جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


«چاه» گازسوزها و «نان» خودروسازان


«چاه» گازسوزها و «نان» خودروسازان
سالیانی است که یک تحلیل ساده انگارانه در بین تصمیم سازان و سیاستگذاران کشور نجوا می شود. آنها به یکدیگر می گویند «چون نمی توانیم گاز را صادر کنیم آن را در خودروها می سوزانیم و نفت را صادر می کنیم» و به همین سادگی بابی در صنعت خودروی کشور باز شد که حتی با وجود تحلیل های قوی کارشناسی و وجود شواهدی بارز در سطح دنیا (از جمله انفجار تعدادی خودروی گازسوز در اروپا و لغو برنامه تولید خودروهای گازسوز در قاره سبز) نتوانست خللی در تخصیص بودجه به خودروسازان و عوامل اجرایی پروژه های دوگانه سوز وارد سازد.
اما گذشته از قضاوت در مورد ابعاد فنی تبدیل سوخت خودروها و تبعات آن از جمله خسارت های زیست محیطی ناشی از رعایت نشدن برخی از فاکتورهای مرتبط با طراحی موتور و مجموعه انتقال قدرت خودرو، نباید نسبت به شفاف نبودن قراردادهای منعقده بین خودروسازان و بخش هایی از دولت از جمله وزارت نفت، صنایع، کشور و... بی تفاوت ماند. با نگاهی اجمالی به خبرهای یک دهه اخیر پیرامون اختصاص دادن بودجه های کلان ارزی و ریالی به خودروسازان و عدم پایبندی آنان به تعهدات شان، به نظر می رسد ارگان های نظارتی در دو قوه قضائیه و قانونگذاری همچون سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات بنابر وظایف قانونی خود موظف به ورود به این «ماجرا» و بررسی ابعاد مالی و چگونگی تخصیص منابع به این پروژه باشند. در گزارش پیش رو روند گسترش استفاده از CNG در خودروها، سیاستگذاری ها و برخی از مواد و مفاد قراردادها با خودروسازان بیان شده است.
● تاسیس واحد پمپاژ منابع
از اواخر سال ۱۳۸۰ سازمان تازه تاسیس بهینه سازی مصرف سوخت کشور سیاست های جدید خود را برای بهره گرفتن از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودروها اعلام کرد. در اسفندماه سال مذکور یکی از اعضای هیات مدیره این سازمان خبر از گازسوز شدن ۲۰۰ هزار خودروی سواری تا پایان سال ۱۳۸۳ و پرداخت کامل هزینه تبدیل هر خودرو به سیستم دوگانه سوز توسط این سازمان داد. این سازمان به ازای هر دستگاه خودرو پرداخت ۷۰۰ - ۶۰۰ دلار یارانه به شرکت های خودروساز را در برنامه خود داشت. این طرح در افق بلندمدت و طی ۱۰ سال تبدیل سوخت ۵۰ درصد از خودروهای کشور از بنزین به گاز طبیعی را هدف قرار داده بود. فاز یک طرح تبدیل سوخت خودروها ۲۰۰ هزار خودروی عمومی شامل تاکسی، وانت و اتوبوس و احداث ۱۵۰ جایگاه سوخت گیری دارای ارزشی بالغ بر ۲۷۰ میلیون دلار و ۹۵۰ میلیارد ریال بود که در سال ۱۳۸۰ خورشیدی ۵۰ میلیون دلار برای این طرح هزینه شد.
سال ۱۳۸۱ را باید سال اوج گیری سرمایه گذاری برای طرح بلندپروازانه تبدیل سوخت خودروها به شمار آورد. در اواخر بهار سال مذکور وزیر نفت از اختصاص ۵۰۰ - ۴۰۰ میلیون دلار برای عرضه گاز طبیعی فشرده برای تامین سوخت خودروها خبر داد و وی در اولین ماه تابستان برنامه وزارت نفت برای حمایت از خودروسازانی که خودروی دوسوخته ارائه کنند، اعلام شد براساس این طرح در ازای تولید هر خودروی دوسوخته وزارت نفت ۱۰۰۰ دلار به تولیدکنندگان می پرداخت. در همین روزها سازمان بهینه سازی مصرف سوخت ۶ تفاهمنامه برای تولید محصولات ایران خودرو با سوخت گاز طبیعی امضا کرد و ۳۰ میلیارد ریال به ایران خودرو پرداخت.
رئیس کمیسیون انرژی مجلس در اواخر تیرماه ۱۳۸۱ ضمن اعلام برنامه گازسوز کردن ۴۰۰ هزار خودرو در سال مذکور خبر از تامین اعتبارات لازم برای گازسوز کردن خودروها در بودجه سال ۱۳۸۱ داد. در مهرماه سال ۱۳۸۱ جزئیات دیگری از موافقتنامه وزارت نفت و شرکت ایران خودرو منتشر شد. این شرکت با مشارکت سازمان بهینه سازی مصرف سوخت طی سال های ۱۳۸۴- ۱۳۸۲ در مجموع بیش از ۲۵۰ هزار دستگاه انواع خودروی دوگانه سوز با قابلیت مصرف CNG تولید خواهد کرد. ارزش این قرارداد ۳۰۰ - ۲۵۰ میلیون دلار برآورد شده است.
در اوایل آذرماه ۱۳۸۱ سازمان بهینه سازی اعلام کرد که طبق توافق صورت گرفته با خودروسازان در سال ۱۳۸۲ خورشیدی ۶۰ هزار خودروی گازسوز در کشور تولید و طی چهار سال ۶۰ درصد خودروهای تولیدی از CNG بهره خواهند گرفت. این سازمان در سال ۱۳۸۲ برای حمایت از خودروسازان ۱۲۰ میلیارد ریال و ۲۰ میلیون دلار اختصاص داد. در اواسط همین ماه سازمان مذکور از تولید ۶۵۰ هزار خودروی گازسوز تا پایان سال ۱۳۸۴ خبر داد و بخش هایی از توافق با شرکت سایپا برای تولید ۳۰۰ هزار خودروی دوگانه سوز را منتشر کرد. ارزش این قرارداد۳۵۰ - ۳۰۰ میلیون دلار برآورد می شود. زمستان سال ۱۳۸۱ ایران خودرو مرحله اول قرارداد ۱۶ ماهه خود با سازمان بهینه سازی را به ارزش ۶۰ - ۲۰ میلیارد ریال اعلام کرد.
در آخرین روزهای دی ماه سال ۱۳۸۱ و به دنبال اعلام سرمایه گذاری ۲ میلیارد دلاری در بخش دوگانه سوز کردن خودروها از سوی وزیر نفت، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران خبر از دوگانه سوز کردن ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو در سال ۱۳۸۲ داد که با ایجاد پلت فورم مشترک بین دو گروه خودروسازی ایران خودرو و سایپا هر یک از شرکت ها ۲۵۰ هزار خودروی خود را دوگانه سوز عرضه خواهند کرد،
● خلف وعده ها
عدم پایبندی خودروسازان به قراردادهای گذشته از جمله توافقنامه ۵۰ میلیون دلاری سال ۱۳۷۷ برای تولید ۱۳۵۷ دستگاه اتوبوس CNG سوز با شرکت های ایران خودرو دیزل و شهاب خودرو و وزارت کشور منجر به اعتراض وزارت نفت در بهمن ماه سال ۱۳۸۱ شد. وزارت صنایع در پاسخ از شفاف نبودن سفارش سخن به میان آورد و رئیس دفتر محیط زیست وزارت صنایع در مورد قرارداد خرید از شرکت های خارجی گفت؛ «چون این اولین سفارش کارخانه های داخلی برای تولید اتوبوس گازسوز بود و در دنیا تعداد محدودی از کشورها اتوبوس گازسوز تولید می کنند تصویر روشنی از سفارش وجود نداشت،»
در خردادماه سال ۱۳۸۲ سازمان بهینه سازی خبر از عقد قرارداد برای ساخت ۹۰۰ هزار مخزن و ۶۵۰ هزار کیت گازسوز برای نصب بر روی خودروهای دوگانه سوز داد. بنابر ادعای این سازمان طی سه سال آینده کیت و مخزن مورد نیاز خودروهای دوگانه سوز در ایران تولید خواهد شد و نیاز به این قطعات از طریق شرکت های داخلی تامین خواهد شد.
در آبان ماه همان سال مرحله اول پروژه CNG با هزینه یی بالغ بر ۳/۱ میلیارد دلار اعلام شد. براساس این برنامه ۶۵۴ هزار دستگاه خودرو و ۴۶۷ جایگاه سوخت گیری CNG در ۱۵ شهر احداث خواهد شد. برآورد اولیه این پروژه ۸۴۴ میلیون دلار تخمین زده می شد که با افزایش ۶۰ درصدی مواجه شد.
اواخر پاییز ۱۳۸۲ یکی از کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی اظهار داشت که از سال ۱۳۷۹ بالغ بر ۱۴۰ میلیون دلار هزینه ارزی و ۱۷۶ میلیارد ریال هزینه ریالی برای بهینه سازی مصرف سوخت تامین اعتبار شده و برای تغییر سوخت خودروها به CNG تاکنون ۲۵۰ کمپرسور برای ۱۸۰ جایگاه عرضه گاز نصب شده است.
به اعتقاد این کارشناس با وجود آنکه از سال ۱۳۸۱ قرارداد تغییر سوخت منعقد شده است اما خودروسازان برای تغییر تکنولوژی جدیتی از خود نشان نمی دهند.
● شورای اقتصاد
آخرین روزهای دی ماه سال ۱۳۸۲ مصادف با انتشار خبری مبنی بر ارائه مصوبه یی به شورای اقتصاد برای اختصاص کمک یک میلیارد دلاری به خودروسازان برای تولید خودروهای گازسوز بود و متعاقب آن رئیس سازمان بهینه سازی از عقد قرارداد با ایران خودرو برای راه اندازی خط تولید پیکان و پژوی دوگانه سوز از سال ۱۳۸۳ خبر داد. بخش دیگری از این قرارداد حکایت از تعهد ایران خودرو برای راه اندازی خط تولید انبوه خودروهای پایه گازسوز تا سال ۱۳۸۵ داشت.
در بهمن ماه همین سال یکی از کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی با اشاره به اینکه طی سه سال (۱۳۸۴ - ۱۳۸۲) ۱۰۰ هزار خودرو به صورت کارگاهی دوگانه سوز می شوند، از برنامه تبدیل کارخانه یی با ظرفیت ۵۵۴ هزار دستگاه، ۳۰۰ هزار دستگاه توسط کارخانه سایپا و ۲۵۴ هزار دستگاه از محصولات ایران خودرو خبر داد. بنابر قراردادهای سازمان بهینه سازی در ازای هر خودرویی که به صورت کارگاهی یا کارخانه یی دوگانه سوز شود مبلغی در حدود ۵۵۰ دلار و در صورت تولید خودروی دوگانه سوز با تکنولوژی جدید ۱۰۰۰ دلار به ازای هر دستگاه خودرو پرداخت خواهد شد. براساس این قرارداد تامین مخزن CNG به عهده وزارت نفت خواهد بود و هزینه پرداختی به کارخانه ها تنها برای تهیه کیت و عملیات نصب است. سازمان بهینه سازی ضمن عقد قرارداد برای تامین ۳۰۰ هزار مخزن از تولید آن در سال ۱۳۸۳ خبر داد.
قرارداد طراحی موتور پایه گازسوز براساس یک همکاری مشترک بین ایران خودرو، سازمان بهینه سازی مصرف سوخت و شرکت تحقیقات موتور آلمان در اواسط بهار سال ۱۳۸۳ منعقد شد. طبق این قرارداد موتور مذکور طی دو سال طراحی، تولید و به بازار عرضه خواهد شد. از سوی دیگر رئیس سازمان بهینه سازی ضمن اعلام عقد قرارداد نهایی با سازمان گسترش و نوسازی و شرکت رنو برای تولید خودروی گازسوز ال-۹۰ از سال ۱۳۸۵ خبر از فعال شدن هشت کارخانه تولید کیت و چهار کارخانه تولید مخزن گازسوز تا سال ۱۳۸۴ داد. هر چند که شورای اقتصاد مصوبه استفاده از تسهیلات بیع متقابل برای CNG سوز کردن خودروها را در سال ۱۳۸۱ به وزارت نفت ابلاغ کرده بود اما در اواخر اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۳ مدیرعامل سازمان بهینه سازی مصرف سوخت از انعقاد قرارداد تخصیص یک میلیارد دلار تسهیلات بیع متقابل توسط واحدهای خودروساز خبر داد. در یکی از بندهای این قرارداد به توقف خط تولید پیکان و راه اندازی خط تولید خودروهای گازسوز و در بخش دیگر به اختصاص ۵۰۰ دلار کمک بلاعوض در ازای تولید هر خودروی دوگانه سوز توسط خودروسازان اشاره شده است. این قرارداد بین سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و سازمان بهینه سازی مصرف سوخت منعقد شد و به دنبال این تفاهم در آبان ماه همان سال قرارداد ۳۱۰ میلیون دلاری بین وزیران صنایع و نفت برای خروج پیکان و گازسوز کردن خودروها به امضا رسید. تفاوت این ارقام حکایت از شفاف نبودن روند امضای قراردادها دارد.
در دی ماه سال ۱۳۸۳ قراردادهایی برای سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری در بخش تبدیل کارگاهی ۱۰۰ هزار خودرو به سوخت CNG که مرحله نخست این طرح به شمار می رود منعقد شد. این مرحله باید تا اواسط سال ۱۳۸۴ به انجام می رسید.
● بی وفایی خودروسازان
مدیرعامل سازمان بهینه سازی در جلسه شورای شهر تهران و با حضور احمدی نژاد شهردار ضمن انتقاد از دستگاه های اجرایی در خصوص گسترش CNG و انتقاد از قیمت بالای اتوبوس های گازسوز تولید داخل گفت در حال حاضر تفاوت قیمت اتوبوس های دیزلی و گازسوز حدود ۲۷ میلیون تومان است. وی در ادامه ضمن اشاره به نخستین مصوبه دولت در مورد محیط زیست در سال ۱۳۷۷ گفت؛ طبق این مصوبه از سال ۱۳۸۰ به بعد باید تمام اتوبوس ها گازسوز می شدند و بر همین اساس ۲۵ میلیون دلار در اختیار وزارت کشور قرار گرفت تا ۱۲۰۰ اتوبوس گازسوز تولید شود. این بودجه در دو قسمت بین کارخانه های خودروساز و شهرداری تقسیم شد و ۹ میلیون دلار به ایران خودرو و شهاب خودرو تعلق گرفت و ۱۰ میلیون دلار نیز سهم شهرداری شد اما شهرداری تاکنون هیچ کاری انجام نداده است. در اولین ماه تابستان سال ۱۳۸۳ بخشی از مفاد قرارداد سایپا و وزارت نفت آشکار شد. براساس این قرارداد ۲۷۰ هزار دستگاه پراید و ۳۰ هزار دستگاه وانت نیسان در مدت سه سال (تا سال ۱۳۸۵) باید گازسوز می شد. مدیر اجرایی پروژه های گازسوز شرکت سایپا ضمن اشاره به دریافت بخشی از مبلغ قرارداد گفت؛ گازسوز کردن خودروها یک مساله در سطح ملی است و ما با وزارت نفت برای گازسوز کردن ۳۰۰ هزار دستگاه خودرو قرارداد بسته ایم. در تیرماه ۱۳۸۴ مدیر اجرایی پروژه گازسوز ایران خودرو ضمن ابراز تردید درخصوص اجرایی شدن قرارداد گازسوز کردن ۲۵۴ هزار دستگاه از محصولات ایران خودرو اظهار داشت؛ تا پایان سال جاری ۲۰ هزار دستگاه تاکسی گازسوز در ایران خودرو تولید خواهد شد اما برای تولید خودروهای گازسوز در حال مطالعه هستیم و براساس شرایط بازار تولید خواهیم کرد. اواسط مهرماه ۱۳۸۴ مدیرعامل سازمان بهینه سازی بار دیگر ارقام مرتبط با تولید خودروهای دوگانه سوز را تصحیح کرد. وی اظهار داشت؛ تا پایان سال جاری ۹۰ هزار خودرو در واحدهای کارگاهی و ۶۵ هزار دستگاه دیگر در کارخانه های خودروسازی دوگانه سوز خواهند شد. ستاری ضمن اشاره به تعهدات خودروسازان گفت؛ قرار بود تا پایان امسال ۲۰۰ هزار خودرو را گازسوز کنند اما به دلیل مشکلات موجود به این هدف نخواهند رسید. دولت براساس مصوبه شورای اقتصاد برای هر دستگاه خودروی کارگاهی دوگانه سوز ۵۴۰ دلار و کارخانه یی ۷۷۰ دلار یارانه می پردازد و این سازمان در سال ۱۳۸۴ حدود ۳۰۰- ۲۰۰ میلیون دلار در این بخش سرمایه گذاری خواهد کرد.
● تبصره جادویی
با آغاز سال ۱۳۸۵ و تصویب تبصره ۱۳ روند گازسوز شدن خودروها روی کاغذ سرعتی دوچندان گرفت اما در عمل اتفاق خاصی رخ نداد.
به گزارش روابط عمومی سازمان مدیریت و برنامه ریزی روند تصویب سازوکارهای لازم برای کاهش مصرف بنزین از سوی نمایندگان ویژه رئیس جمهوری آغاز شد. در تازه ترین مصوبه این هیات اعلام شد از آغاز سال ۸۶ خودروهای سواری باید برای مصرف داخل دوگانه سوز یا با موتور پایه گازسوز تولید شوند. از سوی دیگر در سال ۱۳۸۵ خودروسازان مکلف شده اند حداقل ۲۸۰ هزار دستگاه خودروی دوگانه سوز تولید کنند و وزارت نفت نیز باید در یک دوره پنج ساله و تا سال ۱۳۸۹ کلیه خودروهای بنزینی موجود را گازسوز کند و طی همین دوره وزارت کشور موظف شده است خودروهای فرسوده را با خودروهای گازسوز معاوضه کند. نمایندگان ویژه ریاست جمهوری سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور را به تخصیص بودجه سالانه برای تحقق این اهداف تا پایان سال ۱۳۸۹ مکلف کرده اند. براساس بند۷ تبصره ۱۳ وزارت نفت مکلف است در ازای تولید هر دستگاه خودروی دوگانه سوز و یا تبدیل هر دستگاه خودروی بنزینی مبلغ ۷۰۰ هزار تومان برای ۴۰۰ هزار دستگاه خودرو و تا سقف ۲۵۰۰ میلیارد ریال کمک بلاعوض در اختیار کارخانه های خودروسازی یا کارگاه های مجاز تبدیل سوخت قرار دهد. در بند۲ این تبصره وزارت نفت تا پایان سال ۱۳۸۵ مکلف شده امکانات لازم (تامین تجهیزات و اعطای کمک مالی) برای تبدیل ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی بنزینی به سیستم دوگانه سوز (توسط وزارت دفاع) را فراهم آورد.
در بند ۱۰ وزارت صنایع و معادن موظف شده است ترتیبی اتخاذ کند که خودروسازان حداقل ۲۸۰ هزار دستگاه خودروی سبک دوگانه سوز تولید و به بازار عرضه کنند. براساس بند۱۱ این تبصره وزارت صنایع و معادن موظف بود با همکاری خودروسازان خط تولید انبوه موتور پایه گازسوز استاندارد را تا پایان سال ۱۳۸۵ راه اندازی کند. از سوی دیگر تبصره بند۱۱ وزارت کشور را به پرداخت ۷۰ میلیارد ریال به عنوان یارانه سود تسهیلات (تا سقف ۷ درصد) در اختیار وزارت صنایع و معادن و خودروسازان مکلف کرده تا برای طراحی موتور پایه گازسوز هزینه شود. بند ۱۲ نیز ۱۵۶ میلیارد ریال به عنوان کمک بلاعوض به ازای جایگزینی ۱۲ هزار تاکسی فرسوده با خودروی گازسوز در نظر گرفته است که وزارت نفت با تصویب شورای اقتصاد موظف به پرداخت آن شد.
براساس تکالیفی که دولت برای وزارتخانه های نفت، صنایع و معادن، کشور و دفاع برای سال ۱۳۸۵ تعیین کرد و بودجه آن مصوب شد حداقل ۴۰۰ هزار خودرو باید مجهز به سیستم دوگانه سوز با استفاده از سوخت CNG می شدند که این موضوع با توجه به محدودیت تولید مخزن سوخت در دنیا حاکی از غیرواقعی بودن اهداف برنامه تنظیمی دولت بود و دولت بدون توجه به این تجربه در بودجه سال ۱۳۸۶ موظف شد نسبت به دوگانه سوز کردن خودروهای بنزینی به گونه یی اقدام کند که پس از پنج سال و در قالب بودجه های سالانه تعداد ۳ میلیون خودروی بنزینی به دو گانه سوز تبدیل شوند و از سوی دیگر براساس مصوبه اخیر دولت خودروسازان موظف به توقف خطوط تولید خودروهای بنزینی و جایگزینی آن با خودروهای دوگانه سوز شده اند و به عبارتی طی دوره یی پنج ساله بیش از ۷ میلیون خودرو (با فرض ثابت بودن تیراژ خودروسازان) به صورت دوگانه سوز یا پایه گازسوز به بازار عرضه شود که این رقم در کنار تکلیف دولت برای تبدیل ۳ میلیون خودروی در حال تردد به دوگانه سوز به معنای شکل گیری یک ناوگان ۱۰ میلیونی از خودروهای گازسوز طی پنج سال است و به عبارتی هر سال حدود ۲ میلیون خودروی گازسوز به میدان خواهند آمد و این در حالی است که ظرفیت تولید مخزن در تمام جهان رقمی در حدود ۴۰۰ هزار مخزن CNG است و از سوی دیگر طبق آمار رسمی سازمان بهینه سازی مصرف سوخت از سال ۱۳۸۰ تا نیمه دوم تیرماه سال جاری در مجموع ۲۷۱ هزار خودروی دوگانه سوز به ناوگان حمل و نقل پیوسته است، به نظر می رسد که بحث گازسوز کردن خودروها تنها در جهت منافع خودروسازان و مجریان طرح تبدیل خودروهای بنزینی است که از کنار این طرح به راحتی به نقدینگی بادآورده یی دست یافته اند و به تعبیری این چاه اگر برای مردم آب نداشت برای عده یی «نان» داشت، نمونه بارز این ادعا مصوبه اسفندماه ۱۳۸۱ شورای اقتصاد مبنی بر تخصیص ۵/۱ میلیارد دلار تسهیلات بیع متقابل به خودروسازان، پرداخت یک میلیارد دلار کمک بلاعوض به خودروسازان برای طراحی و ساخت موتور پایه گازسوز، تخصیص ۳۴۳ میلیون دلار برای تبدیل، تجهیز و نصب سیستم های دوگانه سوز، پرداخت ۸۴ میلیون دلار و ۱۳۲ میلیارد ریال به ایران خودرو برای تولید ۲۵۴ هزار خودروی دوگانه سوز، پرداخت ۷۵ میلیون دلار و ۱۳۷ میلیارد ریال به سایپا برای تولید ۳۰۰ هزار خودروی دوگانه سوز و پرداخت یک میلیارد دلار به سازمان گسترش و نوسازی برای تولید یک میلیون خودروی دوگانه سوز و نکته بارز تمام این قراردادها «ترک تشریفات مناقصه» است.
داوود اویسی
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید