جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم

عصری كه در آن زندگی می كنیم، از دیدگاههای مختلف با اعصار گذشته تفاوتهای چشمگیری دارد، پیشرفتهای تكنولوژیك و آزاد شدن بخش عمده ای از اوقات فراغت روزانه فرصتی را بدست می آورد، كه بشر امروز مجال بیشتری پیدا كند و كمتر مترصد معاش خود باشد. بطوریكه یكی از مسائل دنیای ما در آینده ساعات اوقات فراغت بشری خواهد بود. بدون تردید یكی از فعالیتهایی كه می تواند جایگزین آن شود صرف وقت برای بازدید از پهنه های مختلف سرزمین فرهنگی و ... است.
سرزمین ایران با داشتن جاذبه های بی نظیر و بسیار خود میتواند در سطوح علمی و منطقه ای نقش بسیار ارزنده ای ایفا نماید و چنین بدون برنامه ریزی جامع و بدون داشتن دیدگاههای جغرافیایی امكان پذیر نخواهد بود. زیرا برنامه ریزی در زمینه گردشگری عمدتاً بطور مستقیم بستگی تام به موقعیت جغرافیایی با عنایت به محورهای فرهنگی است كه این خود وظیفه جغرافیدانهاست.
رشته جغرافیا و برنامه ریزی توریسم از جمله رشته هایی است كه با جامع نگری خاص سعی دارد بر پدیده های فرهنگی – تاریخی در كنار پدیده های طبیعی بعنوان كانونهای تأثیرگذار راهكارهای مطلوب در زمینه توسعه گردشگری به ویژه اكوتوریسم ارائه دهد. بدون تردید ایران كشوری است كه در زمینه توریسم دارای جاذبه های بی شماریست ولی آماده نمودن این جاذبه ها و معرفی آنها مستلزم فعالیتهای خاصی در زمینه هماهنگ نمودن، آموزشهای فرهنگی و ایجاد زمینه های خدماتی و تعریف جایگاه این صنعت در اقتصاد ملی است. این مقولات بدون داشتن یك برنامه ریزی صحیح با افراد مجرب كه بتواند با دیدگاه جامعی برخورد داشته باشد، امكان پذیر نیست و لذا اولین قدم در مطلوب نمودن زمینه صنعت توریسم آموزش افراد متخصص و درك مسائل مربوط به توریسم در ارتباط با محورهای توسعه فرهنگ است.
از طرفی مسائل زیست محیطی نیز از اهمیت خاصی برخوردار هستند و همانگونه كه بسیار روشن است اغلب مسائل زیست محیطی ما نشأت گرفته از مسائل و مشكلات خاص فرهنگی است.
بطور كلی توریسم بعنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می شود و اغلب توریستها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ و طبیعت مقصد خود علاقمند هستند، برای همین بررسی و شناخت موقعیت مكانی از دیدگاه جغرافیایی مثل محیط، اقلیم، آب و هوا، مناظر و جاذبه های طبیعی مورد توجه و تأكید قرار می گیرد. جغرافیدانان از این محدوده نیز فراتر رفته و جنبه های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی اقلیم ها را نیز مورد توجه قرار میدهند. مثلاً در مبحث گردشگری جهانگردی و یا گردشگری را به دو بخش توریسم تابستانی و توریسم زمستانی تقسیم می كنند كه در اینجا به دلیل شروع فصل گرما، توریسم تابستانی را مورد اشاره قرار میدهیم كه نكات زیر از ههمیت بسیار بالایی برخوردار هستند:
الف) دوره درجه حرارت مناسب: كه در فصل تابستان بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد است.
ب) مدت آفتابی بودن روزها: كه به آسمان صاف و بدون پوشش ابر اطلاق می شود.
ج) درجه حرارت آب دریا: كه دانشمندان درجه حرارت ۱۷ درجه سانتیگراد را مناسبترین درجه حرارت آب برای شنا كردن قلمداد می نمایند.
د) رطوبت نسبی و پوشش گیاهی: میزان رطوبت نسبی مطلوب ۵۶% تا ۷۰% است كه در هوای مرطوب رطوبت نسبی بیش از ۸۶% ناراحت كننده است. در مورد پوشش گیاهی، نواحی جنگلی شرایط مساعدی را بوجود می آورد.
ه) ناهمواریها و ذخیره آب: آنچه كه در این زمینه مهم است قله های زیبای كوهستان، یخچالها، دره های جالب و شیب ملایم دره هاست.
و اما آثار مثبت گردشگری به لحاظ جغرافیایی و زیست محیطی در خور اهمیت هستند كه به نمونه هایی از آنها می پردازیم:
۱) حفاظت از جاذبه های طبیعی: گردشگری موجب میشود تا تلاشهای بیشتری برای حفاظت منابع طبیعی مانند جنگلها، پاركهای ملی، مناطق حفاظت شده، سواحل دریاها و رودخانه هایی كه در آن ماهیان و آبزیان كمیاب یافت می شوند و جنگلهایی كه در آنها وحوش و حیوانات نادر زیست می كنند از جمله مناطق مورد توجه جهانگردان هستند كه كوشش می كنند تا از آنها حفاظت شود.
۲) بهسازی محیط: كشوری كه جذب جهانگردان را جزء اهداف خود قرار میدهد، برای نیل به این هدف می كوشد تا محیطی عاری از آلودگی و بهسازی شده در معرض دید جهانگردان قرار دهد. خیابانهای پاكیزه، دیوارهای رنگ آمیزی شده، میادین گل كاری شده، كنترل آلودگی هوا، آب و طبیعت و حفظ بهداشت محیط زیست كه برای گردشگران ضروری است. و در كنار آن هتلهای زیبا، ایجاد استراحتگاههای خوش منظره در دامنه كوهها و كنار جاده ها نیز جزئی از بهسازی محیط را تشكیل میدهد.
۳) آگاه شدن ساكنان منطقه در مورد ارزش محیط طبیعی‌شان: در مناطقی كه ساكنان چندان اهمیتی به محیط نمی دهند، با توسعه گردشگری و درآمدزایی مردم به اهمیت محیط طبیعی خود پی می برند و برای حفظ و حراست از آن مصمم می شوند. سرانجام نباید فراموش كرد كه گردشگری پدیده ای است كه به سرعت رشد می كند و در حال تبدیل شدن به بزرگترین صنعت جهان است. آثار توریسم به شدت متنوع است، در یك سو با ایجاد فرصتهای شغلی جدید در كنار پدیده های طبیعی و ضرورت آنها نقش مهم و مثبتی در زمینه تحولات اقتصادی – اجتماعی و سیاسی كشورهای مقصد ایفا می كند. و همچنین با ایجاد آگاهی و احترام نسبت به تونع فرهنگی و احترام به محیط زیست و روشهای زندگی در بین ملتها به تفاهم فرهنگی می انجامد.
در كشور ما برخورداری از موقعیت جغرافیایی و محیط طبیعی مناسب و مناظر زیبا و بدیع در كنار مكانهای تاریخی، روستاهای سنتی و سبك زندگی مردم و جاذبه های فرهنگی به عنوان یك مقصد گردشگری تثبیت شده به ویژه برای فعالیتهای اكوتوریستی می باشد كه جا دارد زمینه های لازم برای ایجاد چنین فعالیتی بطور همه جانبه مورد توجه قرار گیرد.

بایندر آتش پنجه
منابع:
۱) شورای عالی برنامه ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی (كمیته برنامه ریزی جغرافیا) ۱۳۷۷
۲) همایش گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ۱۳۸۴
۳) جغرافیای ورزش در زمینه انگیزه های طبیعی و انسان، دكتر بیژن رحمانی
۴) جغرافیا و جهانگردی، اكرم ربیعی
۵) سایت اینترنتی گردشگری در ایران جاذبه های طبیعی