سمنان، سرزمین خورشید طلایی

شهر سمنان در حد فاصل دو شهر دامغان و گرمسار در طول جغرافیایی ۲۳ / ۵۳ درجه و عرض جغرافیایی ۳۴ ۳۵/ درجه واقع شده است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا ۱۱۳۰ متر است.
سمنان مرکز استان سمنان است. تا تهران ۲۱۶ کیلومتر فاصله و از طریق راه آهن سراسری تهران مشهد نیز با تهران در ارتباط است. بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت شهر سمنان ۱۲۵۸۱۶ نفر است. (جمعیت شهرستان: ۱۵۸۰۰۵ نفر)
اکثر نویسندگان کتاب های تاریخی و جغرافیایی بنای شهر سمنان را به طهمورث دیوبند از پادشاهان پیشدادی نسبت می دهند.
نژاد مردم سمنان آریایی است و به زبان سمنانی سخن می گویند. زبان سمنانی به علت ویژگی خاص خود مورد توجه دانشمندان و ایران شناسان بسیار قرار گرفته است.این زبان از زبانهای ایرانی شاخه شمال باختری است.
ایران شناسان زیادی چون پرفسور کریستن سن هوتوم سیندلر، ویلهلم لیکر، جرج مورگن و استایرن تحقیقات جامعی درباره زبان سمنانی انجام داده اند. نکته قابل ذکر اینکه اگرچه زبان سمنانی هنوزهم توسط مردم سمنان تکلم می شود، اما نسل جدید سمنانی ها با وجود فهمیدن آن به این زبان باستانی سخن نمی گویند.
در این شهر درصد سواد بسیار بالا است و یکی از شهرهای معروف ایران در زمینه کاهش بیسوادی است. صنایع تولیدی دستی این شهر عبارت اند: از کرباس پارچه های پشمی، چادر شب های پشمی و ابریشمی و پلاس نمد و قالی بافی.
آب و هوای این شهر در تابستان گرم و در زمستان نسبتا سرد است. بارندگی های این شهر در فصول سرد سال صورت می گیرد و میزان متوسط بارندگی سالانه آن۱۴۰ میلیمتر است. متوسط درجه حرارت سالانه ۱۷/۷ درجه سانتیگراد است و این در حالی است که حداکثر مطلق حرارت ۴۴/۵ درجه سانتیگراد و حداقل مطلق ۶/۴- درجه سانتیگراد گزارش شده است. همچنین متوسط تعداد روزهای یخبندان در طول سال در حدود ۴۸ روز است.
این شهر علاوه بر زیبایی های طبیعی با سابقه تاریخی چند هزار ساله به دلیل واقع شدن در گذر حوادث ناشی از لشکرکشی ها و مهاجرت های بین شرق و غرب و مهم تر از همه داشتن تاریخ تمدن دیرینه دارای آثار باستانی متعدد دیدنی مربوط به دوره های مختلف تاریخ است که مبین قدمت کهن آن است.
مسجد جامع سمنان، منار سلجوقی مسجد جامع، خانقاه و مزار شیخ علا» الدوله، مسجد امام(ره)، (مسجد شاه یا سلطانی)، گرمابه حضرت، دروازه ارگ، بازار سمنان و بازار شیخ علا»الدوله، قلعه های سارو، کوشمغان، دژچرمینه، قلعه کهن دژ، قلعه زاوغان، آرامگاه پیر نجم الدین، کاروانسرای سنگی آهوان مربوط به قرن پنجم هجری و کاروانسراهای شاه عباسی (صفویه) از جمله مهم ترین بناهای باستانی شهر سمنان است. علاوه بر اینها می توان به آب انبارها، قنات هایی با معماری منحصر به فرد و بافت قدیم سمنان نیز اشاره کرد.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
درباره وجه تسمیه نام سمنان که به این منطقه اطلاق می شود، عقیده ها و نظرهای گوناگونی رایج ومعمول است که به برخی از آن ها اشاره می شود:
- در گذشته های دور در محل آتشکده بزرگ هریس در کومش (سمنان) شهری عظیم با بت خانه ای بزرگ با ساختمانی رفیع و با شکوه وجود داشته است. به همین علت احتمال می رود که مردم این سرزمین قبل از ظهور زرتشت، دارای مذهب "سمتی" یا "سمینه" بوده اند و بت خانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلی واقع بوده است.
- برخی دیگر بر این باورند که سمنان در اصل "سکنان" منسوب به طوایف سکه ها می باشد و الف و نون آن نشانه نسبت و مکان است که در واژه های گیلان و غیره مشاهده می شود.
- عده ای دیگر از اهالی سمنان عقیده دارند که نام قدیم سمنان (سیم لام) بوده که بنای آن به دست دو نفر از فرزندان نوح پیغمبر به نام های (سیم النبی) و (لام النبی) انجام گرفته که مقبره آنان در کوه های شمال شرقی سمنان در محلی موسوم به پیغمبران واقع است. بر این اساس کلمه (سیم لام) در اثر کثرت استعمال به مرور زمان به سمنان تبدیل شده است.
- برخی نیز افسانه بنای اولیه را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به دستور تهمورث دیوبند نسبت داده اند. در آن زمان شهر را به سمینا نام گذاری نموده اند که به مرور زمان به سمنان تغییر یافته است.
- روایت دیگر حاکی از این است که نام قدیم سمنان در زبان محلی "سه مه نان" بوده و منظور ساکنان آن این بوده است که محصولات کشاورزی این منطقه نان و آذوقه اهالی را بیش از سه ماه تامین نمی کند. بعدها به مرور زمان "سه مه نان" به سمنان تغییر یافته است. به هر حال آن چنان که از منابع و کتب تاریخی استنباط می شود سمنان یکی از مناطق کهن و قدیمی ایران است که در درازای تاریخ فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است.
● شاهرود عروس کویر
شهرستان شاهرود در فاصله ۳۹۰ کیلومتری شرق پایتخت با ۵۱۴۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت و ۱۳۶۵ متر ارتفاع از سطح دریا در مختصات جغرافیائی ۵۴ و ۳۵ تا ۵۷ و ۵ طول شرقی و ۳۴ و ۳۵ تا ۳۵ و ۳۵ عرض شمالی قرار دارد، این شهرستان با ۳۲۵۰۰۰ نفر جمعیت ۴ بخش ۱۲ دهستان و ۲۹۳ پارچه آبادی بزرگ ترین شهرستان ایران اسلامی از نظر وسعت است.
پارکهای ملی، پناهگاهای حیات وحش، مناطق حفاظت شده و آثار طبیعی، ملی یا به عبارت دیگر مناطق چهارگانه طبیعی مهمترین نقاط اکوتوریسمی به شمار می رود و اگر منطقه شکار ممنوع را نیز جزو قلمرو تفکیکی محیط زیستی بدانیم تقسیم بندی به پنج قسمت افزایش خواهد یافت که خوشبختانه تمامی این مناطق در این شهرستان وجود داشته و مناطق حفاظت شده در برگزاری تورهای طبیعت گردی به عنوان مبنا قرار می گیرد و از این لحاظ (وجود مناطق حفاظت شده) استان سمنان و شهرستان شاهرود را از دیگر شهرهای کشور متمایز و ممتاز نموده زیرا یک چهارم مناطق حفاظت شده کشور در این استان وجود دارد .
اگر بخواهیم در شهرستان شاهرود گشتی بزنیم و از طبیعت آن بهره بگیریم بهتراست بدانیم که شاهرود را سرزمین پنج اقلیم یا قاره کوچک نام نهاده اند و به عنوان عروس کویر معرفی گردیده و این تفاوت در اقلیم مدیون اختلاف های شگفت انگیر ۱۰۰ درجه سانتیگراد در بلندترین منطقه کوهستانی شهرستان به عنوان قله شاهوار که حدود ۴۰۰۰ متر ارتفاع داشته و دمای آن ۵۰ درجه زیر صفر در زمستان و گرمای کشنده ۵۰ درجه سانتیگراد در پست ترین منطقه شهرستان با نام اسب کشان با ارتفاع ۸۵۰ متر است.
لذا خالی از لطف نیست که ابتدا مختصری در خصوص پوشش گیاهی و جانوری این شهرستان مطالبی را به اختصار بیان نموده تا ذهن گردشگر در خصوص این شهرستان باز شده و سپس مناطق جذاب آن را وصف نمائیم.
از ویژگی های این شهرستان می توان وجود دشت، کویر، ریگزار مناطق استپی، تپه ماهوری، کوهستانی، جنگل و رودخانه را نام برد. این شهرستان با این تنوع اقلیمی تنوع پوشش گیاهی و جانوری فراوانی را نیز دارد گیاهانی چون تاق، اشنیون، درختچه های بادام وحشی کتیرا و گون درختان کوهستان های آهکی که مهمترین آنان اورس یا سرو وحشی است و درختان جنگل های هیرکانی مانند بلوط، راش، افرا، مازو و بلند مازو را نام برد که در میان این رستنی های گوناگون جانوران مختلفی زندگی می کنند مانند گورخر آسیایی که حیواناتی کاملا کویری و مختص این منطقه است.
● سرزمین یوز آسیایی
یوزپلنگ آسیایی که حیوانی کاملا دشتزی است، قوچ و میش که حیواناتی خاص تپه ماهورها و کوهستان ها هستند و کل و بز که کاملا کوهستانی و صخره ای می باشند و حیوانات کاملا جنگلی مانند گوزن، مرال، یا شوکا که کوچکترین گوزن ایران است. از لحاظ پرندگان نیز تنوع چشمگیر است پرندگانی از قبیل کوکر یا باقرقره، دودوک، زاغ بور و... که پرندگانی کاملا دشتزی و کویری هستند تا عقاب گردن طلایی که پرنده ای است کوهستانی و قرقاول که پرنده ای جنگلی است.
حال گشت خود را از جنوب شرقی شهرستان و دورترین منطقه شاهرود شروع می نمائیم که نام آن خارتوران با شهرت جهانی می باشد این منطقه با وسعتی نزدیک به ۸۶۳/۱ میلیون هکتار به تنهایی می تواند ۱۰ نمونه تور علمی و تفریحی متفاوت را در خود بگنجاند این منطقه که به تعبیری دومین بیوسفر جهان پس از سرنگیتی منظور گشته است و بزرگ ترین منطقه حفاظت شده در خاور میانه رقم خورده است.
در این منطقه گردشگران به راحتی می توانند پوشش گیاهی منحصر به فرد خارتوران را مطالعه نموده و با کمی دقت و تامل گله ای نسبتا بزرگ از گور خر آسیائی را مشاهده کنند و با کمی شانس نیز ممکن است یوزپلنگ آسیایی را رویت نمایند که پدیده ای نادر است.
از جمله پوشش گیاهی این منطقه می توان گیاهانی از جمله دم روباه، کاروان کش، افدرا، شور، تاغ نوعی سیف، گز، قیچ، اسپند، جارو، گون، درمنه، کما، فرفیون، چوبک، اسکنبیل و خار شتر را نام برد که هر کدام به نوعی دارای مصارف داروئی، علوفه و غیره می باشند و از فرسایش خاک جلوگیری می نمایند و لازم به توضیح است که گونه های تاغ و آتریکن موجود در منطقه از گونه های گیاهی بسیار با اهمیت است که علاوه بر تامین علوفه دامی در تثبیت شن های روان و جلوگیری از گسترش کویر بسیار مفید و موثر هستند .
از جمله زیبایی های دیگر این منطقه می توان به تپه هایی با شنهای روان این منطقه اشاره نمود که بسیار زیبا و جالب توجه می باشد .
سپس سفر خود را با حرکت به سمت میامی ادامه می دهیم در فاصله ۷۰ کیلومتری شمال میامی منطقه کالپوش با روستاهای فراوان قرار دارد که از لحاظ اقلیمی و آب و هوایی و پوشش گیاهی کاملا شبیه شهرستان های شمالی ایران بوده و نزدیکترین شهر شمالی به آن شهر مینودشت با فاصله ۶۰ کیلومتر است.
این منطقه آبشارها و دشت ها و جنگل های بسیار زیبائی را در خود جای داده که از شاخص های این منطقه می توان به دشت شقایق ها اشاره نمود که از اواسط اردیبهشت تا اوایل خردادماه این منطقه را به یکی از زیباترین مناطق با جاذبه گردشگری تبدیل می کنند.
تماشای مزارع آفتابگردان در شهریورماه نیز خالی از لطف نبوده و می تواند هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب کند.
نکته دیگری که جالب توجه است مجاورت این منطقه سرسبز با منطقه کاملا خشک و کویری بوده که حائل بین آنها یک کوه است و با برگشت به سمت میامی پس از سپری نمودن مسافت ۷۰ کیلومتری پس از میامی به سمت غرب به شاهرود می رسیم که اطراف آن را کوهها به صورت کمربندی محصور نموده اند و به آن جلوه ای خاص داده است و این شهرستان به لحاظ قرار گرفتن در مسیر جاده تهران - مشهد هر ساله پذیرای تعداد زیادی از زائرین آقا علی ابن موسی الرضا(ع) است و عمده سرسبزی و پوشش گیاهی شهری در مسیر غربی شهر، بلوار، جنگل مصنوعی و آبشار وجود دارد و از لحاظ آب و هوایی این شهر نسبت به دیگر شهرهای استان از آب و هوای مطلوبتر و خنکتری برخوردار است و اگر به سمت شمال حرکت کنیم در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال غرب شاهرود روستای تاش و شهر مجن قرار گرفته است.
● ماسوله کویر
شهر مجن دارای بافت ساختمانی پلکانی بوده و از آن به عنوان ماسوله کویر یاد می شود و این شهر علاوه بر چشم اندازهای زیبا دارای آبشارهای طبقاتی و بسیار زیبا به عنوان تنگه داستان می باشد که در داخل شکاف کوه ها واقع گردیده و در حوالی روستای تاش چشمه هفت رنگ و مناظر بدیعی جهت گردشگران مشتاق وجود دارد که هرساله گردشگران بسیاری رابه خود جذب نموده و از ضلع شرقی تاش براحتی به منطقه کوهستانی چشمه پیر خواهیم رسید که علاوه بر زیبایی منحصر به فرد راهی جهت صعود به شاهوار است.
همچنین با توجه به اینکه از مسیر روستای تاش به سمت شمال فاصله چندانی نداریم مسافرین زیادی از این مسیر تردد نموده و از زیبایی ها و چشم اندازهای این منطقه استفاده می نمایند و اگر کسی به قصد تماشای زیبایی های این دو روستا آمده باشد می تواند پس از پیمودن حدود ۶ ساعت با اسب از کوهستان های بسیار زیبای تنگه تاریک و تنگه رستم عبور کرده و به چشمه و منطقه گاوکشان که از زیباترین مناطق البرز شرقی می باشد رسیده و در جنوب غربی این منطقه تنگه زندان وجود داشته که به واسطه وجود قوچ، میش، کل، بز، خرس، پلنگ و کبک شکارگاه مناسبی برای شکارچیان به شمار می رود و پس از آن به لارکوه رسیده و پس از پیمودن ۳۲ کیلومتر به منطقه چشمه علی دامغان می رسیم.
از دیگر جاذبه های این شهرستان نیز می توان جنگل ابر و جنگل و منطقه حفاظت شده خوش ییلاق اشاره نمود.
به تدریج هرچه از حاشیه کویر به سمت دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز پیش می رویم با افزایش ارتفاع، تغییر جنس خاک، افزایش مقدار رطوبت و تغییر درجه حرارت نوع پوشش گیاهی تغییر کرده و به طرف نمونه های نیمه سردسیری و سردسیری و در قسمت شمالی مراتع کاملا ییلاقی جلب نظر می نماید به طوری که می توان گفت با یک فاصله حدود ۳۰ کیلومتری از حاشیه کویر به سمت دامنه، قسمت عمده ای از منطقه دارای پوشش گیاهی جالبی می باشد که البته این پوشش در نقاط مختلف از نظر تراکم کاملا متفاوت می باشد.
در منطقه خوش ییلاق واقع در شمال شهرستان شاهرود پوشش گیاهی به صورت جوامع گیاهی متنوعی بوده که این تنوع به صورت جنگل های راش، بلوط، اورس در شیبهای شمال و شمال غربی منطقه شروع و به جوامع استپی خشک دارمنه و اسپند در جنوب ختم می شود.
منطقه خوش ییلاق دارای ۱۵۶۰۰۰ هکتار مساحت بوده و دارای پوشش جانوری قوچ، میش، کل، بز، آهو، خرس، پلنگ بازشکاری می باشد.
یخبندان های اخیر کره زمین در حدود ۱۰ هزار سال پیش باعث از بین رفتن بافت جنگل های باستانی در کل جهان گردید و تنها حاشیه سبزی از آن با همان پوشش باستانی هیرکانی به صورت نواری سبز در شمال کشور ایران باقی مانده است که بدون شک آخرین بازمانده از جنگل های باستان جهان می باشد جنگل های هیرکانی شمالی مورد نظر با محدوده ای تقریبا ۲۰۰۰۰۰ هکتار دارای پوشش گیاهی تیپیک جنگل های هیرکانی (راش، افرا، بلوط، مازو و بلند مازو) می باشد که در قسمت هایی از آن پوشش به صورت غالب و مغلوب جلوه نمایی می کند و ۳۵۰۰۰ هکتار از عرصه این جنگلها در شمال روستای ابر در نزدیکی شهرستان شاهرود قرار دارد.
در رشته کوه های البرز شرقی کوتاه ترین ارتفاع در دامنه ابر به چشم می خورد. این پدیده سبب شده تا ابرهای متراکم از این ناحیه گذشته و منظره بدیع اقیانوسی و ساحل های ابر را به وجود آورند از این جهت منطقه بنام ابر خوانده شده و اغلب اوقات شاهد این پدیده بسیار شگفت انگیز در منطقه هستیم و این جنگل در مرز میان بند دو اکوسیستم کاملا متمایز قرار گرفته است که از سمت کویر اکو سیستم نیمه بیابانی و تپه ماهوری تبدیل به اکو سیستم جنگل و مرتع شده و به همین دلیل در مرز میان بند شاهد پدیده شگفت همزیستی گونه های گیاهی و جانوری هر دو اکو سیستم می باشیم، درمنه در کنار توسکا و آمرود، دودوکن در کنار عقاب گردن طلایی .
علاوه بر سه موضوع یاد شده جنگل ابر یکی از بانکهای گیاهان دارویی سرشار در کشور شناسایی شده است، که همه ساله مشتاقان و علاقه مندان را از گوشه کنار جهان به سوی خود دعوت می نماید و جالب توجه است که از هر سه مسیر جنگل ابر و جنگل اولنگ و روستای تاش می توان به شهرهای شمالی رسید .
در کل اگر بخواهیم شاهرود را از دید یک گردشگر توصیف نمائیم باید بگوییم شاهرود قاره ای است کوچک در دل یک کشور با پتانسیل های گردشگری بالا دارای جاذبه های طبیعی زیبا، مناطق حفاظت شده، اماکن تاریخی، اماکن مذهبی، غارها، چشمه ها، کویرها، کوهها و گونه های گیاهی و جانوری منحصر به فرد و علاوه بر آن شاهرود با وجود عرفایی همچون شیخ ابوالحسن خرقانی، بایزید بسطامی و ابن یمین فریومدی به عنوان شهر عرفان هر ساله پذیرای تعداد زیادی مسافرین از اقصی نقاط دنیا می باشد.
با ایجاد زیر ساختهای گردشگری این شهر از هر لحاظ آماده پذیرای توریستهای مذهبی، ورزشی، توریست های طبیعت گرد و تورهای علمی و تفریحی و ... است.
اگر کسی برنامه اش را به نحوی تنظیم کند که بخواهد در یک سفر، هم یادگارهای فرهنگی را ببیند و هم از طبیعتی زیبا و بکر لذت ببرد بی تردید می تواند استان سمنان را برگزیند.

نویسنده : مریم شامخ

منبع : روزنامه مردم سالاری