چشم‌اندازی بر اعجاز علمی قرآن

● مقدمه:
قرآن كریم كتاب آسمانی مسلمانان و سند حقانیت آخرین فرستاده‌ی خداوند، محمد مصطفی(ص) است.
به اعتقاد ما مسلمانان، قرآن كریم معجزه‌ی جاویدانی است كه به منظور هدایت و راهنمایی بشر برقلب مبارك رسول اكرم(ص) نازل شده است.
قرآن عزیز كلامی است كه همواره خداوند به وسیله‌ی آن انسان‌ها را مورد خطاب قرار داده است.
از آن‌جا كه پیامبر اكرم(ص) آخرین فرستاده‌ی خداوند و شریعت وی آخرین شریعت و تا ابد پابرجاست؛ مخاطبین قرآن نیز باید همه‌ی نسل‌ها در همه‌ی عصرها باشند. به ناچار اعجاز قرآن نیز باید وجوهی را شامل گردد كه برای انسان‌ها در هر زمان و مكانی حجت باشد. بنابراین علاوه بر فصاحت و بلاغت قرآن كه یكی از جنبه‌های اعجاز قرآن به شمار می‌رود و به «اعجاز بیانی» مشهور است و تنها برای اعراب، آن هم اعراب صدر اسلام قابل فهم است، قرآن كریم باید شامل جلوه‌های دیگری از اعجاز نیز باشد.
لذا از دو قرن اخیر، «اعجاز علمی قرآن» به عنوان یكی از جنبه‌های اعجاز مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است.
در قرآن كریم مثال‌ها و مطالب علمی فراوانی به چشم می‌خورد كه با جدیدترین قوانین و نظریات اثبات شده‌ی علمی موافقت دارد و این نكته به قدری مورد توجه دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان واقع گشت كه بسیاری از غربی‌ها، مجذوب این بعد قرآن شده و به حقانیت اسلام پی برده و به دین اسلام مشرف شدند.
در این‌جا به برخی از مطالب موجود در قرآن درباره‌ی اسرار و شگفتی‌های آفرینش اشاره می‌شود:
▪ اهمیت خطوط سرانگشتان در قرآن:
اعجاز در آیه‌ی: «ایحسب الانسان الن نجمع عظامه، بلی قادرین أن نسوی بنانه »۱:
آیا انسان می‌پندارد كه هرگز استخوان‌های او را جمع نخواهیم كرد؟ آری قادریم كه (حتی خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرمت كنیم.
پس از آن‌كه كفار آفرینش جدید و شكل‌گیری استخوان‌های پوسیده و خاك‌شده را به شكل اول آن انكار كردند و گفتند: «أاذا متنا و كنا تراباً و عظاماً انا لمبعوثون»، خداوند با یك اسلوب تأكیدی به آن‌ها جواب داد كه خداوند نه تنها قادر به جمع‌آوری استخوان‌های پوسیده و اجساد خاك‌شده‌ی آن‌ها و اعاده‌ی آفرینش آن‌هاست بلكه قادر است، شكل و تصویر سرانگشتان انسان‌ها را مانند روز اول خلق كند.
نكته‌ای كه در این آیه توجه دانشمندان را به خود جلب كرده این است كه چرا خداوند بر روی «بنان» تأكید دارد و آیا آفرینش آن پیچیده‌تر از عظام است؟ «كلمه‌ی بنان به معنای انگشتان و هم به معنای سر انگشتان آمده است۲. » اما بعضی از مفسرین آن را به «خطوط سرانگشتان ۳» نیز معنی كرده‌اند.
▪ نكات علمی مربوط به «بنان»:
اگر «بنان» را به معنای اخیر بگیریم، با ادعاهایی كه درباره‌ی رابطه‌ی كشفیات جدید علمی با «بنان» و معجزه‌ی آن شده است، توافق دارد. دكتر دیاب و قرقوز در این‌باره می‌گویند: «در قرن نوزدهم، علم به راز اثر انگشت پی برد و بیان كرد كه اثر انگشت از خطوط آشكاری در بشره‌ی پوست تشكیل شده كه این خطوط به شكل پستی و بلندی‌هایی است كه پشت سر هم آمده و خطوط فرعی دیگری از آن‌ها منشعب می‌شود و در مجموع در هر شخصی شكل منحصر به فردی دارد و ثابت شده كه امكان ندارد اثر انگشت هیچ دو نفری حتی دوقلوهای همسان۴ در دنیا یكسان و منطبق بر هم باشد.
تشكیل سرانگشت در جنین در ماه چهارم صورت گرفته و در طول زندگی‌اش ثابت و متمایز می‌شود و ممكن است كه اثر در انگشت به هم نزدیك باشد اما هرگز یكسان نیست و لذا اثر انگشت یك دلیل قاطع و ممیزی برای شخصیت هر انسان در همه كشورهاست و تحقیق درباره‌ی مسایل جنایی برای كشف مجرمین و سارقین براساس آن صورت می‌گیرد.۵ »
درباره‌ی منشأ پوست در كتاب «رویان‌شناسی پزشكی لانگمن» این‌گونه آمده:
در ابتدا رویان از یك لایه‌ی منفرد سلول‌های اكتودرمی پوشیده شده است، در شروع ماه دوم این اپی‌تلیوم تقسیم شده و لایه‌ای از سلول‌های پهن‌شده به نام پری‌درم۶ در سطح گذاشته می‌شود با تزاید بعدی سلول‌ها در لایه‌ی قاعده‌ای، یك ناحیه‌ی سوم حد واسطه به وجود می‌آید سرانجام در پایان ماه چهارم، اپیدرم آرایش قطعی خود را به دست می‌آورد. برجستگی‌های اپیدرمی كه طرح‌های نمادین در سطح انگشتان، كف دست‌ها و كف پاها ایجاد می‌كنند، به طور ژنتیكی تعیین می‌شود. این‌ها اساس بسیاری از مطالعات در ژنتیك پزشكی و تحقیقات جنایی (انگشت‌نگاری )۷ را تشكیل می‌دهد.
در كودكان مبتلا به اختلالات كروموزومی، طرح اپیدرمی روی دست و انگشتان، گاهی به عنوان یك ابزار تشخیص به كار می‌رود ۸.
▪ نظر مفسرین درباره‌ی «بنان»:
برخی از مفسرین در تأیید معجزه‌ی علمی این آیه عقیده دارند كه از شگفتی‌های حیرت‌آور این آیه این است كه علم جدید قرن‌ها پس از نزول آن به این نكته پی برد كه از اثر انگشت برای پیدا كردن صاحبش استفاده كند و همه‌ی دانشمندان اتفاق نظر دارند كه از میان میلیون‌ها سرانگشت هیچ دو خطوط یكسانی یافت نمی‌شود و اخیراً از آن برای تشخیص هویت استفاده می‌شود. انگشت‌نگاری عملی است كه به وسیله‌ی آن اشخاص را از اثر خط‌های سرانگشتان آن‌ها تشخیص می‌دهند۹ .
صاحب المیزان نیز به اجمال این مطلب را تأیید می‌نماید: «اگر خداوند از میان اعضای بدن خصوص انگشتان را ذكر كرد، شاید برای این بوده كه به خلقت عجیب آن كه به صورت‌های مختلف و خصوصیات تركیب و عدد درآمده و فواید بسیاری بر آن مترتب می‌شود اشاره كند: می‌دهد، می‌ستاند، قبض و بسط می‌كند و سایر حركات لطیف و اعمال دقیق و صنایعی ظریف دارد، كه با همان‌ها انسان از سایر حیوانات ممتاز می‌شود. علاوه بر شكل‌های گوناگون و خطوطی كه به طور دایم اسرارش برای انسان كشف می‌شود ۱۰.»
دكتر دیاب و دكتر قرقوز تحت عنوان «معجزه البصمه» متذكر این نكته می‌شوند كه:
رازی كه به خاطر آن خداوند تبارك و تعالی «بنان» را عنوان كرد همین است، زیرا می‌خواهد به انسان‌ها، ولو، قرن‌ها پس از نزول این آیه بگوید كه قادر به اعاده‌ی ساختاری است كه موجب تمایز همه‌ی انسان‌هایی می‌شود كه از گذر زمان عبور كرده‌اند و همین بیان برای ایمان نسبت به حقانیت قیامت كافی است ۱۱.
افراد بسیاری امروزه، بنان را به معنی سرانگشت یا بصمه الانابل ۱۲در نظر گرفته‌اند و بر اعجاز علمی این آیه به خاطر شمول آن بر علوم غیرمكشوفه در آن زمان تأكید دارند.
در ترجمه‌ی انگلیسی این آیه، كلمه‌ی «بنانه» ۱۳به «Hisveryfingertips » برگردان شده است. و «بنان» را به معنای خطوط انگشتان گرفته است. با این تعبیر، به راستی، آیا قرآن كریم كه دوازده قرن و نیم قبل از كشف این موضوع، به آن اشاره كرده، دلیل قاطعی بر اعجاز این كتاب آسمانی نیست؟
بسیاری از دانشمندان غربی با مشاهده‌ی همین شگفتی‌ها در قرآن با بصیرت كامل به اسلام روی آورده‌اند. «همین آیه كه اختلاف خطوط سرانگشتان را بیان می‌كند، موجب شد تا یك دانشمند آلمانی مسلمان شود. هنگامی‌كه از این شخص پرسیدند كه چرا به دین اسلام گرویده است، وی در جواب چنین گفت: چگونه چنین چیزی ممكن است كه ما در پنجاه سال اخیر ریزه‌كاری‌های كالبد انسان را دریافته‌ایم اما انسانی در چهارده قرن پیش از عصر ما آن را دریافته باشد و این چیزی نیست جز قول خدا۱۴ .» گوته (ریاضی‌دان برجسته و شاعر معروف آلمانی) چنین می‌گوید:
ما در ابتدا از قرآن روگردان بودیم، اما طولی نكشید كه این كتاب توجه ما را به خود جلب نموده و ما را دچار حیرت ساخت تا آن‌جا كه در برابر اصول علمی و بزرگ آن سر تعظیم فرود آوردیم ۱۵.
● نتیجه:
گرچه از زمان‌های گذشته «سرانگشتان انسان» از شگفتی‌های خلقت به شمار می‌رفته و انسان از هزاران سال پیش به اشكال مختلف اثر انگشتان خود توجه داشته، اما نمی‌توان مدعی بود كه علم آن زمان به ریزه‌كاری‌‌های موجود در خلقت «بنان» واقف بوده است. بلكه گذشت ۱۳ قرن لازم بود، تا علم بشری چنین مطلبی را كشف كند و برای كشف آن نیز باید اسباب و مقدماتی فراهم می‌آمد كه مردم آن زمان به آن دسترسی نداشتند و مطلب مهم این است كه قرآن نیز، به صراحت، چنین مطالب علمی را درباره‌ی «بنان» بیان نكرده و اشاره‌ی مستقیمی به این نكته نفرموده است، اما این‌كه می‌فرماید: «ما قادریم كه دوباره خطوط سرانگشتان او را مرتب و موزون نماییم.»، قطعاً نكته‌ای در كیفیت و خصوصیات صوری و ظاهری و خلقی «بنان» وجود دارد. لذا همین اشاره‌ی قرآن می‌تواند دلالت بر اعجاز علمی این كتاب داشته باشد.

مریم شمس
فهرست منابع:
قرآن كریم
آموزش معارف قرآن، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه‌ی در راه حق قم، ۱۳۶۲ش.
تفسیر نمونه، آیت‌الله ناصر مكارم شیرازی،‌ دار الكتب الاسلامیه تهران، چاپ بیست و ششم، ۱۳۷۳ش.
حجه‌التفاسیر و بلاغ الاكسیر، سید عبدالحجه بلاغی، قم، ۱۳۴۵ش.
فی ظلال القرآن، سید قطب، انتشارات دار الشرق، بی‌تا.
القرآن و الطب الحدیث، دكتر صادق عبدالرضا علی، دار المورخ العربی بیروت، لبنان، چاپ اول، ۱۹۹۱م.
القرآن یتجلی فی عصر العلم، الشیخ نزیه القمیحا، دار الهادی بیروت، چاپ اول، ۱۹۹۷م.
مطالب شگفت‌انگیز قرآن، گودرز نجفی، نشر سبحان، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
مع الطب فی القرآن الكریم، دكتر عبد المجید دیاب و دكتر احمد قرقوز، مؤسسه‌ی علوم القرآن، چاپ دوم، ۱۹۸۲م.
المیزان فی تفسیر القرآن، علامه سید محمدحسین طباطبایی، دار الكتب الاسلامیه، بی‌تا.
Holy Quran (translated by M.H.Shakir)
Langman’s Medical embryology.T.W.Sadler Willims and Wikins, ۱۹۹۰.
پی نوشت:
۱- قیامت، ۳ و ۴.
۲- تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۱۶۴.
۳- تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۲۷۳، تفسیر فی ظلال القرآن، ج ۶، ص ۳۷۶۸.
۴- دوقلوهای یك تخمكی كه منشأ جنین واحدی دارند.
۵- ر.ك: مع الطب فی القرآن، ص ۲۳، و القرآن و الطب الحدیث، ص ۲۸۸.
۶- Periderm.
۷- Dermatoglyphics.
۸- رویان‌شناسی پزشكی لانگمن، ص ۳۵۵.
۹- ر.ك: حجه‌‌التفاسیر، ج ۷، ص ۱۳۵، تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۲۷۷.
۱۰- تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۱۶۴.
۱۱- مع الطب فی القرآن،‌ص ۲۴.
۱۲- القرآن یتجلی فی عصر العلم، ص ۱۹۷.
۱۳- Holy Quran (Translated by M.H.Shakir) (The Resurrection ۴,۳)
۱۴- مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص ۱۰۸.
۱۵- آموزش و معارف قرآن، ص ۶۴.

منبع : دانایی