استعمال سیگار در نوجوانان و روشهای برخورد با آن در محیطهای دانش آموزی

مصرف سیگار واستعمال مواد مخدر ازمهمترین شاخصهای بهداشت روانی افراد یک اجتماع محسوب می شوند . همچنین اطلاعات پژوهشی موجود درزمینه بهداشت روانی دانش آموزان نشان می دهد که جوان امروزی بامشکلات ومسایل متعددی روبرو است که ناآ گاهی از آنها ، نداشتن مطالعه وبررسی عوامل وعلل زمینه ساز وآشکار کننده وفقدان برنامه ریزیهای بلند مدت حاصل پیامدهای نگران کننده ای خواهد بود .
امروزه نوجوانان ازیک سو رشد سریع وپیشرفتهای ( تکنولوژی) فن آوریهای گوناگون واز سوی دیگر با فشارهای روانی ( استرس ) ویژه ی این دوران مواجه هستند . به همین دلیل است که محققان ومتخصصان علوم رفتاری دوران نوجوانی را دوران آسیب پذیری وخطر میدانند . ازاین رو شناخت جامع فشارهای روانی این دوره وافزایش دانش درباره آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است ، زیرا هرنوع مداخله ، طراحی وبرنامه ریزی واقدام پیشگیرانه دروهله ی اول نیازمند شناخت کامل مسئله ای است که قصد مقابله باآن راداریم.
درسالهای اخیرباافزایش میزان مصرف سیگار وکاهش سن شروع مصرف دربین دانش آموزان وتبعات ویران کننده ی فردی ، اجتماعی وتحصیلی ودرعین حال ورود مواد مخدر صنعتی یا آزمایشگاهی جدیدی به بازار مصرف ومحبوبیت آنها درین نوجوانان ومصرف سیگار درنزد دانش آموزان پیشگیری ازوابستگی به آن رابه صورت یکی ازاولویتهای جدی وخاص برنامه ریزان ومسئولان قرار داده است .
ازاینرو به نظر می رسد فرد فرد اعضای جامعه باید ضمن شناخت وآگاهی ا زوجود انواع مواد مخدر ، خطرات مصرف آنها وعوامل خطر وحفاظت کننده هریک راباتوجه به نقش و جایگاه اجتماعی وشغلی خود، درصدد مقابله بااین مسئله وپیشگیری ودرمان آن برآیند . به همین منظور این مقاله حاوی اطلاعات جدیدی درباره ی علل مصرف سیگار ونحوه ی برخورد باآن درمحیط های دانش آموزی می باشد .
مصرف دخانیات وموادمخدرورابطه ی آنها با سن نوجوانی :
سنین نوجوانی برای این گروه اجتماعی سن تجربه کردن و شکل دادن شخصیت فردی می باشد وهمچنین سن شکل گیری هویت وبخشی ازاین فرایند شامل خطر پذیری می باشد که میتواند شامل رانندگی خطرناک واستفاده ازمواد دخانی ومخدر باشد . انگیزه های تجربه کردن مصرف مواد دخانی ومخدر بسیار متفاوت میباشد ، به عبارت دیگر براساس رویکرد رشد یابنده ، عواملی در استعمال دخانیات ومصرف مواد مخدر دخالت دارند . ازجمله عوامل فردی ( وراثت وشخصیتی ) ، عوامل بین فردی( والدین ، گروه همسالان ، جامعه ، مدرسه وقوانین ) وعوامل محیطی ( تبلیغات و نوع برخورد قانونی بانوجوانان دانش آموز ) .
براساس تحقیقات اولین تجربه ی مصرف دخانیات ومصرف مواد غیر قانونی درسنین ۱۴ تا۱۸ سالگی که دوره ی نوجوانی می باشد ، رخ داده است پس لازم است باتوجه به عوامل ارثی که ، مصرف یکبار مواد مخدر درخیلی ازافراد باعث ادامه ی مصرف خواهد شد وعوامل شخصیتی روانی را مورد نظر قرار داد .
تحقیقات نشان داده است دومولفه ای که خیلی زیاد درآمادگی به اعتیاد نقش دارند یکی خود پنداره منفی ومولفه ی دوم منبع مهار بیرونی رفتار میباشد که والدین ومربیان ومعلمان باید دقت کنند که به سادگی بچه هایی را که آنان ازلحاظ عاطفی درگیر هستند ، تحقیر نکنند ، زیرا یکی ازعوامل سوق دهنده ی نوجوانان به سمت اعتیاد احساس ناامنی روانی است ) .
به عبارتی ، باید گفت نوجوانان به همان دلیل که درجریان رشدشان مسایل مختلفی راتجربه میکنند ، مصرف سیگار ومواد مخدر رانیز می خواهند تجربه کنند . زیرا دراین دوره ی سنی، نوع تفکر افسانه ای باعث می شود که فکر کنند اگر کاری کردند ، فقط برای اولین بار است ودیگر این کاررا تکرار نمی کنند وخودرادربرابر آسیب پذیری آن مصون می دانند ودرتایید این نوع طرز فکر درمصاحبه هایی که با این نوجوانان شده است اکثرشان مطرح کرده اند که فکر نمی کردند بایک بارمصرف دچار اعتیاد شوند .
همچنین مصرف سیگار واکنشی است درمقابل گروه همسالان ونیز بیان همبستگی بایک گروه همسن می باشد ، البته باید اشاره کرد که اگر نوجوان درمحیط زندگی ازطرف والدین مورد انتقاد ، سرزنش وتوهین قرار بگیرد ازگردانندگان خانواده ( والدین ) دور خواهد شد وحس تعلق یا( نیاز به تعلق ) را ازطریق ارتباط های جدیدی باهمسالان ارضا می کنند که ممکن است ، درگرایش نوجوانان به سمت مصرف مواد مخدر نقش مهم واساسی داشته باشد .
زیرا دراکثر تحقیق هایی که درمورد علت اعتیاد ومصرف مواد مخدر شده است نوجوانان درپاسخ به این سوال که چه عاملی باعث شد که شما موادمخدر مصرف کنید ؟ گفته اند : دوستان ناباب وگروه همسالان ، البته باید اشاره کنیم این توجیه ازجانب نوجوانان فقط به خاطر این است که نقش قربانی را بازی کنند وازمجازات های قانونی تبرئه شوند .
همچنین بعضی از نوجوانان عامل ناآگاهی رابه عنوان علت گرایش خود به مصرف مواد ذکر کرده اند . البته باید گفت که بسیاری ازنوجوانان خیلی راحت این کار را مرتکب می شوند وبعد می گویند ماازعواقب این کار وپیامدهای قانونی وحقوقی آن اطلاع نداشتیم وبه عبارت دیگر نوجوانان ناآگاهی رابرای خودشان نوعی مصونیت می بینند .
یا( باوردارند ) که ۶۷ درصد بزرگسالان سیگار می کشند و۵۴ درصد ازنوجوانان نیز سیگار می کشند وبراساس این طرز فکر می گویند چون آنان می کشند پس ماهم باید بکشیم ، به نوعی بااین کار به دنبال شکلی وجهه وجایگاه درمیان همسالانشان می باشند .( بنا به گفته برخی ازنوجوانان که می گویند اگردرجمع دوستان باشیم وسیگار نکشیم بیکلاس می شویم .
به طور کلی باید این باور کاذب رادرنوجوانان سیگار ی که اکثر بزرگسالان ونوجوانان سیگار می کشند ، ازبین برد .
یکی دیگر ازعلتهای مصرف سیگار وموادمخدر تمرد درمقابل والدین می باشد ونگرش منفی که نسبت به والدین خود ازبزرگسالان دارند . به عبارتی نوجوان سیگار کشیدن ومصرف موادمخدر رانشانه ی بزرگسالی می داند واوبامصرف سیگار ومواد مخدر درمحیط هایی که ازنظارت والدین خارج است می خواهد این نکته رابه اثبات برساند که قدرت ازدست رفته رادوباره کسب کرده است ( به خاطر همین درابتدای شروع مصرف سیگار همیشه بطور پنهانی ودرمحیط هایی که والدین یا مرجع قدرت وجود ندارند این کار رامی کنند ) .
درنتیجه یکی ازراههایی که می تواند جلوی شروع مصرف سیگار یااستعمال موادمخدر مخدررابگیرد ، وارد شدن به زندگی نوجوانان است . بااین رفتار والدین نه فقط خطر رفتن به سمت مصرف سیگار رادرفرزندانشان کاهش می دهند ، بلکه این احتمال که فرزندانشان به رفتارهای خطرنکی مثل مصرف سیگار واستعمال موادمخدر ونظایر آنها روی بیاورند به حداقل می رسانند .
یکی دیگر ازعلتهایی که باعث گرایش نوجوانان به سمت استعمال موادمخدر خواهد شد اطلاعات غلط ونادرستی است که از طریق دوستان درمورد اینکه مصرف این موادراهی برای لذت وتسکین ناملایمات ویا راهی برای فرار از مشکلات ورهایی ازبی حوصلگی است ، به آنان داده می شود . دراینجا باید اشاره کرد هنگامی که نوجوا ن گرفتار احساس تهی بودن وبی معنایی شود ، بیشتر احتمال دارد که احساس مسئولیت را فراموش بکند وبه راحتی به دام مصرف مواد اعتیاد آور بیفتد .
درواقع می خواهد ازاین طریق مسئولیت خودش راانکار کند وازآنجایی که کنجکاوی وماجراجویی نوجوانا ن دراین دوره خیلی زیاد می باشد واگر نتوانیم این کنجکاوی را به طور صحیح جهت بدهیم ، مطمئنا" زمینه ی اینگونه رفتار راداشته باشد ، درآن صورت مراقبت رفتار آنان خیلی مشکلتر خواهد شد .
این قضیه هم منوط به این است که هدایت کنجکاوی ازسنین ابتدایی شروع شود . وسرانجام مهمترین عامل ، تاثیر ونقش الگودهی والدین درکشیده شدن نوجوان به سمت موادمخدر می باشد .
اگر مبنا رابراین قرار دهیم که والدین سیگار مصرف نمی کنند ، تحقیقات گسترده نشان داده است که خانواده هایی که دایم دچار مشاجره هستند ودلبستگی فرزندان نسبت به مادر ضعیف بوده است وازطرفی پدران سهل گیر نیز اشته اند درشروع مصرف مواد درنوجوان تاثیر داشته است ، ولی اگر خود والدین به عنوان الگو ، مصرف کننده باشند باید قضیه به این صورت بررسی شود که والدین به عنوان الگوهای رفتاری دربرخورد بامصرف سیگار ( خواه سیگار ی باشند خواه نباشند ) چیزی که والدین می گویند وشیوه ای که عمل می کنند وارزش هایی که آنان باکلام ورفتار خود منتقل می کنند ، تاثیر وسیعی برکودکان می گذارد ، زیرا تحقیقات نشان داده اند که فرزندانی که والدینشان سیگار مصرف می کنند بیشتر درمعرض استعمال سیگار که مقدمه ی اعتیاد است قرار دارند .
مصرف نکردن دخانیات درخانه احتمال استفاده سیگار توسط فرزندان راپایین می آورد ، حتی اگر والدین آنان سیگار ی باشند . استعمال نکردن سیگار درخانه بیانگر پیام قطعی مبنی برخوشایند بودن سیگار از سوی والدین است . البته باید اشاره کرد که بعضی مواقع والدین ناخواسته با پیامهایی که درجهت منع نوجوان ازمصرف سیگار به او می دهند درواقع اورا به شکل پنهانی نسبت به مصرف این رفتار برانگیخته می کنند ، به عبارتی دیگر ممکن است که پیامهای والدین حاوی پیامی دوطرفه باشد . مثلا" وقتی والدین خطاب به فرزندانشان می گویند کشیدن سیگار برای سن شما مناسب نیست ، این پیام رابه اومنتقل می کنند که کشیدن سیگار جزو رفتار ودنیای بزرگسالان است . همچنین خود والدین نیز ممکن است باعث استعمال دخانیات درفرزندانشان شوند ، زیرا اگر آنان سیگار مصرف می کنند وقصد ترک آن رانیز دارند یابرای ترک هیچ تلاشی نمی کنند نباید انتظار داشت که فرزندانشان نیز به سرعت تغییر کنند .
باحصول اطمینان ازاین که میزان زیان سیگار رامی دانند والدین می توانند نگرش مسلمی راجع به سیگار وعواقب آن درکودکانشان به وجود آورند وفرزندان باچنین درک ویانگاه منفی کمتردر معرض استعمال سیگار قرار خواهند گرفت .
زیرا یشتر نوجوانان به غلط براین باورند که مصرف سیگار تاثیر مستقیمی تامیانسالی برروی سلامتیشان ندارد . درحالی که مصرف سیگار باعث ایجاد تغییرات آنی مثل مشکلات تنفسی ، آسیب پذیری زیاد دربرابر بیماری وکاهش عملکرد فیزیکی و سلامتی می شود .
به طور کلی برنامه های پیشگیری متمرکز بروالدین وخانواده درپیشگیری ازمصرف مواد نقش مثبتی داشته وآگاه سازی خانواده ازعلایم هشداردهنده ازابعاد برنامه ی پیشگیری می باشد ، البته قبل ازاینکه درمورد رفتارهای هشدار دهنده علایمی رامطرح کنیم ، باید دقت کرد فقط یک نشانه به تنهایی دلیل برمصرف سیگار درفرزندان نیست ، بلکه مجموعه ای ازعلایم ونشانه ها ه همراه هم ، مارادرشناخت نشانه های مشکوک به اعتیاد کمک خواهد کرد .
افرادی که در مراحل اولیه مصرف موادمخدر هستند و رفتارهای مشکوکی دارند جدا از تغییرهای ظاهری که درچهره ی آنان ایجاد خواهد شد ، باتوجه به نوع موادمخدری که مصرف می کنند ، این رفتاردرآنان ازفراوانی بیشتری نیز برخوردار باشد . مثلا" به محض ورود به خانه ، جلوی آئینه حضور پیدا می کنند تابه نوعی به تغییرات چهره ی خود ازاین جهت که آیا دچار تغییر شده اند ، توجه کنند وخیلی صورت خود رااصلاح می کنند تاشاداب به نظر برسند . همچنین ممکن است برای مدت زیادی دراتاق بمانند ودرب اتاق را چه درهنگام حضور وچه به هنگام نبودن درخانه ، قفل کنند .
ازموارد دیگری که والدین باید نسبت به رفتار فرزندانشان دقت کنند درخواست پول زیاد حتی ازبستگان نزدیک وگم شدن پول درخانه وحتی گم شدن یاکم شدن بعضی ازاشیای منزل ( مثلا" کبریت ، که والدین می توانند به صورت ساختگی کبریتها راعلامت گذاری کنند که درصورت گم شدن کبریتها ازاین قضیه اطلاع پیداکنند ) ، یادیدن چوب کبریت یا ته سیگار درفاضلاب وپاکت سیگار دروسایل شخصی .
لازم به توضیح است بعضی ازوالدین درمصاحبه هایی که صورت گرفت گفته اند وقتی ازفرزندمان پرسیدیم که این سیگار مال چه کسی است ؟ گفته است : « مثلا" لباسم راداده بودم به دوستم واوسیگاری می باشد » . همانطوری که نتایج تحقیقات گسترده نشان داده است ، ۶۰ درصد ازنوجوانان علت شروع مصرف سیگار وموادمخدر راتعارفات دوستان درمهمانی ها مطرح کرده اند . دراینجا ضرورت دارد که بگوییم والدین حتما" قبل ازرفتن فرزندانشان به مهمانی ازبودن والدین دوست میزبانشان درخانه اطلاع داشته باشند ، درغیر این صورت باید ازرفتن اوبه مهمانی باقاطعیت جلوگیری کنند وقبل ازرفتن فرزندشان به مهمانی باید بدانند چه کسانی درمهمانی حضوردارند، حتی باید والدین آنان راتیز شناخت همچنین مقدار پول توجیبی ولباسهای فرزندانشان راوارسی کنند، البته نه درحضور نوجوان ازطرف دیگر دربرنامه ی پیشگیری متمرکز درمدرسه ودر میان مربیان ومشاوران نیز باید دانش آموزان ( High risk ) یا درمعرض خطر رابااینگونه رفتارها مشخص هستند مانند ( افت تحصیلی ، شکست تحصیلی ، ترک تحصیل ، وقت گذرانی ، پرسه زنی ، رعایت نکردن امور جاری مدرسه درامر رفت وآمد ، دوستی با اطرافیان معتاد ، بی علاقگی به فعالیتهایی که مختص سن نوجوانی می باشد ازجمله ورزش ، فقدان نگرانی نسبت به آینده تحصیلی ) رادرآنان شناسایی کنند .
وهوشیاری معلمین ومشاورین درمراحل اولیه کمک بسزایی می تواند داشته باشد پس بیایید با هوشیاری از این بلای خانمانسوز جلوگیری کنیم .

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان