او کی می‏آید؟

‏یکی از پرسش‏هایی که در موضوع مهدویت مطرح است همواره مطرح شده، زمان ظهور حضرت مهدی به عنوان آخرین ذخیره الهی است. به گونه‏ای که تاریخچه این سؤال به سال‏ها قبل از تولد آن حضرت باز می‏گردد.
همواره ائمه معصومین‏علیهم السلام به عنوان روشنگران طریق هدایت پاسخ این پرسش را به عنوان یکی از اسرار الهی یاد آور شده‏اند و علم به وقت ظهور را ویژه خداوند متعال، ذکر نموده و کسانی را که برای قیام آن حجت الهی وقت معین کنند، دروغگو معرفی کرده‏اند.
در روایت مشهوری است که وقتی شاعر بلند آوازه شیعی "دعبل خزاعی‏" در محضر هشتمین پیشوای شیعیان در ضمن قصیده خود سخن از ظهور و قیام حضرت مهدی بر زبان جاری ساخت آن حضرت در حالی که سرشک از دیدگانش جاری بود، رو به دعبل کرده فرمودند:
"ای خزاعی، همانا روح القدس بر زبانت این دو بیت را جاری ساخت. آیا می‏دانی این امام کیست و چه زمانی قیام می‏کند؟"
آنگاه خود آن حضرت به معرفی آن امام پرداختند. سپس درباره زمان ظهور چنین فرمود:" و اما درباره این که چه زمانی ظهور خواهد کرد، پدرم از پدرش و ایشان از پدران خود و آنها از رسول گرامی اسلام نقل کرده‏اند که وقتی از آن حضرت پرسیده شد چه زمانی قائم از ذریه شما ظهور می‏کند؟ آن حضرت فرمود: مَثل او مَثل قیامت است که خداوند درباره زمان وقوع آن چنین فرمود:"هیچ کس جز او به هنگامش آن را آشکار نمی‏سازد این امر بر اهل آسمان‏ها و زمین دشوار است [قیامت] جز ناگهان به سراغ شما نمی‏آید." (۱) از آنجایی که حضرت مخفی بودن زمان ظهور را همانند زمان قیامت و رستاخیز قلمداد فرموده است، می‏توان به نتایج ذیل دست‏ یافت.
با مخفی بودن قیامت ‏یک نوع آزادی عمل برای همگان پیدا می‏شود و از سوی دیگر چون وقت آن به طور دقیق معلوم نیست و در هر زمانی احتمال وقوع آن وجود دارد، نتیجه‏اش حالت آماده باش دائمی است و همین طور درباره قیام حضرت مهدی(عج) است چرا که اگر تاریخ قیام آن حضرت تعیین می‏شد، هرگاه زمانش دور بود، همه در غفلت و غرور و بی خبری فرو می‏رفتند و هرگاه زمانش نزدیک بود ممکن بود آزادی عمل را از دست‏ بدهند و اعمالشان جنبه اجباری به خود بگیرد.
همانگونه که علم به زمان قیامت فقط در اختیار خداوند است، علم به زمان ظهور حضرت مهدی نیز در عهده خداوند است؛‏ به علاوه در سخنان فراوانی از ائمه معصومین‏علیهم السلام وقتی سخن از قیام حضرت مهدی رانده شده، از قیامت نیز یاد شده است و از این رو برخی ویژگی‏های آن همانند رستاخیز بزرگ و قیامت است. (۲)
از آنجایی که خداوند در ادامه آیه مذکور، علم به قیامت را حتی از پیامبرصلی الله علیه وآله نیز منتفی می‏داند، آنجا که فرموده است:"از تو می‏پرسند چنانکه گویا تو از چون و چند آن آگاهی، بگو همانا علم آن با خداوند است.‏"
و حتی پیامبرصلی الله علیه وآله و خود امام زمان نیز از زمان دقیق ظهور آگاهی ندارند و این که متاسفانه عده‏ای به خود جرات داده، به راحتی تعیین وقت ظهور می‏کنند، خود محل تامل است.
نه تنها این سؤال از اولین معصوم ‏صلی الله علیه وآله پرسیده شده که آخرین معصوم‏علیه السلام نیز در جواب، چنین پاسخ فرمود:"و اما ظهور فرج همانا در اختیار خدا و علم الهی است و دروغ گفتند وقت گذاران.‏" (۳)
و هم آن حضرت در آخرین توقیع خود به آخرین سفیر، ظهور را تنها در اراده و اختیار خداوند دانسته، چنین می‏فرماید:
"و ظهوری نخواهد بود مگر آنگاه که خداوند تبارک و تعالی اجازه فرماید." (۴)
از آنچه اشاره شد به خوبی به دست می‏آید که زمان ظهور، یکی از اسرار الهی است و دست اندیشه و فکر بشر از رسیدن به آن سخت کوتاه است.
و دیگر این که این امر خطیر، ناگهانی و غیر قابل پیش ‏بینی صورت می‏پذیرد.
حضرت علی‏علیه السلام در این‏ باره فرمودند:"مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر(فرجش) را در یک شب اصلاح فرماید." (۵)
و در روایاتی چند ظهور آن حضرت به آمدن شهاب تشبیه شده است و غیر منتظره بودن شهاب، بسیار واضح است.
امام باقرعلیه السلام پس از بیان غیبت‏ حضرت مهدی(عج) فرمود:"... او همانند شهابی شعله ‏ور فرا خواهد رسید." (۶)
و نیز پیامبراکرم ‏صلی الله علیه وآله در این باره فرمود: ... در آن هنگام چون شهابی فروزان خواهد آمد. (۷)
البته آنچه گفته شد بدین معنا نیست که به کلی بحث زمان ظهور در روایات مورد اشاره قرار نگرفته، چرا که با بررسی روایات درباره زمان ظهورعلاوه بر آنچه ذکر شد به موارد ذیل می‏توان دست ‏یافت که بیانگر نوعی تعیین وقت فی الجمله است و نه به صورت دقیق:
۱) روایاتی که ظهور حضرت مهدی را در روز جمعه ذکر کرده‏اند.
امام صادق‏علیه السلام در این باره فرمود:"و قائم ما اهل بیت در روز جمعه ظهور خواهد کرد. (۸)
۲) روایاتی که روز ظهور را مصادف با روز عاشورا ذکر کرده‏اند.
امام باقرعلیه السلام در ضمن فرمایشاتی درباره روز عاشورا فرمودند:"و این روز[عاشورا] روزی است که در آن قائم(عج) قیام خواهد کرد." (۹)
۳- روایاتی که ظهور حضرت مهدی را در سال فرد ذکر کرده است. امام صادق‏علیه السلام فرمود:"قائم ظهور نمی‏کند مگر در سال فرد." (۱۰)
اما هیچ یک از موارد فوق دلالتی بر تعیین وقت ظهور ندارد. حال ممکن است‏ به ذهن متبادر شود که اگر خود امام نیز از زمان ظهور بی اطلاع است، پس چگونه هنگامی که اراده الهی به ظهور تعلق گرفت آگاه خواهد شد؟
در این باره نیز روایات فراوانی است که با بیان بخشی از آن‏ها این نوشتار را به پایان می‏بریم .
۱) آگاه شدن از طریق الهام
بدون شک ائمه معصومین‏علیهم السلام مورد الهام خداوند قرار می‏گیرند و اگر چه وحی با رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله پایان گرفت، ولی در موارد فراوانی به اهل بیت‏علیهم السلام الهاماتی شده و خواهد شد.
امام صادق‏علیه السلام دراین ‏باره می‏فرماید: هنگامی که خداوند اراده فرمود که امر ظهور را اظهار نماید، در قلب حضرت مهدی خطور خواهد شد و ایشان به امر الهی قیام خواهد فرمود. (۱۱)
۲) آگاه شدن آن حضرت از طریق برافراشته شدن پرچم قیام
در روایاتی چند اشاره شده که وقتی ظهور آن حضرت نزدیک شود و وقت قیام فرا رسد، پرچمی که آن حضرت هنگام ظهور در دست ‏خواهد داشت، به اذن و اراده الهی برافراشته شده، آن حضرت از زمان قیام آگاه خواهد شد. (۱۲)
۳) آگاه شدن از طریق بیرون آمدن شمشیر از غلاف
از پیامبر گرامی اسلام‏ صلی الله علیه وآله نقل است که فرمودند: و برای او شمشیری است در غلاف؛ پس هنگامی که وقت ظهورش فرا رسید آن شمشیر از غلافش خارج می‏شود. پس آن شمشیر به سخن درآمده به حضرت می‏گوید خارج شو (قیام کن) ای ولی خدا! که دیگر نشستن در مقابل ستم دشمنان جایز نیست، پس او ظهور می‏کند. (۱۳)
در پایان ذکر این نکته خالی از فایده نیست که مخفی بودن زمان ظهور حضرت مهدی دارای حکمت‏هایی است فراوان که برخی از آنها عبارتند از:
الف) زنده نگه داشتن روح امید و انتظار در جامعه در طول غیبت ‏حضرت مهدی(عج)، چرا که در صورت معلوم بودن زمان ظهور، به کلی بحث انتظار با تمامی آثار تربیتی آن بی‏ معنا خواهد بود.
ب) معنا پیدا کردن امتحان شیعیان درعصرغیبت، که در صورت مشخص بودن وقت ظهور دیگر امتحان و آزمایش شیعیان مفهومی نداشت و از این رو دائما شیعه خود را در حال امتحان شدن می‏داند.
ج) غافلگیر کردن مخالفان و دشمنان. چرا که یکی از حکمت‏های غیبت‏ حضت مهدی(عج) تلاش دشمنان برای نابودی آن حضرت بود. از این رو، روشن بودن زمان ظهور، دشمنان را برای مقابله و از بین بردن آن حضرت آماده می‏ساخت. در حالی که نا معلوم بودن و ناگهانی بودن زمان ظهور باعث غافلگیری دشمنان نیز خواهد شد.

پی‏نوشت ها:
۱- اعراف/ ۱۸۷.
۲- شیخ صدوق،عیون اخبارالرضاعلیه السلام، انتشارات جهان، ج ۲، ص ۲۶۶.
۳- شیخ طوسی، کتاب الغیبهٔ، مؤسسه معارف اسلامی، قم، ص ۲۹۰.
۴- پیشین، ص ۳۹۵.
۵- شیخ صدوق، کمال الدین، دارالکتب الاسلامیهٔ، ج ۱، ص ۱۵۲.
۶- کتاب الغیبهٔ، ص ۱۵۹/ کمال الدین، ج ۱، ص ۳۲۴.
۷- کمال الدین، ج ۱، ص ۲۸۷.
۸ - شیخ صدوق، الخصال، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ج ۲، ص ۳۹۴.
۹- شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه، ج ۴، ص ۳۰۰ .
۱۰- همان، ج ۴، ص ۳۳۳/ کمال الدین،ج ۲، ص ۶۵۳.
۱۱- کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۴۳ / کتاب الغیبهٔ، ص ۱۶۴.
۱۲- کمال الدین، ج ۱، ص ۱۵۵.
۱۳- کمال الدین، ج ۱، ص ۱۵۵/ با اندک تفاوتی علی بن محمد خزاز قمی، کفایهٔ الاثر، انتشارات بیدار، ص ۲۶۶.

منبع : تبیان