سفر پردردسر وودی آلن

خیلی ها منتظر دیدن فیلم جدید وودی آلن هستند. مردی که از ۱۹۷۵ به بعد تقریباً هرساله یک فیلم و گاهی نیز دو فیلم در یک سال ساخته است و از کمدین صرف دهه ۱۹۷۰ به مقلد آمریکایی اینگمار برگمان سوئدی در دهه ۱۹۸۰ تغییر وضع داد و از دهه ۱۹۹۰ به بعد به حالت سابق خود رجعت کرده اما فلسفه بافی عجیب اجتماعی اش هرگز تم ولو کمدی کارهایش را ترک نکرده و «آنی هال» (۱۹۷۷)، «منهتن» (۸۰) ، زلیگ (۸۳)، «رز ارغوانی قاهره» (۸۵) «هانا و خواهرانش» (۸۶) ، «یک زن دیگر » (۸۹)، «سپتامبر » (۱۹۹۰)، «سایه و مه» (۹۲) و همچنین «همه می گویند دوستت دارند»، «دزدان خرده پا»، «پایان هالیوودی » و «شهرت» در۱۰ سال اخیر، از نقاط بارزتر کار وی بوده اند.
آلن که ۷۱ ساله شده و به رغم لاغر و شکننده تر شدن پرکاربودنش راحفظ کرده است چندی پیش همراه باهمکاران معمولاً کم شمارش برای تهیه فیلم جدیدش به اسپانیا و دقیق تر بگوییم به ایالت کاتالونیا و مرکز مشهور آن ، شهربارسلونا رفت.
طبیعی بود که در ایام حضور آلن و اعضای گروهش توجه فراوانی از سوی اهالی ملی گرای این ایالت به کار وی و محصول آن مبذول شود، اما آلن در چند نوبت قول داد فیلم جدیدش که پائیز امسال اکران می شود، نوعی ادای ارادت به این ایالت و کل اسپانیا و در منظری کلی تر، به تمامی جهان و جهانیان باشد. در عین حال اختلاف نظرهایی بین اهالی کاتالونیا بر سر میزان مشارکت این ایالت در تهیه این فیلم وجود داشته است.درست است که قسمت اعظم بودجه ساخت فیلم مانند معمول توسط سرمایه داران و حامیان مالی همیشگی آلن تهیه و ارائه می شد، اما مقرر شده بود که ۱۰ درصد را نیز ایالت کاتالونیا بپردازد و بهتر بگوییم از محل مالیاتی که اهالی ایالت می پردازند، تأمین شود. در این راستا شهرداری بارسلونا یک میلیون یورو و فرمانداری کاتالونیا نیم میلیون یورو به کمپانی آلن دادند، ولی از همان نقطه بحث و جدل بر سر این موضوع درکاتالونیا شروع شد.
عده زیادی معتقدند اگر قرار است چنین رقمی برای سینما هزینه شود، باید به هنرمندان بومی تعلق گیرد تا سینمای کشور رشد کند. از دید این افراد، کاتالونیا و کل اسپانیا سهم و مسئولیتی در راه باروری بیشتر سینمای هالیوود ندارند و وظیفه ای در این خصوص برایشان متصور نیست. روزنامه «ال پریودیکو»ی کاتالونیا در این ارتباط نوشته بود:«این پروژه به ما ربطی ندارد. وقتی ما چنین پول بلاعوضی را به آقای آلن می پردازیم، لابد نزد خودش فکر می کند که ما دیوانه ای بیش نیستیم.» همین نشریه نتیجه یک نظرخواهی را هم چاپ کرده بود که نشان می داد دو سوم مردم ایالت میزان و شکل مشارکت کاتالونیا در ساخت فیلمی را که هیچ ربطی به آنها ندارد، افراطی و بیش از حد دانسته و خواستار لغو و تجدیدنظر در آن شده بودند.
در نقطه مقابل کسانی را هم داشته ایم که معتقدند این فیلم به کاتالونیا و بارسلونا خدمت کرده و در نتیجه سرمایه گذاری و کمک رسانی فوق ارزشش را داشته است. استدلال آنها این است که در خلال این فیلم و صحنه هایش این ایالت و پایتخت آن چنان وسیع و مکرر مورد اشاره قرار می گیرند و تصاویرش پخش می شوند که یک تبلیغ بزرگ برای آنها خواهد بود و خدمتی که این فیلم به بارسلونا کرده، برابر با خدمتی بوده که سه گانه «ارباب حلقه ها» به نیوزیلند (محل فیلمبرداری آن تریلوژی) ارزانی داشته است.
کاتالونیا اصولاً محل بحث ها و اختلاف سلیقه های خاص بومی و سیاسی بوده، ولی موضوع فیلم نیز بر شدت و حدت این گونه مسائل طی ماه های اخیر افزوده است. این ایالتی است که سال هاست می خواهد فارغ و دور از حکومت مرکزی اسپانیا زندگی مستقل و حکومتی خودمختار داشته و بامادرید سروکاری نداشته باشد و از بزرگ ترین صحنه ها و وجوه بروز این رویکرد و گرایش، ورزش فوتبال و میادین آن بوده که تقابل دیرپای تیم بارسلونا با رئال بزرگ ترین نماد مادرید ، یک دوئل افسانه ای و به درازای تاریخ شده و در این رودررویی بارسلونا مظهر خواست مردمی و رئال به سبب علاقه فرانکو دیکتاتور سابق اسپانیا به آن باشگاه ، نماد تیم دولتی به حساب آمده اند و اهالی متعصب کاتالونیا هر پیروزی بارسلونا بر رئال را توفیق «خواست های ایالتی » بر تحمیل های دولت مرکزی تلقی کرده اند. درچنین محلی تنها چیزی که جایش خالی بوده، بحث بر سر فیلم جدید وودی آلن است و حتی اگر فیلم او برخلاف سنن آثار او ( که کم فروش اند) در گیشه جواب بدهد، لابد او اعتراف می کند که ارزشش را نداشته و کاش برای عرض ارادت به اسپانیایی ها به کاتالونیا نمی رفت.
آلبرتو فرناندز دیاز رهبر حزب مخالف دست راستی پارتیه و پاپیولار یک ماه پس از اتمام کار آلن و بازگشت او به هالیوود و در حالی که کارهای موسوم به post production و تأمین ملزومات فنی بر روی فیلم ادامه دارد، به رسانه های منطقه گفته است : «مشکل ما این است که هر موقع صحبت ارائه کمک خرج به فیلمسازان منطقه و تغییر در سیستم یارانه های رایج در کاتالونیا می شود، می گویند پول نداریم که بدهیم، اما تا یک خارجی نامدار (آلن) به اینجا می آید خودشان را گم می کنند و هرچه پول دارند، به او می دهند. ما در حرف مدعی حمایت از آثار بومی و فیلمسازان خودمان و همچنین کارگردانانی هستیم که کارهایشان را به زبان اسپانیایی می سازند. اما در عمل هرکس را که در خدمت هالیوود و سینمای غیربومی است ، تقویت می کنیم و این اسباب تأسف است.»
به اعتقاد هنرمندان بومی و بویژه نویسنده ها، سناریست ها و کارگردانان منطقه که از کمک ها و یارانه های موجود بی بهره اند، اتفاق اخیر و رسیدگی مفرط به وودی آلن، امری غیرقابل تحمل و به مثابه توهین به آنها بوده است. یک کارگردان اهل کاتالونیا که مایل نیست نامش افشا شود، به رسانه های محلی گفته است: «در اینجا تعداد زیادی فیلمساز با استعداد داریم که به خاطر نرسیدن کمک های دولتی و اختصاص نیافتن یارانه های ایالتی به آنها نمی توانند کارهای خود را ارائه نمایند و فیلم هایشان ناتمام مانده و یا اصلاً شروع نشده است ، اما کافی است آدم خارجی و معروفی مثل آلن پایش را به شهر بگذارد و هرچه دارند دو دستی به او بدهند ، به این بهانه که کارش باعث معرفی بیشتر کاتالونیا به جهانیان می شود. مگر کار فیلمسازان بومی همین اثر را به طور گسترده تر و برای مدتی طولانی تر نداشته است؟ تازه آلن کسی است که انواع موفقیت ها را داشته و ده ها اسپانسر دارد و تنها چیزی که بدان محتاج نیست ، پول است. چه پول ما و چه پول دیگران».
بااین حال یوردی هرو شهردار بارسلونا در دهه اول شهریورماه و همزمان با خروج گروه آلن از شهر، از تصمیم مربوط به حمایت از وی دفاع کرد و گفت: «این فیلم تبلیغی بزرگ برای شهر و ایالت ما است و فرقش با آثار بومی این است که برخلاف کارهای ما به خاطر شهرت آلن در تمامی سطح جهان دیده و به آن بذل توجه می شود، حال آن که بسیاری از فیلم های خودمان را فقط خود ما مشاهده می کنیم. این تفاوت بزرگ و آشکاری است که همگان باید حتی بدون توضیحات من به آن پی ببرند.»
اگر فقط به کاتالونیا فکر نکنیم و تمام گستره اسپانیا را مدنظر قرار دهیم، می بینیم که تعدادموافقان باتهیه فیلم آلن در کاتالونیا و فیلمبرداری آن درچنان محلی نیز کم نیستند و معتقدند که این امر لااقل ضرری برای کشورشان ندارد. پدرو پرز رئیس اتحادیه تهیه کنندگان فیلم اسپانیا (FAPAE) گفته است: «درست است که وودی آلن و نزدیک ترین همکاران و تعدادی از بازیگران اصلی فیلمش هالیوودی و از چنان سیستمی بوده اند، اما او به نوبه خود برای سایر قسمت ها و بخش های مختلف اجرایی و فنی از تعداد زیادی اسپانیایی سود جست و شمار بومی هایی که در آن یک ماه در گرفتن صحنه ها و تهیه فیلم او مشارکت جستند، اصلاً کم نبود و بنابراین فیلم آلن اصلاً یک کار صددرصد هالیوودی نبوده و شاید محصولی مشترک بوده باشد و در خدمت و خدمت رسانی آن به سینمای منطقه شکی به خود راه ندهید. شهرت و اعتباری که کاتالونیا به طور خاص و اسپانیا به طور اعم بر اثر پخش فیلم در سطح جهان کسب خواهند کرد، انجام این پروژه را کاملاً عقلایی و به صرفه نشان خواهد داد.»
اما برخی مطبوعات چاپ مادرید بر ابعاد ماجرا و میزان دردسرهای موجود افزوده و نوشته اند که فیلم جدید آلن در عمل یک محصول مشترک و سرمایه گذاری «۵۰-۵۰» بین استودیوی او و کمپانی اسپانیایی مدیاپرو است و براین اساس باید حداقل نیمی از فرهنگ تبلیغ شده توسط آن را اسپانیایی دانست ، ولی در عوض نیمی از نیروی تولید آن را نیز اسپانیایی تلقی کرد و این نیرویی است که در اصل و عرف باید صرف حمایت و تولید کارهای داخلی شود.
برخی کارشناسان در ایالت هایی به جز کاتالونیا معتقد نیستند که فیلم جدید آلن به مثابه بیرون کشیدن پول و بودجه کاری فیلمسازان بومی از درون دست های آنان بوده است. یکی از دلایل و مواردی که ایده تبلیغ و عنوان شده توسط آنان را قوت بیشتری می بخشد، این است که ایفای ۲ کاراکتر از جمع کاراکترهای اصلی با بازیگران مشهور اسپانیایی پنه لوپه کروز و خاوی یر باردم است و درست است که نمادهای بارز هالیوود مانند اسکارلت یوهان سون نیز در فیلم کم نیستند، اما اسپانیایی ها هم درمقابل دوربین تعداد نازلی را تشکیل نمی دهند، همان طور که در پشت دوربین نیز اسپانیایی ها به وفور بوده اند. کروز و باردم اول بار به سال ۱۹۹۲ در یک فیلم اسپانیایی به نام «جامون. جامون» همبازی شدند و کار جدید آلن امکان تجدید همکاری آنان را پس از ۱۵ سال فراهم آورده است. البته این ایده نیز مخالفانی دارد، زیرا عده ای می گویند به خاطر مستقرشدن کروز و باردم در هالیوود درسال های اخیر و شرکت آنها در فیلم های متعدد هالیوودی دیگر آنان رانباید مظاهر و نماینده های صرف سینمای اسپانیا تلقی کرد.
بحث ها و اختلاف سلیقه های مورد بحث باعث شده رسانه ها و مردم کمتر به این موضوع بپردازند که سوژه و قصه فیلم تازه وودی آلن چیست، اما به نظر می رسد که مثل سایر کارهای ۳۰ سال اخیر آلن یک اثر اجتماعی مبتنی بر دیدگاه های نه چندان متعارف او با تکیه و تمرکز بر یک موضوع عاطفی باشد و کاراکترهای کروز و یوهان سون هر دو برای تشکیل زندگی مشترک و ازدواج به یک مرد (باردم) امید می بندند و این باعث ایجاد برخوردها و منازعاتی بین آنها و وابستگان شان با زبان خاص سینمایی آلن می شود که اگر هم بخشی از آن کمدی باشد، همان کمیک تلخ دیده شده در اکثر کارهای این فیلمساز در۲۰ سال اخیر است که به نظر می رسد هر کلام و هر دیالوگ کاراکترهای او طعنه ای به مبادلات مسخره فرهنگی جاری درجامعه غرب باشد.
از نظر پدرو پرز که قبلاً هم وصف و شرح دیدگاه هایش آمد، صنعت سینمای اسپانیا به جای پرهیز از تولید محصولات مشترک باید در دیدگاهها و روش های کار و سرمایه گذاری اش تغییراتی اساسی را اعمال دارد و یک جور دیگر شود. رئیس سازمان FAPAE می گوید: « کل بودجه تولید حدود ۱۵۰ فیلم اسپانیایی ساخته شده در سال جاری فقط قدری بیشتر از بودجه ساخت قسمت سوم «دزد های دریایی کارائیب» هالیوود بوده است و وقتی چنین می کنید، بدیهی است که کارتان فاقد ابزار جلب مردم نشان بدهد و فروش نکند. دراین شکی نیست که فرهنگ ما اروپایی ها بسیار غنی تر از «آمریکا»یی است که از مهاجران قاره ما شکل می گیرد و عمرش چندان بیشتر از ۲۰۰ سال نیست و فرهنگ و شعور سیاسی نیز در آن به حداقل می رسد.
همه اینها از برتری های شگرف ما بر آنان می گوید و همین حالا عمق سناریوها، قوت کارگردانان و غنای بازیگران ما بیش از آنها است اما مادامی که قرار باشد بسیار کمتر از آنها خرج کنیم، جایی برای جلوه گری این رجحان ها نمی ماند و قادر به رقابت جویی با آنها نخواهیم بود و فیلم های آنان موفق تر و پرفروش تر از ما خواهد بود و این جای تأسف دارد.»

وصال روحانی

منبع : روزنامه ایران