به بحران، اقدام به برگزاری اجلاس شش کشور (چین، کره شمالی، کره جنوبی، ژاپن، روسیه و آمریکا) کرد که این نشست ها هم نتوانستند گره گشای بحران هسته ای پیونگ یانگ باشد.
۱۲ دسامبر ۲۰۰۲ کره شمالی طی نامه ای به آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام می کند که قصد دارد راکتور «یونگ بیون» را که از سال ۹۴ تعطیل کرده بود، راه اندازی کند. ۱۰ ژانویه ۲۰۰۳، این کشور به طور رسمی خروج از پیمان ان .پی.تی را از فردای آن روز (۱۱ ژانویه ۲۰۰۳) اعلام می کند و در ۸ جولای مقامات کره ای به دولت بوش می گویند که مواد لازم برای ساخت ۶ بمب اتمی را دارا هستند.
۲۷ سپتامبر ۲۰۰۴ کره شمالی اعلام می کند که تمام ۸۰۰۰ میله پلوتونیوم را به خلوص مورد نیاز سلاح های هسته ای رسانده است و در ۱۰ فوریه ۲۰۰۵ رسما به در اختیار داشتن سلاح های اتمی اعتراف می کند و در سال ۲۰۰۶ کره شمالی مبادرت به آزمایش موشک های اتمی برفراز ژاپن می کند. در این سال شورای امنیت طی قطعنامه ۱۶۹۵ از کره شمالی تعلیق فعالیت های موشکی را خواستار می شود اما کره شمالی آن را بی ارزش دانسته و اعلام کرد که به سیاست های خود ادامه خواهد داد. این کشور متعاقبا در بی اعتنایی به درخواست شورای امنیت، آزمایش های اتمی خود را انجام می دهد و در ۹ اکتبر ۲۰۰۶ خبرگزاری رسمی کره شمالی از انجام موفقیت آمیز آزمایش های هسته ای این کشور خبر می دهد.
۵ روز بعد، تحریم های جهانی علیه کره از سوی شورای امنیت تصویب می شود که کره آن را «اعلام جنگ» عنوان می کند اما در کمال تعجب و به دنبال اعمال تحریم ها، رهبر کره شمالی از اشتباه بودن آزمایش هسته ای سخن گفته و امکان آزمایش های بعدی را مردود دانسته و به مذاکرات بر می گردد.
● بازگشت به آرامش
شش ماه قبل نمایندگان آمریکا و کره شمالی در نیویورک و در چارچوب معامله در مذاکرات شش جانبه پکن با هم دیدار کردند. در مذاکرات شش جانبه ای که در پکن برگزار شد، کره شمالی موافقت کرد که طی ۶۰ روز راکتور یونگ بیون را تعطیل و مهر و موم کند. براساس توافق در این مرحله و پس از تایید بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی، ۵۰ هزار تن نفت سنگین به این کشور تحویل خواهد شد. در مرحله بعد و در قبال تعطیلی و توقف باقیمانده فعالیت های هسته ای ۹۵۰ هزار تن نفت دیگر به این کشور داده می شود که ارزش کل محموله ها بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار برآور می شود. یک مقام آمریکایی در این رابطه گفت: برای اینکه این معامله از هم نپاشد، لازم است کره شمالی کلیه جنبه های فعالیت های اتمی اش را فاش کند. اما مانع دیگری بر سر راه اجرای این توافق قرار داشت. مبلغ ۲۵ میلیون دلار پول دولت کره شمالی در حسابی در بانک، کائو به دستور آمریکا توقیف شده بود که کره شمالی اجرای توافق را منوط به انتقال آن دارایی مسدود شده، کرده بود. آمریکا ادعا کرد راهی برای انتقال حساب های مسدود شده کره شمالی پیدا کرده است اما یک ماه پس از آن، عدم انتقال این حساب ها مانع اجرای گام های توافق شده جهت تعطیلی تاسیسات اتمی پیونگ یانگ شد. آمریکا با اظهار اینکه این دارایی ها از راه قاچاق مواد مخدر و جعل اسکناس به دست آمده است، از نقل وانتقال این دارایی ها خودداری کرد.
با به بن بست رسیدن توافقات یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که کشور متبوعش از آزاد شدن ۲۵ میلیون دلار پول دولت کره شمالی حمایت می کند.
● فرصت بیشتر آمریکا به کره شمالی
چندی پس از پایان مهلت داده شده بر اساس توافق به پیونگ یانگ، کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا که به همراه تارو آسو همتای ژاپنی خود در یک مصاحبه مطبوعاتی صحبت می کرد، به کره شمالی هشدار داد که خویشتنداری دو کشور همیشگی نیست.
رایس همچنین در پاسخ به سوالی درباره خودداری کره شمالی از انجام تعهدش برای توقف فعالیت نیروگاه هسته ای یونگ بیان به خاطر رفع نشدن انسداد ۲۵ میلیون دلار منابع این کشور در بانک های ماکائو گفت: "حل مشکلات مالی از انتظار طرفین پیچیده تر بوده است."به گفته رایس، آمریکا به خاطر همین مشکلات فرصت بیشتری را در اختیار کره شمالی قرار داده تا به تعهدات خود در مذاکرات هسته ای شش جانبه عمل کندکره شمالی هم اعلام کردکه از آژانس بین المللی انرژی اتمی دعوت کرده است که برای بحث درباره تعطیل یک نیروگاه هسته ای مهم این کشور، بازرسان خود را به کره شمالی اعزام کند.خبرگزاری رسمی کره شمالی خبر داد رئیس انرژی اتمی کره شمالی در نامه ای برای محمد البرادعی، دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی از بازرسان سازمان ملل متحد دعوت کرده که به کره شمالی سفر کنند.
این دعوت پس از آنکه پول های کره شمالی در بانک دلتای آسیا در ماکائو رفع توقیف شد صورت گرفت.کریستوفر هیل از مقامات بلند پایه وزارت خارجه آمریکا اواخر خرداد به خبرنگاران در مغولستان گفت که انتقال وجوه مورد بحث به روسیه صورت گرفته و پیش بینی کرد که ظرف چند روز آینده این پول به حساب کره شمالی در بانکی در روسیه واریز شود. وی یک هفته بعد به عنوان نماینده آمریکا در مذاکرات هسته ای با کره شمالی به پیونگ یانگ سفر کرد و خبر داد که این کشور برای بستن فوری راکتور هسته ای خود در یونگ بیون آمادگی دارد.
هیل به عنوان اولین مقام ارشد آمریکایی که طی حدود پنج سال اخیر از کره شمالی بازدید کرد بعد از سفر به پیونگ یانگ گفت برچیده شدن سلاح های هسته ای کره شمالی به زمان و تلاش نیاز دارد. او در پیونگ یانگ با کیم کی - گوان، همتای کره شمالی خود و همچنین با پاک یوئی- چون، وزیر امور خارجه کره شمالی دیدار و گفت وگو کرد.
● بازرسان آژانس انرژی اتمی در کره شمالی
یک ماه پیش بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی برای گفت وگو در مورد برچیدن تاسیسات هسته ای کره شمالی وارد این کشور شدند
روز سه شنبه، ۲۶ ژوئن، هیات بازرسان آژانس بین المللی به ریاست اولی هاینونن، معاون مدیرکل آژانس، وارد پیونگ یانگ، پایتخت کره شمالی شد تا مذاکراتی را در مورد جزییات اجرای توافقنامه توقف فعالیت مرکز هسته ای یونگ بیانگ با مقامات کره ای انجام دهد. این سفر به دعوت سازمان انرژی اتمی کره شمالی صورت گرفت و پنج روز به طول انجامید.
هاینونن قبل از عزیمت به سوی کره شمالی در گفت وگو با خبرنگاران در پکن، پایتخت چین، نسبت به موفقیت ماموریت این هیات ابراز خوشبینی کرد اما گفت که مقامات کره شمالی باید در مورد سرعت عملیات مهر و موم کردن تاسیسات هسته ای این کشور تصمیم بگیرند.
کره شمالی در سال ۲۰۰۲ با اعلام خروج از پیمان منع گسترش جنگ افزارهای هسته ای، نمایندگان آژانس بین المللی را از این کشور اخراج کرد و اعلام داشت در نظر دارد به منظور دفاع از خود، به تولید بمب اتمی مبادرت ورزد.
همزمان کره جنوبی هم اعلام کرد که کمک های غذایی به کره شمالی را از سر می گیرد. نخستین محموله کمک غذایی کره جنوبی شامل سه هزار تن برنج در روز ۳۰ ماه ژوئن به کره شمالی فرستاده شد.
کره جنوبی در نظر دارد در مجموع چهارصد هزار تن برنج را ظرف شش ماه در اختیار کره شمالی قرار دهد.
ارسال کمک های غذایی جنوب به شمال هم پس از آن قطع شد که کره شمالی به آزمایش یک موشک دوربرد مبادرت ورزید.
سفر اصلی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به پیونگ یانگ، اما شنبه هفته قبل صورت گرفت. بازرسان در این سفر دوربین های مداربسته در این نیروگاه نصب کردند و همچنین تجهیزات رآکتور یونگ بیون که برای برنامه ساخت جنگ افزارهای اتمی کره شمالی پلوتونیوم تولید می کرده اند مهر و موم شد. محمد البرادعی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز دو روز بعد از سفر بازرسان در بانکوک تایلند خاطر نشان کرد: گزارش های بسته شدن نیروگاه مورد تایید آژانس است.
هنوز مشخص نیست تعطیلی کامل این نیروگاه تا چه زمانی امکان پذیر است. زیرا کره شمالی از آمریکا خواسته است نام این کشور راازفهرست تروریسم حذف کرده و به تحریم های اقتصادی پایان دهد. به هرصورت ازدیدگاه بسیاری تحلیلگران بستن این نیروگاه ولو به صورت موقت پیشرفت مهمی در حل بحران هسته ای شبه جزیره کره به شمار می رود. برخی از تحلیلگران می گویند بسته شدن نیروگاه نشانه اعتماد متقابل میان طرفین است و در واقع هدف عاری سازی منطقه از سلاح های هسته ای درچنین فرایندی محقق خواهد شد. طرف های ذیربط در مذاکرات شش جانبه اعلام کرده اند به تعهدات خود در مساله هسته ای کره شمالی عمل خواهند کرد. کره شمالی نیز از آمریکا خواسته است حضور نظامی و وجود تسلیحات هسته ای خود در منطقه را حل کند.
خبرگزاری کره شمالی در گزارشی آورده است:چطور می شود آمریکا که تسلیحات هسته ای در کره جنوبی مستقر کرده است، خواستار توقف برنامه هسته ای کره شمالی شود. این نشان می دهد پیونگ یانگ در مسیر حل بحران هسته ای شرایطی دارد که اگر آمریکا آنها را محقق نکند، بعید است توافقات عملی شود و هرآن احتمال دارد توافقات طرفین در حل این مساله از اعتبار ساقط شود. به این ترتیب کره شمالی همچنان بر حذف نام خود از فهرست تروریسم و خروج نظامیان آمریکا از منطقه و برچیدن تسلیحات هسته ای این کشور از کره جنوبی و پایان دادن به تحریم های بانکی پیونگ یانگ تاکیدمی ورزد و چنانچه آمریکا بااین اقدامات،امنیت کره شمالی را تضمین نکند، راه اندازی نیروگاه هسته ای یانگ بیون و فعالتر کردن برنامه تسلیحات هسته ای کره شمالی برای رهبران این کشور کار دشواری نخواهد بود. همان طور که " کریستوفر هیل " مقام ارشد هسته ای آمریکا گفته است: این تازه آغاز راه است. (بستن نیروگاه) یک گام معنا دار می باشد که باید زمینه ساز برداشتن گام های دیگر شود.
● چرا یکباره؟!
شاید این سوال مطرح شود که چرا به یکباره این مصالحه روی داد؟ در پاسخ می توان دلایل گوناگونی را مطرح کرد، از جمله گذر از تب و تاب و اشتیاق های اولیه ناشی از دستیابی به یک نیروی جدید، پخته تر شدن مواضع و تمایلات ناشی از احساس امنیت بیشتر، فشار قدرت های حامی کره شمالی و کشورهای دیگر و مواضع ملایم تر آمریکا بعد از انتخابات کنگره در نوامبر ۲۰۰۶، دولت کره شمالی در سال ۲۰۰۷ به دفعات متعدد ابراز تمایل به گفت وگو و مذاکره با آمریکا کرده است.
کره شمالی حتی از آمادگی برای برچیدن تاسیسات تسلیحاتی هسته ای خود در قبال دریافت کمک برای گسترش بخش های غیرنظامی سخن گفته است. آمریکای جورج بوش هم در نتیجه شکست و عقبگرد نسبی نومحافظه کاران و پیروزی قاطع لیبرال ها و دموکرات ها در انتخابات کنگره در نوامبر ۲۰۰۶و مشکلات ناشی از شکست در عراق، در موضع خود در قبال کره شمالی نرمش قابل توجه نشان داده است. در حال حاضر خبرها از پیشرفت مذاکرات میان دو طرف حکایت دارد.
پیشرفت در مذاکرات همچنین بدون همکاری چین و روسیه و اتحادیه اروپا مخالفت ها و تهدیدهای آمریکا علیه کره شمالی نمی توانست اثر چندانی داشته باشد. کشورهای چین و روسیه و اتحادیه اروپا، همکاری با آمریکا در زمینه بحران هسته ای کره شمالی را برای خود یک ضرورت می پندارند. چین به خاطر جلوگیری از روی آوردن ژاپن به نظامی گری و تکنولوژی تسلیحات هسته ای که هژمونی چین در شرق دور را تهدید می کند، ترجیح می دهد با آمریکا و حتی هژمونی کم زیان تر این کشور در منطقه بسازد.
بنابراین چین برای رفع بحران هسته ای کره شمالی در نهایت با آمریکا همکاری کرده و می کند. روسیه هم برای جلوگیری از احیای نظامی گری در ژاپن و تهدیدی که این تحول برای منافع این کشور در شرق دور دارد، ترجیح می دهد با چین و آمریکا برای حل بحران همکاری کند. اتحادیه اروپا، هرچند جزو گروه های موسوم به "شش کشور" درگیر در بحران هسته ای کره شمالی نیست، اما به عنوان یک نیروی بین المللی، عمده خود را ملزم به حمایت از آمریکا در قبال بحران مزبور می بیند. اتحادیه اروپا برای تشویق نیروهای هوادار چندجانبه گرایی در آمریکا چنان رفتاری را دنبال می کند.با توجه به ملاحظات بالا، می توان گفت به احتمال زیاد کره شمالی در زمینه تسلیحات هسته ای راه لیبی را طی می کند که برنامه های هسته ای خود را چند سال قبل کنار گذاشت.
در صورتی که بحران هسته ای کره شمالی به این ترتیب حل شود، چینی ها، روس ها و اروپاییان می توانند به آمریکاییان نشان دهند که معاضدت و همکاری قدرت های بزرگ و نه ضدیت آنان با یکدیگر در حل و رفع یک بحران جدی بین المللی، نقش تعیین کننده داشته است. نیروهای هوادار چندجانبه گرایی در آمریکا هم می توانند از این طریق نیروهای محافظه کار و یک جانبه گرا را توجیه و قانع سازند.تقویت چند جانبه گرایی در سطح بین المللی توسط چنین اقداماتی به حل مسالمت آمیز دیگر بحران های بین المللی کمک خواهد کرد و راه را برای استفاده از ابزارهای منطقی تر همچون دیپلماسی را در برخورد با بحران های بین المللی هموار تر خواهد کرد.
توافق حاصل شده میان آمریکا و کره شمالی می تواند علا وه بر تقویت رژیم منع گسترش هسته ای در سطح جهان، پراگماتیسم را به عرصه دیپلماسی بین المللی بازگرداند و در عین حال، شرایط را برای تقویت همکاری های امنیتی در منطقه شرق آسیا هموار کند.تعطیلی نیروگاه های هسته ای کره شمالی در یونگ بیان اما تنها گام اول برای تعطیلی برنامه تسلیحات هسته ای کره شمالی به شمار می رود و راه زیادی برای حل و فصل مساله خلع سلا ح هسته ای شبه جزیره کره در پیش است. اما یک نکته را در این میان باید مورد توجه خاص قرار داد: کره شمالی تصمیم گرفته که از مواجهه با غرب پرهیز کند.
شاید همین مساله بتواند در جریان برگزاری مذاکرات قریب الوقوع شش جانبه میان کره شمالی، آمریکا، کره جنوبی، ژاپن، چین و روسیه موثر واقع شود و شرایط جدیدی را بر منطقه شرق آسیا حاکم کند. مطلوب ترین نتیجه ای که می تواند از مذاکرات احتمالی آینده حاصل شود این است که یک معاهده صلح رسمی جایگزین آتش بسی شود که در سال ۱۹۵۳ میلا دی برای خاتمه دادن به جنگ کره مورد توجه قرار گرفت. البته این مساله تنها در حالتی می تواند بررسی شود که بحث در خصوص بحران هسته ای به طور کامل به پایان رسیده باشد.

نویسنده : حسین رهنورد

منبع : روزنامه مردم سالاری