سیستان و بلوچستان دریای آرمیده درکویر

قبایل بلوچ رسم دارند که وقتی مهمانی تازه بر آنها وارد می‌‌شود، کدخدا یا ریش‌سفید او را به مهمانخانه یا به قول خودشان مسافر‌خانه‌شان می‌‌برند. به رسم همیشگی، اول آب تعارف می‌‌کنند. سیستان و بلوچستان، سرزمین بلوچ هاست و بلوچ‌ها، مردمانی هستند رشید، غیرتمند، شجاع، درستکار، امانتدار، نترس، خوش‌قدم، مهمان‌نواز، جنگجو، بامهارت و صادق. در دوران هخامنشیان و پس از فتوحات کورش، مرزهای شرقی ایران، کویر هند و ادامه آن در شمال شرقی تا کناره‌های رود جیحون می‌رسید.
در سال‌های ۳۳۶ قبل از میلاد که کشور ایران، (آریانا) نامیده می‌شد، اسکندر با لشگرکشی به هندوستان از طریق ایران، بخش عظیمی از آن کشور را فتح کرد و مرزهای ایران تا پنجاب از سمت مشرق کشیده شد. در دوره اشکانیان و به هنگام سلطنت مهرداد اول، بلوچستان به‌طور کامل جزء قلمروی دولت اشکانی به شمار می‌رفته است. در سال ۱۸۵۹ میلادی، برابر با ۱۲۳۸ش، انگلیسی‌‌ها بین اسکندریه و خلیج‌فارس اقدام به کشیدن سیم تلگراف کردند و این بهانه‌‌ای شد برای تصرف اراضی کشور در حوالی بندر گواز از سوی آنها. بعدها، ناصرالدین شاه برای خشنودی دولت انگلیس با جدا شدن قسمتی از کشور ما موافقت کرد.
بدین ترتیب مرزهای کشور ما به دو منطقه سیاسی بلوچستان ایران و بلوچستان پاکستان تقسیم شد.اغلب پژوهشگران ایرانی و خارجی معتقدند که نژاد ایرانی و به‌خصوص بلوچ، از زیباترین نژادهاست. (نئار کوس)، دریادار قشون اسکندر نیز از زیبایی‌های این منطقه و مهربانی و خونگرمی بلوچ‌ها بسیار تعریف کرده است. قدمت سرزمین سیستان بسیار زیاد است و حتی بر پایه کتیبه‌های تاریخی، بلوچ و بلوچستان، قبل از اسلام هم وجود داشته است.
● طبیعت سیستان
کوه‌های بلوچستان در اثر فرسایش اشکال عجیب و دیدنی پیدا کرده است. مثلا رشته‌کوه اطراف خاش، بین راه زاهدان تا خاش از آن جمله است که درباره بعضی از این اشکال مردم اعتقادات خاصی دارند.کوهی در نزدیکی خاش وجود دارد که مردم محلی معتقدند شکل آن شبیه مادری است که کودکش را درآغوش‌گرفته و به آن شیر می‌دهد.
د ریاچه جازموریان دریاچه‌ای فصلی است که در غرب بلوچستان واقع است و نیمی از آن در کرمان قرار دارد، این دریاچه چون پوشش گیاهی فراوانی دارد (جاز) و به علت کثرت و زیادی (موریان) و در کل (جازموریان) نام گرفته است.بادهای سیستان بسیار معروفند. یکی از آنها را مردم در قدیم باد (گاوکش) می‌نامیدند. این باد فقط در زمستان‌ها از شمال‌شرقی می‌وزد و هنگام وزش، باران‌های سیل‌آسا به دنبال دارد. می‌گویند وجه تسمیه آن به این علت بود که در اثر شدت باران، علوفه گاوها مرطوب می‌شد و از بین می‌رفت و گاوها بی‌علوفه مانده و از گرسنگی می‌مردند.
● زاهدان، بنا شده در کویری زیبا
نام زاهدان در قدیم دزداب بوده، یعنی محلی که آب رودخانه به دلیل مسیر شنی آن، درون شن فرو رفته و در محلی دورتر که پست‌تر بود بیرون می‌آمد. وجه تسمیه دیگر دزداب را به دلیل این که در بیابانی چاه آبی بوده و اطرافش مامن دزدان و راهزنان بوده، این‌گونه می‌دانسته‌اند.چهار راه (چکنم) در قدیم مرکز شهر زاهدان بوده و جوانان شهر از هر طرف به آن محل می‌آمده‌اند تا وقت خود را بگذرانند، به آنجا که می‌رسیده‌اند، می‌گفته‌اند: (حالا چه‌کار کنیم.) این چه‌کار کنیم‌ها باعث شده که نام این چهار راه چه‌کنم شود و تاکنون بدین نام مشهور است. ا ز جمله آثار تاریخی و دیدنی زاهدان می‌توان به بازار سرپوش، ساختمان قدیمی اداره پست، ساختمان قدیمی دادگستری، معماری صخره‌ای قبرستان هفتاد ملا، قلعه لاویز و مسجد جامع اشاره کرد.
● سایر شهرهای استان
شهر خاش، تقریبا از زمان نادرشاه افشار با ساختن سه قلعه ناصری، حیدرآباد و کمال‌آباد به وجود آمده است. مردم خاش بسیار سخت‌کوش و زحمت‌کش هستند. به همت آنها قنات‌هایی در شهر احداث شده و کشاورزی رونق گرفته و خاش را به‌خاطر صیفی‌جاتش معروف کرده است. محصولات پسته آن اگر بهتر از پسته صادراتی رفنسجان نباشد، کمتر نیست. در بازار شهر مسجدی است که شیعه و سنی در کنار هم به نماز و عبادت می‌پردازند. عده زیادی از مردم این شهر، در آمدوشد به کشورهای حوزه خلیج‌فارس هستند .
سراوان جزء مناطق حاصلخیز استان به شمار می‌رود. این شهر تا قبل از سال ۱۳۰۵ه.ش روستایی به نام شستون بوده و به تدریج توسعه یافته و به سراوان تغییر نام داده است. قلعه دزک بزرگ‌ترین قلعه سراوان و یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر است که تاریخ ساخت آن به قبل از عصر صفویه بازمی‌گردد. سنگ‌نگاره‌‌های دره ناهوک در هفتاد کیلومتری سراوان هم بسیار زیباست. موضوعات اصلی این سنگنگاره‌ها شامل صحنه‌های شکارگری و جنگ بین انسان‌ها می‌باشد. شهرستان نیکشهر قبل از ورود رضاخان به منطقه بلوچستان (گه) یعنی (خوب) نام داشته و پس از آن به نام نیکشهر نام گذارده شده است. اکثریت مردم این شهرستان دارای مذهب تسنن می‌باشند. درخت کهنسال انجیر معابد، قلعه نیکشهر و قلعه فنوج از آثار دیدنی این شهر هستند.
ایرانشهر، با نام‌های قدیمی پهره، فهرج و پهله مرکز سیاسی بلوچستان بوده است. قلعه بمپور که از آثار تاریخی این شهر است، قلعه‌ای است مسکونی و تدافعی که تماما از خشت و گل ساخته شده و از دو قسمت حاکم‌نشین و عامه‌نشین تشکیل شده است و حصاری مرتفع گرداگرد آن را احاطه کرده است.
چهار برج دیده‌بانی در اطراف آن قرار دارد و مربوط به دوره ساسانی و اسلامی می‌باشد. شهرستان سرباز، از نظر شرایط اقلیمی شهری است با آب و هوای گرم. رودخانه سرباز منبع تامین آب منطقه می‌باشد تا از نظر پوشش گیاهی و محصولات زراعی و باغی پوشش متنوعی داشته باشد؛ ضمنا محل زیست نوعی تمساح به نام پوزه‌کوتاه است. البته مامن تمساح پوزه کوتاه در اصل منطقه حفاظت شده باهوکلات‌ و در تالابی به نام گاندو است. نام قدیم زابل، ناصرآباد یا نصیرآباد بوده و در زمان پهلوی زابل نام گرفته است.
آثار باستانی شهر سوخته که به‌طور حتم نام آن را شنیده‌اید در کیلومتر ۵۶ جاده زابل به زاهدان واقع شده است. شهر سوخته یکی از بزرگ‌ترین شهرهای عصر مفرغ در جنوب شرقی ایران می‌‌باشد و مربوط به دوره پیش از تاریخ است. نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه توسط هیئت ایتالیایی صورت پذیرفته است که ارتباطات تجاری و فرهنگی این شهر با شهر‌های مهم آن دوره شناسایی گردیده است. از دیگر جاذبه‌های این شهر می‌‌توان به کوه خواجه، قلعه مچی، قلعه سه‌کوه، قلعه رستم و آسیاب بادی سیستان اشاره کرد.
● چابهار، شهری خنک در فصول گرم
قرار گرفتن در مسیر بادهای موسمی شبه قاره هند، چابهار را به خنک‌ترین بندر ایران در تابستان و گرم‌ترین نقطه کشور در زمستان تبدیل کرده است. مردم این شهر اکثرا بلوچ و اهل سنت هستند. اقتصاد آنها مبتنی بر صیادی، کشاورزی و خدمات است. خلیج چابهار با جلوه بی‌‌نظیر طلوع و غروب خورشید در دریا که بدون شک بی‌‌بدیل‌ترین منظره طلوع و غروب در کشور است همراه با نور کشتی‌ها در شب و موقعیت نعل اسبی‌اش در کناره اقیانوس هند از جمله دیدنی‌های طبیعی چابهار است.
منظره برخورد موج به ساحل صخره‌ای چابهار که گاه تا پنج متر پس از برخورد، اوج می‌‌گیرد انواع خرچنگ‌ها و لاک‌پشت‌هایی که در روی صخره‌ها همبازی موج اقیانوس و جدال موج و صخره‌‌اند و نسیم روح‌بخشی که در موج می‌‌پیچد و... همه و همه جلوه‌های نابی از طبیعت شاعرانه را به تصویر می‌‌کشند که هر بیننده‌ای را با شعر و ترانه پیوند می‌‌دهد.اسکله ماهیگیری تیس یکی از اسکله‌های دیدنی چابهار است. از این منطقه، تماشای کشتی‌ها و قایق‌های صیادی و صیادان بلوچ و صید انواع ماهی‌ها و شاه‌میگو دیدنی و خاطره‌انگیز است. آرامگاه سیدغلام رسول، غارها و قبرستان تاریخی تیس، ساختمان قدیمی اداره پست، جنگل‌های زیبای حرا و تپه‌های معروف گل‌فشان از جاذبه‌های گردشگری چابهار است.گل فشان‌ها از عجایب و دیدنی‌های شگفت‌انگیز چابهارند و تپه‌های بلندی همچون آتشفشان بوده که به جای گدازه، گل می‌‌فشانند.
● بلوچ‌ها و آداب و رسومشان
قبایل بلوچ رسم دارند که وقتی مهمانی تازه بر آنها وارد می‌‌شود، کدخدا یا ریش‌سفید او را به مهمانخانه یا به قول خودشان مسافر‌خانه‌شان می‌‌برند. به رسم همیشگی، اول آب تعارف می‌‌کنند. این عادت دیرینه بلوچ‌‌ها به آن علت است که در صحرا‌های بلوچستان آب کم می‌‌باشد و کمتر آبی به مسافران و مهمانان می‌‌رسد، پس اول آب تعارف می‌‌کنند و بعد هم چایی می‌‌آورند. جالب این است که چایی که می‌‌آورند شیرین بوده و به جای قند از شکر استفاده می‌‌کنند.رسم جالب دیگری در میان مردم بلوچ که تا سال‌ها قبل بسیار پررنگ‌تر بوده، این است که زنانشان با طلا و حلقه‌های نگین‌دار، تیغه وسط بینی یا پره سمت چپ یا راست آن را مزین می‌‌کنند و از گوشواره‌‌های بسیار کلفت و پهن با نگین‌های قرمز رنگ درشت برای گوش‌هایشان استفاده می‌‌کنند. گردن‌بندهای بسیار بزرگ و پر طلا و سنگین بر گردن‌شان می‌‌آویزند. آب خوردن را در داخل مشک‌هایی می‌‌ریزند و مشک‌های آب هر خانواده بر دو پایه یا چهار پایه‌ آویزان است و قطرات آبی که از روزنه‌های ریز آن می‌‌تراود به آرامی پایین می‌‌چکد.
جنس مشک‌هایشان از کیسه‌ای چرمی است که از پوست گوسفند یا بز می‌‌باشد، هنگام قصابی با مهارتی خاص و بدون پارگی، آن را از گوشت جدا می‌‌کنند و بعد پرداخت می‌‌دهند سپس منافذ آن را با نخ‌‌های چرمی می‌‌گیرند و با استفاده از چوبی در محل سر حیوان، سوراخی ایجاد می‌‌کنند. باد و گرمای هوا به بدنه مشک برخورد می‌‌کند و باعث تبخیر بخشی از آب‌های تراویده شده از منفذهای بسیار ریز می‌‌گردد و در نتیجه آب درون مشک، خنک‌تر می‌‌شود.کفش‌هایی که مردم بلوچ به پا می‌‌کنند از پشم روی نخل‌هاست که به گونه‌ای خاص ساخته شده و دارای بندی مخصوص از همان الیاف است. بند به گونه‌ای تعبیه شده که برانگشت وسط و پشت پا قرار می‌‌گیرد. درست همانند دمپایی‌های ابری یا سندل. این کفش‌ها بسیار پردوام هستند.عروسی اهل هر قبیله با هم قبیله خودش صورت می‌‌گیرد. در مراسم ازدواج رسمی به نام بجاری دارند یعنی اخذ کمک از تمامی فامیل و آشنایان. هرکس هر چقدر داد، نوشته می‌‌شود تا بعدا به همان اندازه یا حتی بیشتر به وی پرداخت شود.
صنایع دستی
سوزن‌دوزی بلوچی، سفالگری، حصیربافی، قالی‌بافی، سبدبافی، گلیم‌بافی، سکه و آینه‌دوزی، پشتی‌بافی، بوریابافی و پرده بافی از صنایع‌دستی استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌‌شوند.از سوغات این استان هم می‌‌توان مرکبات، انار، انبه، موز، خربزه درختی و خرما را نام برد.شاید سفر به کویر اندکی دشوار باشد، هر سفری سختی‌هایی به همراه دارد اما سیستان و بلوچستان، با طبیعت خاص و زیبای خود و مردمان مقاوم و مهمان‌نوازش، خاطراتی شیرین برای تان برجا می‌‌گذارد که هرگز از یاد نخواهید برد.

منبع : روزنامه تفاهم