جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


مفهوم نخبه در گفتمان دموکراتیک


مفهوم نخبه در گفتمان دموکراتیک
هنوز تصویرهای کلیشه یی درباره رابطه نخبه و غیرنخبه به قوت خود باقی است و این رابطه، یکجانبه و سلسله مراتبی فرض می شود. اهمیت کتاب نخبه گرایی مشارکتی در این است که می خواهد این تصویر کلیشه یی را شالوده شکنی کند و با بازسازی مفهوم نخبه و ارائه تعبیر متفاوت از «نخبه بودن» به درک جدیدی از رابطه نخبه و غیرنخبه دست پیدا کند. این عبارت بخشی از مقدمه یی است که دکتر جهانگیر معینی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بر کتاب «نخبه گرایی مشارکتی» (براساس بازسازی مفهوم نخبه در گفتمان دموکراتیک) نوشته دکتر پگاه مصلح، پزشک و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه اندیشه سیاسی نگاشته است.
نویسنده در این کتاب به مفهوم نخبه ارج می گذارد، ولی نمی گوید «حق با اقویا است».دکتر مصلح نه تنها به مساله «چگونگی قبضه قدرت توسط نخبگان» (دغدغه اصلی نخبه گرایان) اصالت نمی دهد بلکه به نقش عامه مردم نیز تاکید دارد. از این رو، با آنکه «برابرطلبی» لیبرالی و سوسیالیستی را نقد می کند، ولی به رئالیسم قدرت نخبه گرایی دچار نمی شود.
کتاب نخبه گرایی مشارکتی در آن سوی دسته بندی های مرسوم ایدئولوژیک قرار می گیرد و نباید آن را با عینکی مسلکی مطالعه کرد. کسانی که در صفحات این کتاب در جست وجوی توجیه های فلسفی و سیاسی به نفع یک ایدئولوژی خاص باشند، به زودی ناامید خواهند شد. دکتر مصلح تلاش می کند که از طریق بازسازی مفهوم نخبه در گفتمان دموکراتیک به دیدگاه جدیدی برسد که در آن، نخبه و مردم دو قطب متنافر و متنافی نباشند و با نشان دادن پیوند درونی فرآیند نخبه سازی با مشارکت مردمی بدون چسباندن گفتمان ها در جهت تغییر هویت سازی سیاسی و بهبود روندهای سیاسی تاثیر بگذارد.
نکته یی که سعی شد اهمیت آن در این کتاب نشان داده شود این بود که تغییر مفهوم و تعریف جدید از نخبه می تواند به تحول در برداشت از «حق حکومت» که بحث مهمی در فلسفه سیاسی است بینجامد و بر رابطه افراد و نیروها در جامعه سیاسی و به طور کلی بر فرهنگ سیاسی اثر بگذارد. از سوی دیگر هرگونه تحول عمیق و توسعه در نظریه دموکراسی به چنین بازسازی مفهومی وابسته است و مفهوم نخبگی در این میان جایگاه ویژه یی دارد. بنابراین بخشی از کتاب بر این موضوع تمرکز یافته تا تاثیر شالوده شکنی از الیت و نخبه باشد و بازسازی آن، بر نظریه پردازی درون گفتمان دموکراتیک نشان داده شود. برای این منظور دکتر مصلح چنین تعریفی از نخبه ارائه می کند؛ نخبه کسی است که در هر یک از حوزه های کنش فکری انسانی بالاترین توانایی را داشته باشد و با توجه به فرآیند حصول دستاوردهایش مورد انتخاب مخاطبان همان حوزه قرار بگیرد.
می توان گفت که نخبه گرایی مشارکتی، ایده یی است براساس بازسازی مفهوم نخبه در گفتمان دموکراتیک که قصد دارد به عمر این دور باطل پایان دهد، دوری که در آن چنین گفته می شود؛ چه کسی بیشترین دستاورد را به طور بالفعل دارد؟ «نخبه» و چه کسی نخبه است؟ آنکه بیشترین دستاورد را به طور بالفعل دارد. این دور باطل در حوزه سیاسی به این شکل در می آید که نخبه کسی است که قدرت دارد و چه کسی قدرت دارد؟ آنکه نخبه است. این تعریف و معناسازی نه تنها از لحاظ منطقی ایراد دارد و متضمن دور است بلکه به صورتی در گفتمان ها شکل گرفته است که منجر به هویت سازی عمیق و نامیمونی شده است و بی وقفه به بازتولید آن منتهی می شود.کتاب نخبه گرایی مشارکتی شامل چهار فصل است.
در فصل اول نگاهی به دسته بندی های موجود و معیارهای این دسته بندی می شود و در فصل دوم «الیت» مورد نقد و شالوده شکنی قرار خواهد گرفت. در فصل سوم تلاش می شود نشان داده شود که چگونه برپایه معنای مبهم «الیت» این مفهوم، قالب بندی هایی به عنوان الیتیسم پدید آمده است. در این فصل نخست اساس چنین قالبی نقد می شود و به دنبال آن توضیح داده می شود که چرا محتویات این قالب بندی ها نمی توانند یک ایسم را پدید آورند، در بخش انتهایی این فصل نیز این موضوع که معیار دسته بندی نظریات، تقلیل پذیر به تحلیل صرف قدرت نیست مورد توجه قرار خواهد گرفت و با استفاده از دانش واژه «ابهام گفتمانی» تلاش خواهد شد برای تدقیق روش شناختی نظریه های حوزه بحث پیشنهادی ارائه شود.
در فصل چهارم، بازسازی مفهوم نخبه و کاربرد آن در الگوی نخبه گرایی مشارکتی انجام خواهد شد.
این بازسازی با بحثی درباره واژه نخبه، تاثیر نظریه انتخاب طبیعی بر این مفهوم و پیشینه استفاده از آن در متون سیاسی ایران در سده های گذشته آغاز می شود و به ارائه تعریفی جدید از آن و پیوندش با موضوع مشارکت می انجامد.
در این کتاب، نویسنده دانش واژه ها و عبارات جدیدی مانند «سنگواژه ها»، «پلی لکتیک»، «ابهام گفتمانی»، «اقلیت ذهنی»، «نظام موازنه مثبت آرا» و «دموکراسی در بوروکراسی» را ارائه کرده است.
سحر صنیعی
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید