تازه‌های آماری مصرف انرژی در بخش حمل‌ونقل

حمل‌ونقل یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های مصرف‌کننده انرژی و نیز عمده‌ترین مصرف کننده فرآورده‌های نفتی به شمار می‌رود که در سالیان اخیر از رشد مصرف فزاینده‌ای برخوردار بوده است. این رشد فزاینده توجه ویژه به مدیریت مصرف انرژی در این بخش را آشکار می‌سازد. در این راستا، سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور، استراتژی‌هایی را به شرح زیر برای برنامه آینده مصرف انرژی در بخش حمل و نقل اعلام کرده است. آنچه که می‌خوانید به فعالیت‌های انجام شده در این بخش اشاره دارد و نیز نیاز آینده را تشریح می‌کند. این مقاله برای محققان و تحلیل‌گران حمل و نقل حاوی داده‌های تازه‌ای است. منبع این اطلاعات ترازنامه انرژی در سال ۱۳۸۴ است که به تازگی توسط وزارت نیرو منتشر شده است.
● کاهش مصرف سوخت در خودروها با تاکید برساخت و کارکرد خودروها:
افزایش کارایی قوای محرکه خودرو، اصلاح و بهبود مشخصات آیرودینامیک خودروها، بهبود کارکردی و فنی خودروهای موجود از طریق بهسازی ادواری موتور و توسعه مراکز تعمیر و نگهداری از اهداف این استراتژی هستند. در این راستا، درخصوص اصلاح سیستم سوخت‌رسانی خودروی پیکان، تنظیم موتور یک‌هزار خودروی دیزلی، بررسی و نصب ۵۰۰ بخاری درجا کامیون، ۵۰۰ بادشکن تریلی و ۱۰۰ پیش گرمکن اقداماتی صورت گرفته است.
● ارتقای کیفیت و کارکرد ناوگان حمل‌ونقل کشور:
از اهداف این استراتژی، کاهش متوسط سن ناوگان، بهبود و توسعه مدیریت ناوگان، استفاده از قوای محرکه و خودروهای با تکنولوژی روز است در این خصوص در زمینه اعطای کمک‌های بلاعوض جهت جایگزینی ۶۷۱۰ دستگاه تاکسی فرسوده با خودروهای گازسوز در سال‌های ۸۳ و ۸۴ اقداماتی صورت گرفت و برای از رده خارج‌کردن ۱۴۰ دستگاه اتوبوس فرسوده برون‌شهری یارانه سود تسهیلات پرداخت شد. از جمله مطالعات صورت گرفته در این زمینه می‌توان به مطالعه طرح تعویض خودروهای فرسوده و مطالعه مصرف سوخت خودروهای فرسوده اشاره نمود. در خصوص برنامه‌های آتی این استراتژی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) از رده خارج‌کردن کامیون‌های فرسوده سنگین (طرح پایلوت ۱۵۰۰ دستگاه).
۲) از رده خارج کردن ۱۴۴۷۲ دستگاه خودرو فرسوده سنگین درسال ۱۳۸۶ با همکاری سازمان راهداری.
۳) اعطای کمک بلاعوض جهت اسقاط ۱۲۰۰۰ دستگاه تاکسی فرسوده و جایگزینی آنها با خودروهای گازسوز.
۴) تهیه طرح خروج خودروهای سنگین فرسوده در مقاطع سنی بالای ۳۰ سال با همکاری سازمان راهداری. اصلاح و بهبود وضعیت ترافیک: روان‌سازی جریان ترافیک درون‌شهری، افزایش سهم حمل‌ونقل عمومی، کاهش سفر، نظارت، کنترل و هدایت ترافیک برون‌شهری از جمله اهداف این استراتژی هستند. در این خصوص علاوه بر انجام مطالعاتی در زمینه کاهش تقاضای سفر و برنامه‌ریزی تغییر ساعت کاری در تهران، کمک‌های بلاعوض برای توسعه مترو در تهران و قطار شهری در مشهد و شیراز صورت گرفته است. همچنین برای توسعه سیستم‌های کنترل ترافیک یا به‌ عبارتی حمل‌ونقل هوشمند در تهران و مشهد کمک‌های بلاعوضی شده است. توسعه حمل‌ونقل عمومی و حمل‌ونقل هوشمند کلان شهرها و توسعه استانداری ترافیک در کاربری زمین از برنامه‌های آتی این استراتژی است.
اصلاح، تکمیل و بهبود در تدوین و اجرای قوانین و مقررات مرتبط: هدف از این استراتژی ایجاد همگرایی در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، تدوین و اجرای مقررات به‌روز در زمینه رانندگی، منطقی‌کردن قیمت سوخت، منطقی‌کردن هزینه حمل‌ کالا و مسافر در مدها و روش‌های مختلف حمل‌ونقل، وضع متناسب مالیات، عوارض، تعرفه و غیره و همچنین تدوین، اصلاح و اجرای استانداردها و اجباری‌کردن معاینه فنی و رفع نقص خودروها است. دراین خصوص اقدامات زیر صورت گرفته است:
۱) تهیه و تدوین بانک اطلاعات جامع حمل‌ونقل - تجهیز ۳ مرکز معاینه فنی خودروهای سنگین
۲) تهیه و تدوین استانداردهای جایگاه‌های سوخت‌گیری. - پروژه تست ۳۲۳ خودرو.
۳) انجام مطالعات در زمینه سیکل اتوبوس، مینی‌بوس، سواری و تاکسی.
۴) انجام مطالعات در زمینه استانداردهای جهانی مصرف سوخت خودروهای سبک، سنگین و موتورسیکلت.
۵) پروژه خدمات آزمایشگاهی خودروهای سبک، سنگین و موتورسیکلت.
۶) تدوین معیار مصرف سوخت و تهیه برچسب‌ مصرف انرژی خودروهای سبک، سنگین و موتورسیکلت.
● منطقی‌کردن سهم هریک از مدهای حمل‌ونقل:
هدف افزایش سهم مدهای اقتصادی‌تر در حمل‌ونقل بار و مسافر است که در این زمینه انجام مطالعات مصرف سوخت در حمل‌ونقل هوایی و دریایی، حمل‌‌ونقل باری ریلی نیز ا طریق اعطای یارانه سود تسهیلات توسعه داده شده است. چرا که مقایسه مصرف سوخت در حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای نشان می‌دهد. که به ازای۱۰۰ تن- کیلومتر بار حمل شده، مصرف کامیون ۹/۴ لیتر و ریل ۸/۰ لیتر است.
بهینه‌کردن کیفیت سوخت‌ها و سایر فرآورده‌های نفتی مورد مصرف در خودروها و نحوه توزیع آنها:
بهینه‌سازی و ارتقای کیفیت و کارایی سوخت‌ها و سایر فرآورده‌ها، بهبود نحوه توزیع سوخت، حمایت از تولید سوخت‌های جایگزین از اهداف اصلی این استراتژی است. در خصوص ارتقای کیفیت سوخت‌ها و مواد افزودنی بهبود‌دهنده کیفیت سوخت به سطح استاندارد اروپا و کاربرد نازل اتوماتیک در جایگاه‌های سوختگیری، مطالعاتی در حال انجام است.
● فرهنگ‌سازی،‌ آموزش و اطلاع‌رسانی:
از جمله اهداف این استراتژی، می‌توان به اطلاع‌رسانی و ارائه اطلاعات صحیح و به‌روز درخصوص مصرف سوخت، توسعه فرهنگ رانندگی صحیح، استفاده از خودروهای عمومی و استفاده از مدهای مناسب و اقتصادی‌تر حمل‌ونقل اشاره نمود. همچنین ترویج فرهنگ سرویس و نگهداری صحیح وسایل حمل‌ونقل از دیگر اهداف این استراتژی هستند.
● استفاده از سوخت‌های اقتصادی و سالم‌تر:
هدف از این استراتژی، تعریف ترکیب نسبی مطلوب مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل (شامل بنزین، گازوئیل،‌ گاز طبیعی و غیره). استفاده از گاز طبیعی به جای گازوئیل و بنزین، مطالعه و تحقیق و بکارگیری سوخت‌های جایگزین جدیدتر است.
اقدامات زیر در این خصوص به مرحله اجرا درآمده است:
۱) حمایت از تولید و بکارگیری ۶ هزار دستگاه اتوبوس گازسوز،‌
۲) تبدیل نمونه یک دستگاه کشنده گازسوز،
۳) تبدیل نمونه یک دستگاه کشنده گازسوز،
۴) تبدیل نمونه ۲۰ دستگاه مینی‌بوس (۳ مدل)،
۵) تبدیل نمونه یک دستگاه اتوبوس برون‌شهری،
۶) تبدیل نمونه ۵ دستگاه کامیونت (۳ مدل)،
۷) تبدیل نمونه ۷ دستگاه کامیون و طراحی و ساخت ۱۰۰ دستگاه تریلر حمل CNG.
بهره‌گیری از گاز طبیعی فشرده (CNG) با اهداف و سیاستهای استفاده از سوخت‌های جایگزین مناسب‌تر، کاهش واردات بنزین و جلوگیری از خروج ارز از کشور، کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و کاهش یارانه سوخت از راهکارهای مناسب و منطقی تعدیل روند افزایش مصرف بنزین و گازوئیل در کشور است. در این ارتباط سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور سه راهکار و روش تبدیل کارگاهی خودروها، به عنوان راهکارهای کوتاه‌مدت، روش تبدیل/ تولید کارخانه‌ای به منظور آماده سازی زیرساخت‌های مورد نیاز و تولید خودروهای پایه گازسوز، به‌ عنوان راهکار بلندمدت مدنظر داشته است.
درحال حاضر ایران در شمار ۱۰ کشور عمده دارای خودروهای گازسوز جهان به شمار می‌رود. به‌طوری‌که دارای تعداد ۱۰۷ کارگاه تبدیل در ۳۶ شهر و ۲ کارخانه ایران خودرو و سایپا است که در حال تبدیل و تولید خودروهای دوگانه‌ سوز هستند. درمجموع تا پایان سال ۱۳۸۴ تعداد ۱۰۸۱۷۶ دستگاه خودرو گازسوز در کشور وجود داشت که از این تعداد ۸۷۴۹۶ دستگاه در کارگاه‌های تبدیل و تعداد ۲۰۶۸۰ دستگاه در خود کارخانه تولیدکننده، گازسوز شده‌اند. بیش از ۵۵ درصد از کارگاه‌های تبدیل و ۷۵ درصد از خودروهای تبدیلی در ۶ استان تهران، خراسان رضوی، اصفهان، آذربایجان شرقی،‌ فارس و مرکزی قرار دارند. قیمت فروش CNG در سال ۱۳۸۴، ۲۰۰ ریال بر مترمکعب بوده است. همچنین تعداد ۳۰۴ جایگاه تک منظوره CNG و دو منظوره بنزین و CNG تا پنج ماهه اول سال ۱۳۸۵ آماده تحویل و بهره‌برداری بوده‌اند. تعداد ۴۵۷ جایگاه دیگر نیز در دست ساختند که از این تعداد ۲۸۸ جایگاه آن حداکثر تا ۲۵ درصد، ۷۱ درصد جایگاه بین ۵۰-۲۵ درصد، ۵۶ جایگاه بین ۷۰-۵۰ درصد و ۴۲ جایگاه بین ۸۵-۷۰ درصد پیشرفت کار داشته‌اند.
در آینده علاوه بر انجام مطالعه و روش‌های انتقال گاز در کشور، در نظر است واحدهای LNG در ایستگاه‌های تقلیل فشار و ایستگاه‌های CNG طراحی و ساخته شود. تولید و بکارگیری ۱۳ هزار دستگاه خودرو سنگین گازسوز در مرحله اول از برنامه‌های آینده عنوان شده است.
درخصوص تولید گاز طبیعی مایع (LPG) در ایستگاه‌های تقلیل فشار، هدف کسب دانش فنی تولید LNG در مقیاس کوچک، استفاده از پتانسیل اتلاف فشار در ایستگاه‌های تقلیل فشار و آشنایی و آموزش عملیات با واحدهای فوق سرد می‌باشد.
بخش حمل‌ونقل عمدتاً مصرف کننده دو فرآورده بنزین موتور و نفت گاز است. ۳/۲۴۲۱۷ میلیون لیتر بنزین و ۳/۱۶۷۶۲ میلیون لیتر گازوئیل در سال ۱۳۸۴، در این بخش به مصرف رسیده، به‌طوری‌که بیشترین مقدار مصرف این دو فرآورده در کشور به این بخش اختصاص داشته است. همچنین مقدار مصرف نفت کوره در این سال معادل ۲/۵۹۴ میلیون لیتر (در بخش حمل‌ونقل دریایی) بوده است.

منبع : مجله صنعت حمل و نقل