مصیبت‌های یک مجموعه

● درباره جلد دوم و سوم تاریخ فلسفه کاپلستون
سه دهه ای می شود که از آغاز ترجمه مجموعه ۹ جلدی تاریخ فلسفه کاپلستون در ایران می گذرد. تاریخ فلسفه ای که مهم ترین مرجع و متن درسی دانشجویان فلسفه و نیز مرجع تدریس بسیاری از اساتید فلسفه از لیسانس تا دکتراست.
سال ها گذشته است و هفت جلد از این مجموعه از سوی دو ناشر دولتی (انتشارات سروش و انتشارات علمی و فرهنگی) منتشر شده اما هنوز ترجمه مجلدات دوم و سوم آن که درباره فلسفه در دوره قرون وسطی و رنسانس است به سرانجامی نرسیده است. هرچند کامران فانی بخش هایی از جلد دوم و مصطفی ملکیان بخش هایی از جلد سوم را ترجمه کرده اند اما گویا باز دلیل نمی شود که به این زودی ها چشم به راه انتشار این دو جلد باشیم. حالا دیگر بیست و پنج سال گذشته است و هنوز هر از گاهی خبری درباره ترجمه و انتشار این دو جلد منتشر می شود و گاهی نیز درباره منتشر نشدن آنها.
یکی از این خبرها را روز شنبه ۳۰ تیرماه ۸۶ در خبرگزاری مهر می توان مشاهده کرد؛ «ترجمه مجلدات دیگر تاریخ فلسفه کاپلستون به دلایل نامعلومی متوقف شده است.» چنین تیتری می تواند بهانه ای باشد تا متن آن را نیز مرور کنی که در آن به نقل از «مسوول بخش کتاب انتشارات سروش» آورده است؛ «این مجموعه ۹ جلد دارد که توسط مترجمان حاذقی ترجمه شده اند، اما از مجموعه ۹ جلدی تاریخ فلسفه کاپلستون ترجمه جلد دو و سه به دلایل نامعلومی متوقف و منتشر نشده اند.»
پیش از این بهاءالدین خرمشاهی یکی از مترجمان این مجموعه در گفت وگو با شرق از احتمال انتشار این دو جلد خبر داده بود، هرچند نامی از مترجم آنها به میان نیاورد و اکنون نیز علیرضا سلیمانی مدیر فرهنگی واحد کتاب انتشارات سروش در گفت وگو با شرق سخن خرمشاهی را تایید و اصل خبر را تکذیب می کند.
تاکنون هفت جلد از ¹ جلد تاریخ فلسفه کاپلستون ترجمه و منتشر شده اند؛ جلد نخست این مجموعه (یونان و روم) با ترجمه سید جلال الدین مجتبوی در سال ۱۳۶۲، جلد چهار (از دکارت تا لایبنیتس) با ترجمه غلامرضا اعوانی، جلد پنجم (فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم) با ترجمه امیرجلال الدین اعلم، جلد ششم (از ولف تا کانت) با ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، جلد هفتم (از فیشه تا نیچه) با ترجمه داریوش آشوری، جلد هشتم (از بنتام تا راسل) با ترجمه بهاءالدین خرمشاهی و جلد نهم (از مندوبیران تا سارتر) با ترجمه عبدالحسین آذرنگ و سیدمحمود یوسف ثانی در سال ۸۵ و پس از گذشت ۲۳ سال.
«کاپلستون از۱۹۴۴ تا ۱۹۷۴ طی ۳۰ سال تاریخ فلسفه اش را می نویسد. او خود اذعان می کند که هدفش از نگارش این اثر، در اختیار نهادن یک کتاب درسی برای دانشجویان حوزه های علمی کاتولیک بوده است و تمام اثر او نیز به صحه واتیکان می رسد و از حیث دینی نیز کاملاً تایید شده است. از سوی دیگر چون کاپلستون در فضای دانشگاهی تدریس می کرده قصدش نگارش یک کتاب دینی نبوده است.
کاپلستون گرچه معتقد است که هیچ نگارشی بدون طرفداری نیست و هرکسی دست به نگارشی می زند، هدف و نظری در ذهن دارد که آشکار و پنهان آن را در آثارش نشان می دهد اما با این همه با این که او یک کاتولیک معتقد و مومن است و به یک نظام خاص فلسفی به نام نظام سنت توماس معتقد بوده اما چنان آرای فلاسفه را بیان و از آنها انتقاد می کند که خواننده خود تصمیم می گیرد حق با کیست. ضمن آن که در وهله نخست هدف او از نگارش این اثر بیان عقاید فلاسفه است و نه رد آرای آنها.
شاید به همین دلیل است که کتاب او در بسیاری از دانشگاه ها تبدیل به کتاب درسی می شود. کاپلستون در جلد دوم که در آن به فلسفه قرون وسطی پرداخته است گرچه قرار نیست تاریخ فلسفه اسلام را بنویسد اما با وجود این در چند صفحه ای که در خصوص فلسفه در جهان اسلام نوشته بسیار بی طرفانه و خوش ساخت عمل کرده و هدفش این بوده که بگوید این فلسفه به قرون وسطی منتقل شده است. بنابراین به رغم این که تخصصی در فلسفه اسلامی ندارد اما روح این فلسفه را کم وبیش درک کرده است.»
این توضیحات را کامران فانی در جلسه ای که به بهانه انتشار جلد نهم تاریخ فلسفه کاپلستون در شهر کتاب مرکزی برگزار شد بیان کرده است. او که پیش از این مبادرت به ترجمه جلد دوم کرده و بخشی از آن را هم به پایان برده است یک سال پس از آن نشست در گفت وگو با شرق به نیمه کاره ماندن ترجمه این مجلد اشاره می کند و می گوید؛ «گویا جلد سوم را قرار بوده مصطفی ملکیان ترجمه کند که نمی دانم به کجا رسیده است و خودم نیز به دلیل گذشت زمان و مشغله های بسیار نتوانسته ام ترجمه ام را به انجام رسانم. اما نکته مهم در این دو جلد اصطلاحات لاتین بسیاری است که کار ترجمه آنها را مشکل می کند.»
در همین رابطه عبدالحسین آذرنگ یکی از دو مترجم جلد نهم با تایید این موضوع در گفت وگو با شرق از غلامرضا اعوانی که با زبان لاتین نیز آشناست، به عنوان یکی از گزینه های اولیه برای ترجمه آنها نام می برد که «به دلیل مشغله بسیار ایشان به نتیجه ای نرسیده است» هرچند ترجمه اعوانی از جلد چهار این مجموعه (از دکارت تا لایبنیتس) در سال ۸۰ منتشر شده است.
با همه این اوصاف اما محمدحسین غفاری مدیر اجرایی انتشارات حکمت در گفت وگو با شرق با اشاره به این که این دو جلد ترجمه شده اند، از ابراهیم دادجو به عنوان مترجم آنها نام می برد؛ «این ترجمه برای انتشار به انتشارات حکمت ارائه شده که البته حق انتشار آن به درخواست انتشارات علمی و فرهنگی به این نشر داده شده است.» وی دلیل این امر را انتشار هفت جلد دیگر این مجموعه از جانب «انتشارات علمی و فرهنگی» و «انتشارات سروش» عنوان می کند.
اکبر توحیدلو مدیر فرهنگی انتشارات علمی و فرهنگی در گفت وگو با شرق درباره واگذاری حق انتشار این دو جلد چنین می گوید؛ «متولی کار علمی انتشار مجموعه تاریخ فلسفه کاپلستون، انتشارات علمی و فرهنگی است و انتشارات سروش اقدام به چاپ آنها می کند. اما چون ما پیش از این مجلدات دیگر این مجموعه را منتشر کرده بودیم، با انتشارات حکمت به توافق رسیدیم تا حق چاپ ترجمه این دو جلد به ما واگذار شود.»
وی از اسماعیل سعادت که ویراستار هفت جلد تاکنون منتشر شده این مجموعه است، به عنوان اصلی ترین گزینه برای ویراستاری این دو جلد نام می برد؛ «ما قبل از عید این موضوع را با ایشان در میان گذاشته بودیم که ایشان هم پذیرفته بودند اما متاسفانه گویا از نظر جسمی مشکلی برای ایشان پیش آمده و احتمال دارد یکی دیگر از ویراستاران صاحبنام برای ویراستاری آنها در نظر گرفته شود. هرچند هنوز قطعاً ویراستار دیگری برای این کار مشخص نشده است.»
توحیدلو اما به طولانی شدن روند انتقال حق انتشار این دو جلد به انتشارات علمی و فرهنگی اشاره و ابراز امیدواری می کند که چاپ و انتشار آنها در پاییز انجام شده و این دو جلد در بازار کتاب عرضه شوند.
وی درباره ترجمه های ملکیان و فانی نیز توضیح می دهد؛ «چون آقای فانی و ملکیان پس از گذشت حدود ده سال کار را تکمیل نکرده اند در نتیجه قرارداد ایشان فسخ شده است.»
حالا دیگر شاید این بار بتوان امیدوار بود دو جلد باقیمانده تاریخ فلسفه ای که سابقه ترجمه اش به موسسه فرانکلین قبل از انقلاب باز می گردد و بعد از انقلاب انتشارات سروش و انتشارات علمی و فرهنگی متولی ترجمه و نشر آن بوده اند، به همین زودی ها و شاید در پاییز ۸۶ منتشر شود و لیست «مهم ترین مرجع و متن درسی دانشجویان فلسفه و نیز مرجع تدریس بسیاری از اساتید فلسفه از لیسانس تا دکترا» را کامل کند.

محمد نجفی

منبع : روزنامه شرق