شرم تاریخی

آقای خسرو فانیان در نشریه شهروند به بررسی مسائل امروز ایران پرداخته اند و در آخر باین نتیجه رسیدند , که ما در رابطه با انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ” اشتباه کردیم ”. آقای فانیان ، مانند بیشتر تحلیل گران ایرانی ، بررسی خود را با انتقادی از دوران باستان ایران شروع می کنند. روش این جامعه شناسان سنتی ایرانی بدین ترتیب است که نخست پادهشاهان هخامنشی و ساسانی ( کمتر اشکانی ) را مورد انتقاد قرار می دهند ، بعد به اشتباهات موبدان زرتشتی در زمان ساسانیان اشاره می کنند و در آخر به نقش دولت امریکا در کودتای ۲۸ مرداد می پردازند. یکی از رویداد های تاریخی دوره ساسانیان داستان مزدک است.
برای چپ های ایران جنبش مزدک اولین نشانه از اشاعه تفکرات کمونیستی در ایران بشمار می آید و حتی مزدک را با اسپارتاکوس ، رهبر برده گان ، که در قرن اول قبل از میلاد بر علیه دولت رم قیام کرد مقایسه می کنند. آقای فانیان نیز در مقاله ” ما اشتباه کردیم ” نیز به مزدک اشاره کرده اند: “ سرگذشت سرزمین ما نیاز به بازنویسی دارد و از میان برگهای تاریخ تدوین شده کنونی باید آنان را که به اشتباه بر تخت افتخار نشانده ایم پایین آوریم و در بزرگداشت کسانی که در مورد آن با انصاف داوری نشده است، و چهره های گمنامی که آفرینندگان راستین سرگذشت ملی ما بوده اند بکوشیم، انوشیروان ساسانی را که دهها هزار مزدکی را کشتار کرد نه “دادگر” بلکه “بیدادگر ” بنامیم… “ . اما در مورد اولین شعار آقای فانیان ، که ” سرگذشت سرزمین ما نیاز به بازنویسی دارد “ می بایست به این نکته اشاره شود که اسناد تاریخ ایران قبل از اسلام را تاریخ نویسان غربی دوره باستان ( یونانی و رمی ) نوشته اند. بندرت ایرانیان دوره باستان در باره تاریخ خود اظهار نظر کرده اند و یا مطلبی (سندی ) را به تحریر درآوردند. نه فقط تاریخ نویسان قدیمی غرب ، بلکه محققان غربی امروز و قرون گذشته ( از قرن ۱۸ ببعد ) نیز این دروه باستان ایران را بررسی کرده اند و تاریخ آنرا نوشته اند. اگر محققی بخواهد تاریخ دوره باستان ایران را به روش علمی ” بازنویسی کند “ باید دو باره به همین اسنادی که غربیان به تحریر در آورند مراجعه کند و اگر محقق نظر ( سیاسی ) خود را نادیده بگیرد و از شعار دادن صرف نظر کند امکان ” باز نویسی تاریخ “ دوره باستان ایران ، بعلت اینکه این اسناد بارها مورد بررسی قرار گرفته اند ،دیگر وجود ندارد ( مگر اینکه اسناد جدیدی پیدا شوند ).
اما در باره مزدکیان و بقتل رسیدن ” دها هزار مزدکی “. اولین سووال این است که از چه منبعی آقای فانیان خبر از تعداد مزدکیان کشته شده را دریافت کردند. آرتور کریستین سن مورخ دانمارکی اشاره می کند : ” عده حقیقی مزدکیان ، که در این دام مقتول شدند ، معلوم نیست. اعدادی که مورخان ایرانی و عرب آورده اند ، مبنای صحیح ندارد…” ( آرتور کریستین سن: ایران در زمان ساسانیان، تهران ۱۳۸۴، ص. ۳۵۶ ) کریستین سن ادامه می دهد : ” اما راجع به شخص مزدک ، اطلاعات ما کم است. ص. ۳۳۷ “. نه فقط در مورد تعداد مزدکیان کشته شده و شخص مزدک ، بلکه بطور کلی ، اطلاعات ما در باره جنبش مزدکیان، که در زمان سلطنت قباد بوقوع پیوسته است ، کم است. مورخان غربی قرن ۶ ( Yosue , Malalas ) که از حوادث ایران در دوره قباد خبر داده اند به جنبش مزدک اشاره ای نکرده اند ( Otakar Klima: Beiträge zur Geschichte des Mazdakismus ص. ۱۶- ۲۱ ) .Klima ادامه می دهد که : در واقع می بایست عجیب بنظر برسد که حدود ۴ قرن به اسم مزدک اشاره نشده است ( Klima ص. ۱۶). نویسنده یونانی Prokopios ، که از سال ۵۲۷ در دربار بیزانس بسر می برد و دو جلد کتاب در باره جنگ ایران و رم به تحریر در آورده است ، از اعمال خود سرانه قباد یاد کرده است ، اما به به مزدکیان و قتل عام این گروه اشاره ای نشده است ( Klima ص. ۳۲ ). از جنبش مزدک تاریخ نویس ایرانی ، طبری ، ( قرن ۹ که تاریخ ساسانیان و اعراب را بزیان عربی به تحریر در آورد ) و دینکرت ” درسنامهٔ دین مزدایی قرن ۹ - بزبان فارسی میآنه “ و هم چنین فردوسی در شاهنامه خبر داده اند. این اخبار ۴۰۰ سال بعد از جنبش مزدک و بدون ارائه سندی معتبر نقل شده اند. فردوسی نه بزبان عربی و نه بزیان پهلوی تسلط داشت و بطور قطع موبدان زرتشتی در خراسان رویداد جنبش مزدک را برای این منظومه سرای بزرگ ایرانی تعریف کرده اند. دو استاد تاریخ معاصر آلمانی ، Winter و Wiesehöfer نیز اشاره می کنند، که بعلت نبودن اسناد کافی ، امکان بازگو کردن جنبش مزدک وجود ندارد. :
Engelbert Winter : Rom und Perserreich, Berin ۲۰۰۱, ۱۲۱
۲۲۷ ،۱۹۹۴ Josef Wiesenhöfer:Das Antike Persian von ۵۵۰ v. Chr bis ۶۵۰ n. Chr. München
برای مطالعه بیشتر در مورد مزدکیان رجوع کنید به مقاله استاد یار شاطر :
۱۹۸۳ E. Yarshater, Mazdakism, in : The Cambridge History of Iran, Bd. ۳ (۲) Cambridge
آقای فانیان به انوشیروان ” بیدادگر ” اشاره کرده اند. بنقل از آرتور کریستین سن ( ص.۴۲۳ ) دوران خسرو انوشیروان ” یکی از از درخشنده ترین دوره های عهد ساسانی است. ایران چنان عظمتی یافت که حتی از عهد شاپوران بزرگ نیز در گذشت.” آرتور کریستین سن ادامه می دهد ( ص. ۴۲۳ ) ، که بطور غیر مستقیم ، می توان تصویری ، گرچه ضعیف ، از دوران انوشیروان ارائه داد که ” کشور ایران را ، که پس از فتنه مزدکیان در حال نقاهت بوده است و در زیر سایه انوشیروان به تقویت بنیه خویش می پرداخت ، تا حدی نشان می دهد.” باز نویسی تاریخ که آقای فانیان از آن یاد می کنند یعنی اینکه از رویدادهای تاریخی که اطلاعات زیادی در باره آن ها در دست نیست ( جنبش مزدکیان ) سخن پردازی کنیم و نکات مثبت و درخشان تاریخ ایران را ( دوران انوشیروان ) ، که اطلاعات بیشتری از آن ها در دست است ، بباد انتقاد بگیریم. دشمنی بیشتر محققان ایرانی با تاریخ خود ، با تاریخ ایران باستان قابل فهم نیست .
آقای فانیان ادامه می دهند : ” یک قوم تنها زمانی می تواند به خود ببالد که در طول تاریخ خود، از ارزشهای انسانی پاسداری کرده، علیه بیداد، تباهی و ویرانی برخاسته و آنچه را که بر خود روا نداشته است بر دیگر ملت ها نیز روا نداشته باشد “. بررسی تاریخ با این دید احساسی ( رمانتیک ) علمی نیست. ما نمی توانیم با ارزش های انسانی ( اخلاقی ) امروزه که از طرف سازمان های مدافع حقوق بشر تبلیغ می شوند تاریخ دروه باستان را مورد ارزیابی قرار دهیم. از زمان اشکانیان تا اواخر دروه ساسانیان ، زمانی بیش از ۸۰۰ سال ، رم و ایران در حال جنگ بودند و در این مدت هزاران نفر از هر دو طرف کشته شده اند.
بدین ترتیب نه رم ( ایتالیا امروز ) و نه ایران نباید بتاریخ خود ببالند و بخصوص محققان ایرانی که تمام مدت ، بعلت این کشتارها ، با عرق شرم بر پیشانی به گذشته ، به تاریخ خود می نگرند. تاریخ نویسی یعنی بررسی انتقادی اسناد تاریخی ، انتقادی بدین معنا ، که چه شخصی و در چه زمانی سند یک واقعه تاریخی را نوشته است، آیا تاریخ نویس بدون نظر شخصی خبر از حادثه تاریخی داده است ، تاریخ نویس خود شاهد حادثه تاریخی بوده و یا اینکه مدتی دیر تر از این حادثه اطلاع حاصل کرده است. تاریخ نویس باید سر انجام یک رابطه منطقی و با مفهوم مابین محتوی اسناد بررسی شده ایجاد نماید.
حال باید مورخ عقیده و قضاوت خود را در باره مجموعه اسناد مرتبط ابراز نماید به نحوی که علت وقوع پدیده تاریخی توضیح داده بشود. تاریخ نویسی این نیست ، که نویسنده بدون ارائه سند ، نظر سیاسی و یا معیار اخلاقی خود را بعنوان تاریخ در اختیار خواننده بگذارد. آقای فانیان می گویند که ما “ اشتباه کردیم ”، که انقلاب کردیم . منظور از ما کیست ؟ . مردم ایران اشتباه نکردند ، مسلمان بودند و هستند و خواهان بازگشت به دوران صدر اسلام. چپ نیز نمی گوید که اشتباه کرده است ، چپ معتقد است که به اهداف انقلاب خیانت شده.

منبع : فلسفه تاریخ