نگاهی به فواید اهدای خون

همه ما، همواره در فکر کمک به هم نوع به سر برده و می بریم و در تلاشیم تا به هر شکل ممکن با برطرف کردن نیاز دیگران (هرچه که هست) شادی را به چهره خسته و نیازمندشان بازگردانیم. اهدای خون یکی از این شیوه ها است.
در اواسط قرن هفدهم میلادی «جین باپتیست دنیس» برای نخستین بار توانست با اهدای خون خود به یک بیمار، گام بلندی برای رفع نیاز حیاتی یک هم نوع بردارد. سه شنبه گذشته (نهم مرداد)،سالروز تشکیل سازمان انتقال خون بود. به همین مناسبت نگاهی داریم به اهدای خون، فواید آن و برخی نکات مرتبط به اهدای این هدیه ارزشمند.
بسیاری از ما بر این باوریم که اهدای خون تنها به نفع نیازمندان این مایع حیاتی است و با این کار زندگی را به دیگران هدیه داده ایم. اما حقیقت آن است که اهدای خون پیش از آنکه حرکتی انسان دوستانه و با هدف بازگردان زندگی به نیازمندان باشد، گام مهمی برای حفظ سلامتی فرد اهداکننده است.
یکی از دلایل تاثیر اهدای خون بر سلامتی فرد اهداکننده آن است که پیش از هر بار اهدای خون سلامت فرد اهدا کننده با سنجش میزان فشار خون، ضربان قلب، میزان هماتوکریت های خون (گلبول های قرمز خون) بررسی شده و سپس اجازه اهدا به فرد داده می شود. به این ترتیب بسیاری از بیماری های فرد مانند فشار خون بالا، مشکلات خونی، ناراحتی های قلبی و... با همین آزمایش های به ظاهر ساده اما مهم شناسایی می شود.
بنابراین زمانی که با هدف اهدای خون به دیگران مورد آزمایش قرار می گیریم، ناخواسته وضعیت خود را نیز مورد بررسی قرار داده ایم. پژوهشگران دانشگاه کانزاس امریکا و کوپیو فنلاند با بررسی ۶۵۰۰ فرد بالای ۵۰ سال که به طور مرتب خون اهدا می کردند، دریافتند دلیل اصلی سلامت این افراد به ویژه عدم ابتلای آنها به بیماری های قلبی - عروقی به ویژه سکته قلبی، متعادل بودن میزان آهن خون این افراد است.
بخش دیگری از پژوهش ها که به بررسی وضعیت زنان یائسه اختصاص یافت، نشان داد زنان یائسه یی که به طور مرتب خون اهدا می کنند، نسبت به همسالان خود که خون اهدا نمی کنند، از سلامت بیشتری برخوردار هستند. به علاوه در این افراد عوارض ناشی از یائسگی نیز کمتر مشاهده شد.
● نیاز گروه های ویژه
پژوهش های پزشکان دانشگاه کانزاس امریکا نشان می دهد، مردان غیرسیگاری که به طور مرتب خون می دهند، ۳۰ درصد کمتر از همسالان خود که در شرایط مشابه آنها قرار داشته اند، اما خون اهدا نمی کنند، در معرض خطر بیماری های قلبی - عروقی به ویژه سکته قلبی قرار دارند. مجموعه پژوهش های مرکز پژوهش سلامت قلب و عروق امریکا روی ۳۸۵۵ زن و مرد بالای ۴۰ سال نشان داد نیمی از این افراد به دلیل اهدای خون منظم و تعادل میزان آهن خون شان به هیچ نوع بیماری قلبی - عروقی دچار نشده اند ، اما نیمی دیگر به دلیل آنکه اهدای خون نداشتند، به بیماری های قلبی - عروقی از نوع خفیف تا حاد دچار شده اند.
پژوهشگران معتقدند افزوده شدن رفتارهای نادرستی مانند کشیدن سیگار، تغذیه نامناسب، عصبانیت و زمینه ارثی ابتلا به بیماری های قلبی - عروقی، به ترک عادت مطلوب اهدای خون، خطر ابتلا به بیماری های قلبی- عروقی به ویژه سکته قلبی را تا ۵۰ درصد افزایش می دهد. دکتر دیوید میرز از دانشگاه نبراسکای امریکا عقیده دارد؛ «زنانی که در مرحله پیش یائسگی قرار دارند، نسبت به همسالان مذکر خود، دو برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی - عروقی به ویژه حمله قلبی قرار دارند. دلیل اصلی این موضوع، کاهش ترشح هورمون استروژن در فاز یائسگی است.»
وی در ادامه می افزاید؛ «اگر کاهش میزان ترشح استروژن، افزایش غلظت خون و بالارفتن میزان آهن خون را به امتناع از اهدای خون بیفزاییم به سادگی می توان خطر بروز حملات قلبی - در زنان یائسه یا پیش یائسه - را تخمین زد.» به این ترتیب اهدای خون چه در مردان و چه در زنان به ویژه زنانی که در مرحله پیش یائسگی یا یائسگی قرار دارند یکی از راهکارهای مهم حفظ سلامتی است. با هر بار اهدای خون میزان آهن خون به حد طبیعی رسیده و غلظت خون کاهش می یابد. به این ترتیب بدن به حالت عادی بازگشته و خطر حملات قلبی به شدت کاهش می یابد.
● یک پرسش و چند پاسخ
برخی معتقدند اهدای خون آن طور که پژوهشگران اعلام می کنند، تاثیر چندانی در کاهش یا جلوگیری از ابتلا به بیماری های قلبی - عروقی یا حملات قلبی ندارد. به عبارتی عقیده دارند اهدای خون تنها یک عامل جانبی بوده و نمی توان از آن به عنوان شاخصی برای حفظ سلامت افراد یاد کرد. در پاسخ به این عقاید چند نکته را یادآوری می کنیم:
▪ کاهش سطح آهن خون (فریتین) با اهدای خون به اثبات رسیده است و از این قاعده با عنوان «فرضیه آهن» یاد می کنند. به این معنی که کاهش و تعادل میزان آهن خون یکی از شاخص های کنترل کننده بیماری های قلبی-عروقی به ویژه حملات قلبی است.
▪ با هر بار اهدای خون، غلظت خون کاهش می یابد. تعادل غلظت خون یکی دیگر از شاخص های کنترل بیماری های قلبی - عروقی است.
▪ پیش از هر بار اهدای خون سلامت اهداکننده از جهت میزان فشار خون، ضربان قلب و میزان گلبول های قرمز و دمای بدن سنجیده می شود. به این ترتیب بسیاری از بیماری ها در همان مراحل اولیه قابل شناسایی و پیشگیری است.
▪ در زنان یائسه اهدای خون جایگزین عادت ماهیانه شده و به این ترتیب غلظت خون، سطح آهن خون و هورمون ها در حد متعادل نگاه داشته می شود. کنترل این شاخص ها، مانع از ابتلا به بیماری های قلبی - عروقی به ویژه حملات قلبی می شود.
● کاهش سکته قلبی با اهدای خون
براساس پژوهش های پژوهشگران دانشگاه آکسفورد، اهدای خون به طور مستقیم باعث کاهش خطر حملات قلبی می شود. پژوهشگران این مرکز با بررسی وضعیت ۲۶۸۲ مرد بین ۴۲ تا ۶۰ سال دریافتند مردان این رده سنی که به طور مرتب، هر دو ماه یک بار خون اهدا می کنند نه تنها از جهت سلامت عمومی در شرایط بسیار مناسبی به سر می برند، بلکه وضعیت خون آنها نیز بسیار مطلوب است.
پژوهشگران دانشگاه کوپیوی فنلاند نیز طی یک دوره پنج ساله وضعیت ۱۵۳ فرد اهداکننده خون را تحت نظر قرار دادند. در پایان این دوره دریافتند اهدای خون به صورت مرتب، خطر حمله قلبی را تا ۸۶ درصد در این افراد کاهش داده است (در مقایسه با همسالان خود که خون اهدا نمی کنند).
در بین این ۱۵۳ نفر تنها یک درصد حمله قلبی مشاهده شد که دلیل آن نیز عللی چون کشیدن سیگار، چربی خون بالا، عصبانیت و استرس اعلام شد. این رقم (یک درصد) در مقایسه با رقم ۸/۹ درصد حمله قلبی در میان افرادی که به رفتارهای نامناسب ذکر شده مبتلا بوده و خون نیز اهدا نمی کنند، رقم بسیار اندکی است.
به این ترتیب می توان گفت افرادی که اهدای خون را به ضرورتی در زندگی خود بدل کرد ه اند، سلامتی شان را تضمین کرده اند. اگر به عادت اهدای خون، امتناع از کشیدن سیگار، مصرف غذاهای کم چرب و تسلط بر اعصاب را نیز بیفزاییم، به شرایط ایده آلی از سلامت دست می یابیم.
● آداب پیش از اهدا و پس از آن
بهتر است پیش از اهدای خون و پس از آن، این نکات را رعایت کنیم تا به مشکل خاصی برنخوریم:
الف) پیش از اهدا:
پیش از اهدا، فرد مسوول باید با انجام آزمایش های لازم از سلامت اهداکننده مطمئن شود.نوشیدن آب و آبمیوه پیش از اهدای خون ضروری است. نوشیدن مایعات مانع از کاهش آب بدن شده و گردش خون را تسهیل می کند. خوردن چند قطعه بیسکویت یا کمی نان و پنیر باعث جلوگیری از افت ناگهانی فشارخون فرد اهداکننده در حین اهدا می شود.
ب) پس از اهدا:
بعد از اهدای خون لازم است تا حجم مایعات بدن به حد طبیعی و مناسبش بازگردد. بنابراین باید بعد از خون دادن بلافاصله آب یا مایعات دیگر بنوشیم. تا ۱۲ ساعت پس از اهدای خون باید از انجام حرکات ورزشی یا هر نوع فعالیت سنگین دیگر مانند دویدن، بلندکردن اشیای سنگین، بالارفتن از پله و... پرهیز کرد.
از شستن ناحیه خون گیری شده (دست) یا تماس آن با اجسام یا حتی لباس باید پرهیز کرد. حداقل تا ۶ ساعت نیز نباید هرگونه ضربه یا فشار یا هر نوع استرس دیگری به محل خون گیری وارد شود. حتی تعویض لباس نیز باید با احتیاط انجام شود. در صورت مشاهده هرگونه خون ریزی، تورم، خارش و سوزش یا تغییر رنگ محل خون گیری به پزشک یا مرکزی که خون داده اید، مراجعه کنید.
● اهدا ممنوع
اهداکننده باید حتماً این سه شرط را داشته باشد. در غیر این صورت اهدای خون برای او ممنوع است.
▪ وزن اهداکننده باید حداقل ۴۵ کیلوگرم باشد.
▪ سن فرد اهداکننده باید بین ۱۸ تا ۷۰ سال باشد.
▪ اهداکننده باید از سلامت کامل جسمی و روحی برخوردار باشد.
به این ترتیب اهدای خون در صورت بروز یکی از این مشکلات ممنوع است.
▪ اگر از هر نوع آنتی بیوتیک استفاده می کنیم، حداقل تا پنج روز پس از آخرین روز مصرف دارو نباید خون بدهیم.
▪ افراد مبتلا به آبله مرغان تا التیام کامل جوش های صورت و بدن نباید خون بدهند. به این ترتیب تا یک ماه پس از التیام کامل بثورات، اهدای خون ممنوع است.
▪ افرادی که تحت هر نوع عمل جراحی قرار گرفته اند، نباید تا یک سال خون اهدا کنند.
▪ سرماخوردگی نیز یکی دیگر از مواردی است که باعث ممنوعیت اهدای خون می شود.
▪ افراد مبتلا به دیابت نباید خون اهدا کنند. بهتر است حتی افرادی که تحت نظر پزشک بوده و قند خون شان در حد طبیعی است نیز خون ندهند.
▪ ابتلا به عفونت ها به ویژه عفونت گوش، گلو و بینی مانعی برای اهدای خون است.
▪ اگر به هر دلیل دندان ها یا لثه های مان بیمار بوده یا در حال درمان هستیم، نباید خون اهدا کنیم.
▪ اگر از دارو (هر نوع دارو) استفاده می کنیم، تا پایان دوره درمان و مصرف دارو، اهدای خون ممنوع است.
▪ تب نشانه بروز بیماری یا مشکلی در بدن است. بنابراین تا شناسایی علت بروز تب و درمان کامل، اهدای خون ممنوع است.
▪ افرادی که هر قسمتی از بدن شان را تاتو کرده اند نباید تا یک سال خون بدهند.
● چند نکته تکمیلی
▪ براساس آمار فقط ۵ درصد از افراد واجد شرایط در هر کشور داوطلبانه اقدام به اهدای خون می کنند و بقیه افراد به دلایل مختلف، اعم از ترس از اهدا، ترس از آلودگی به ایدز و دیگر بیماری ها از اهدا سر باز می زنند.
▪ آمارها نشان می دهد تبلیغ سازمان ها و نهادهای مختلف برای اهدای خون هر سال رقمی بین ۵ تا ۹ درصد به تعداد اهداکنندگان می افزاید اما دلایل مختلف مانع از آن می شود که جامعه جهانی به رقم ثابتی برای اهداکنندگان برسد.
▪ فاصله بین هر بار اهدای خون ۵۶ روز است. به این ترتیب هر ۵۶ روز یک بار می توان خون اهدا کرد.
▪ هر فرد اهداکننده قادر به تامین نیاز حداقل سه نفر نیازمند به خون است، چرا که پس از اهدا، خون به سه بخش شامل گلبول های قرمز، پلاسما و پلاکت تقسیم می شود. به این ترتیب نیاز سه فرد در سه زمینه متفاوت برآورده می شود.
▪ از آنجایی که نمی توان بیش از زمان مشخصی خون را ذخیره کرد، بنابراین همیشه با کمبود خون در سراسر جهان روبه رو هستیم، به این ترتیب همواره به اهدای خون نیاز است.
▪ فصل تابستان را فصل خاموشی و ریسک اهدای خون می دانند. خاموشی از آن جهت که تعداد اندکی به اهدای خون تمایل دارند و ریسک از آن جهت که به دلیل گرمای هوا و افزایش تعداد بیماران مبتلا به بیماری های گوناگون و افزایش میزان تصادف ها به دلیل افزایش میزان سفرها، بیش از هر فصل دیگری با کمبود ذخیره خون روبه رو هستیم. این وضعیت در همه کشورهای جهان مشاهده می شود.
▪ آمارها نشان می دهد بسیاری از کشورها بیش از کشورهای دیگر نیازمند به دریافت خون هستند. نظر به کمبود دایمی ذخایر خونی سالم، کشورهای نیازمند مجبور به دریافت خون از کشورهای مختلف هستند، حتی کشورهایی که به سلامت خون های آن مطمئن نیستند. این امر یکی از دلایل انتشار بسیاری از بیمارها است. نحوه شیوع بیماری ایدز را حتماً فراموش نکرده ایم.

مهتاب صفرزاده
خسروشاهی

منبع : روزنامه اعتماد