تحلیلی بر ادغام شوراهای IT توسط دولت نهم

عمر شواری عالی فناوری اطلاعات هنوز به ۲ سال نرسیده است که دولت طرح ادغام شوراها را تصویب و ابلاغ کرد.
پس از آغاز به کار شورای عالی فناوری اطلاعات که فرزند خلف دولت نهم است، بحث تعدد و موازی کاری شوراهای عالی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات نقل محافل شد که با وجود مخالفان و موافقان بسیار، در گام های نخستین به اصلاح و تصویب آیین نامه تازه شورای عالی اطلاع رسانی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی، صدور شرح وظایف جدید برای شورای عالی انفورماتیک و تفویض اختیار بسیاری از وظایف محوله آن دو، به شواری جدید التاسیس انجامید.
اما داستان در همین نقطه به پایان نمی رسد: پس از گذشت حدود یک سال از ایجاد تغییر و تحولات در اساسنامه شوراهای عالی اطلاع رسانی و انفورماتیک و معرفی و آغاز به کار رسمی شورای عالی فناوری اطلاعات به ریاست رئیس جمهور و دبیری عبدالمجید ریاضی -معاون IT وزیر ارتباطات- بحث ادغام شوراها پیش کشیده شد و این در حالی بود که طرح های کلان بسیاری از سوی این شوراها معرفی شده و چه بسا با جنجال یا بدون سروصدا آغاز به کار کرده بودند.
مطرح شدن موضوع ادغام شوراها در زمان خود به بحث های فراوانی منجر شد؛ به طوری که کارشناسان و دست اندرکاران حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات عملا به در دو دسته مخالف یا موافق صف کشیدند.
ولی ادغام شوراها در آن زمان به نتیجه نرسید تا حدودا یک سال بعد، دولت در یک اقدام اساسی، بازنگری به روند فعالیت شوراها را در دستور کار خود قرار دهد و علاوه بر شوراهای مشغول در حوزه ICT، سایر حوزه ها را نیز از نظر بگذراند؛ این اقدام دولت به ادغام ۲۸ شورا و تشکیل ۴ شورای جدید انجامید که یکی از آن ها، با نام " شورای عالی آموزش، پژوهش و فناوری"، حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را نیز قرار است پوشش دهد.
برخی از کارشناسان معتقدند که در طرح جدید ادغام شوراها که به تصویب نیز رسیده ، بسیاری از ایرادات گذشته برطرف شده است؛ اما به نظر می رسد هنوز هم در مرور روند این طرح، به سوال هایی بر می خوریم که چه بسا در گذشته نیز مطرح بوده اند ولی همچنان پاسخی برای شان وجود ندارد.
برای مثال جدا از مفید بودن یا نبودن طرح ادغام و فارغ از فواید یا ضررهای احتمالی آن، موضوع چگونگی پیوستن شورای عالی اطلاع رسانی به گروه ادغام شدگان، همچنان از ابهام خالی نیست؛ چراکه اساسنامه این شورا از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تایید و تصویب شده بود و اساسا شورای عالی اطلاع رسانی را نمی توان جزو خانواده دولت به شمار آورد و در نتیجه دولت نیز نمی تواند در ایجاد و یا انحلال آن نقشی داشته باشد.
ویا علامت سوال بزرگ دیگری که در این میان به چشم می خورد، نحوه فعالیت دبیران شوراهای قبلی است که اگرحوزه های فعالیت شان هم مشترک بود، هرکدام قلمرویی جداگانه و با مرزهایی پررنگ برای خود تعریف کرده بودند.
به هرحال آن چه مسلم است، با تمام علامت سوال های موجود، شوراها با یکدیگر ادغام شده اند!
● تصویب دولت
به گزارش دبیرخانه شورای اطلاع رسانی دولت، غلامحسین الهام -سخنگوی دولت- ادغام مدیریت های موازی،کوچک سازی، روان سازی،سرعت ودقت، کارآمدی، پرهیز از تصمیمات پراکنده و متنوع، بهره گیری بهتر و مطلوب از فکر و اندیشه نخبگان و ارتقای سطح کیفی تصمیمات را از جمله دلایل اصلی ادغام شوراهای موجود دولت و تشکیل چند شورای اصلی و کلیدی اجرایی دانست.
به گفته وی، شورای عالی اداری در یکی از جلسات خود که برای بررسی هین طرح تشکیل شده بود، در راستای تحقق سند چشم انداز ‪ ۲۰‬ساله و بر اساس مطالعات و کارشناسی های صورت گرفته نسبت به ادغام شوراهای موجود با تمامی وظایف و اختیارات با توجه به نوع و شباهت وظایف و اختیارات در یکدیگر یا در کمیسیون های دولت اقدام کرد و براساس این تصمیم، شورای عالی آموزش، پژوهش و فناوری " با ادغام شوراهای "علوم، تحقیقات و فناوری"، "شورای عالی فناوری اطلاعات"، "شورای عالی اطلاع رسانی"، "شورای عالی فضایی"، " شورای عالی انرژی اتمی"، "شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات کشور"، "شورای عالی آموزش وپرورش"،"شورای عالی پشتیبانی نهضت سوادآموزی"، "شورای عالی انفورماتیک"، "شورای عالی علمی کاربردی " ، "شورای عالی زیست فناوری" و"شورای عالی استاندارد"در کشورتشکیل و عهده دار امور حوزه فناوری خواهد بود و همچنین "دبیرخانه شورای عالی آموزش ، پژوهش وفناوری"با ادغام دبیرخانه این شوراهاتشکیل می شود.
الهام افزود: جزئیات ساختار، تنظیم وظایف و اختیارات و نحوه عمل شوراها و دبیرخانه ها نیز با رعایت چارچوب های قانونی به پیشنهاد کارگروهی به ریاست معاون اول رییس جمهوری مشخص و باتایید رییس جمهوری لازم الاجرا خواهد شد.
الهام ابراز امیدواری کرد که با اجرای این تصمیم، گام مهمی از سوی دولت برای روان سازی امور کشور و جلوگیری از کارهای موازی و زائد صورت گرفته و نتایج یکی از مهم ترین اقدامات اصلاحی دولت نهم پدیدار شود.
● تایید مجلس
موضوع ادغام شوراها مورد تایید مجلس شورای اسلامی نیز بوده است.
محمدرضا باهنر -نائب رئیس مجلس- در این باره به فارس گفت: با توجه به تعداد زیاد شوراهای تصمیم گیری در کشور که بعضا نیز ریاست آنها را رئیس جمهور برعهده داشت، ادغام آنها یک ضرورت بود.
به اعتقاد وی، از دیگر دلایلی که ادغام شوراها را ضرورت می بخشید بحث عدم همسویی تصمیمات این شوراها بود که عمدتا نیز کمک کننده یکدیگر نبودند.
باهنر گفت : با توجه به اینکه برخی شوراها در قانون اساسی ذکر نشده بودند و از سویی تعدد آنها نیز زیاد بود، کار ادغام شوراها به نظر می آید حرکت مثبتی باشد که البته در این خصوص لازم است تا دولت و شورای عالی اداری با یکدیگر به ارائه تعریف از شواها بپردازند و وظایف آنها را به درستی مشخص سازند و با توجه به اینکه برخی از شوراها دارای وظایف قانونی هستند و برخی نیز مصوبه دولت را دارند باید به لحاظ نرم افزاری روی آنها کار شود.
او معتقد است ادغام شوراها در ۴ شورای عالی ، آن ها را از قالب تخصصی شان خارج نمی سازد: وظایفی که قالب سیاستهای راهبردی دارند می توانند در این ۴ شورای عالی مورد پیگیری قرار گیرند ولی بخشهایی که قالب سیاستهای اجرایی دارند می توانند به خود وزارتخانه ها محول شوند؛ لذا شوراهایی با وظایفی در قالب سیاستهای راهبردی می توانند در هم ادغام شوند.
● مخالفت شورای عالی اطلاع رسانی
حدود یک سال قبل از تصویب طرح نهایی ادغام ۲۸شورا، پیشنهاد ادغام چند شورای موازی در حوزه فناوری اطلاعات ایران در یکی از جلسات شورای عالی فناوری اطلاعات کشور که با حضور رییس جمهور برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت.
در این جلسه، پیشنهاد ارائه طرح ادغام شورای عالی اطلاع رسانی ، شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات(افتا) و شورای عالی انفورماتیک در شورای عالی فناوری اطلاعات کشور به شورای عالی اداری به تصویب رسید و همچنین مقرر شد کارگروهی با عضویت وزارتخانه های آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما و دبیرخانه شورای عالی فناوری اطلاعات کشور برای تدوین راهکارهای فرهنگ سازی و اطلاع رسانی و ارائه آموزش های عمومی و اختصاصی در حوزه فناوری اطلاعات از طریق شبکه های صدا و سیما تشکیل شود.
به دنبال بالا گرفتن بحث های مربوط به ادغام شوراها، شورای عالی اطلاع رسانی مخالفت خود را با طرح ادغام شوراهای مرتبط با حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به صورت رسمی اعلام کرد.
حمید شهریاری-دبیر شورای عالی اطلاع رسانی- معتقد است اگر شوراها ادغام شوند یکی از چالش های اصلی ما یافتن فردی است که جامع الاطراف باشد و در تمامی حوزه ها مهارت های لازم برای سیاستگذاری را داشته یا لااقل با آن آشنایی کافی داشته باشد و ادغام شوراها باید در فضایی صورت گیرد که شورای اصلی فرا نهادی بوده و دیگر شوراها با تقسیم وظایف بازوی های آن باشند.
به گزارش واحد ارتباطات شورای عالی اطلاع رسانی، شهریاری در این باره گفت: تغییرات در شوراها نیازمند سیر مراحل حقوقی و قانونی است. شورای عالی افتا و شورای عالی انفورماتیک زیرمجموعه های نسبتاً واحدی هستند، اما شورای عالی اطلاع رسانی وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی است و هر گونه تغییر و تحول باید در این شورا طرح و تصویب شود؛ چه بسا در گذشته هم پیشنهاداتی برای ادغام مطرح شد که رای نیاورد که مورد تأیید نخبگان فرهنگی کشور قرار نگرفت.
به اعتقاد شهریاری، بحث ادغام شوراها در وضعیت فعلی با چالش های جدی در مقام عمل و نظر مواجه است؛ به عبارتی در مقام عمل هر کدام از شوراها مستقل بوده و هم عرض یکدیگرند و در مقام نظر هم نیازمند طی کردن مسیرهای قانونی و حقوقی است.
دبیر شورای عالی اطلاع رسانی گفت: فرض موازی کاری در صورتی درست است که شوراها کاری موازی بر عهده داشته باشند ولی اساسنامه و آیین نامه این شوراها نشان از نوعی تقسیم وظیفه دارد که تقسیم بین محتوا (اطلاع رسانی) که مسئولیت آن بر عهده شورای عالی اطلاع رسانی است و امور مربوط به ارتباطات یا به تعبیری فناوری های مربوط به آن و نگارش طرح جامع بر عهده شورای عالی فناوری است.
وی ادامه داد: تشکیلات شورای عالی اطلاع رسانی و اساسنامه آن بر محورهای فرهنگی، اجتماعی، دینی و اخلاقی و علمی تأکید دارد. در حالی که نمی توان از شورایی با پوشش های حمایتی وزارت ارتباطات که وظایف آن روشن است، انتظار چنین محورهایی را داشت. اصولا اطلاع رسانی به وسیله فناوری فرقی اساسی با فناوری اطلاعات دارد که بر نخبگان پوشیده نیست. در اولی بحث های محتوایی داریم و در دومی بحث های فنی مهندسی. ترکیب دو شورا نیز به وضوح بر چنین تفکیکی دلالت دارد. مدیران ارشد فرهنگی کشور عضو شورای عالی فناوری اطلاعات نیستند و دلیل آن هم روشن است.
شهریاری در ادامه گفت: در وضعیت فعلی آن قدر فضای کار وجود دارد که اگر این تقسیم کار به درستی مورد عمل قرار گیرد، کار برای هر شورا در حوزه های تخصصی بر اساس اساسنامه آنها وجود دارد.
او معتقد است اگر شوراها ادغام شوند یکی از چالش های اصلی ما یافتن فردی است که جامع الاطراف باشد و در تمامی حوزه ها مهارت های لازم برای سیاستگذاری را داشته یا لااقل با آن آشنایی کافی داشته باشد و این نکته مهم چالش اساسی ما در بسیاری از شوراها یا دستگاه های به ظاهر مشابه یا موازی است و دقیقا به همین دلیل است که بسیاری از ادغام ها گرچه در نظر درست باشد ولی محقق
به گفته وی، اگر بخواهیم طرح ادغام شوراها را به هر شکل ممکن عملی کنیم، باید فضایی فراتر از شوراهای کنونی به وجود آید که در آن کلیه شوراها کنونی با تقسیم وظایف بازوهای شورای اصلی را تشکیل دهند؛ البته شورای اصلی الزاما باید فرانهادی باشد، فعالیت های آن محصور درون وزارتخانه ای خاص تعریف نشود و تشکیلات آن مستقیما متصل به بالاترین مقام تصمیم گیر مملکت مثل ریاست جمهوری یا نهاد مسئول منابع چون سازمان مدیریت باشد.
وی با اشاره به اینکه این مسأله دارای الگوی بین المللی و قابل استناد است و مشاوران ارشد مملکت و نیز طرف های اروپایی ما در طرح موسوم به تکفای ۲ نیز چنین پیشنهادی را مورد تأیید قرار داده اند، گفت: در این صورت می توان شورایی فرای شوراهای کنونی تصویر کرد که به کمک شوراها یا کمیته های زیرمجموعه خویش تنها متکفل جمع بندی نظرات شوراهای کنونی بوده و در نهایت مسئولیت نگاشت طرح جامع را برعهده داشته و با توجه به اتصال بلاواسطه به سازمان مدیریت ضمانت اجرایی لازم برای مصوبات خود را نیز در اختیار داشته باشد.
او افزود: به نظر می رسد حضور پررنگ و ارشدیت سازمان مدیریت در طرح جدید گریزناپذیر است اما در هر حال این تشکیلات جدید نیازمند مطالعه و کارشناسی و طراحی جدیدی است که ضمن دارا بودن مزایای شوراهای کنونی، از مزیت نسبی بالاتری نیز نسبت به وضعیت موجود برخوردار باشد و این کار جز با تأنی و تدبر و هم افزایی نظرات نخبگانی کشور میسر نیست.
● چرخشی به کاملی ۱۸۰ درجه
دبیر شورای عالی اطلاع رسانی که پیش از این مخالفت شدید خود را اعلام کرده بود، پس از تصویب طرح ادغام، آن را منطقی دانست و گفت: چنین اقدامی به دلیل صرفه جویی در وقت ریاست محترم جمهور و تمرکز فعالیت ها به منظور افزایش کارآمدی صورت گرفته است و دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی نیز با اصل طرح ادغام شوراهای حوزه فناوری موافق است و برای چگونگی این ادغام به صورتی که موجبات بهبود وضعیت فناوری اطلاعات در کشور را به دست دهد، پیشنهادات جدیدی به دولت ارائه کرده است.
شهریاری افزود: بنا نیست با ادغام شوراها فعالیت های فناوری اطلاعات در کشور کاهش یابد، بلکه باید همه متخصصان این فن با قوت هرچه بیشتر به کار خود ادامه دهند و موجبات پیشرفت و سربلندی کشور را فراهم آورند. چه بسا غرض نهایی از طرح ادغام، ساماندهی و افزایش کارآمدی کشور در حوزه فناوری اطلاعات است؛ بر همین اساس نباید فعالیت های از پیش تعیین شده با کندی یا کاستی مواجه شود و دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی نیز با قوت هرچه بیشتر طرح ملی اشتراک محتوا و جشنواره تسما را پیش خواهد برد.
او تاکیدکرد: فناوری اطلاعات در هر شورا و به هر شکلی که دنبال شود، تولید محتوا از وظایف سازمان جدید تلقی خواهد شد؛ بنابراین همه دست اندرکاران باید فعالیت های خود در حوزه فناوری اطلاعات را تا تعیین نتیجه نهایی و حتی بعد از آن با قوت هر چه تمام تر دنبال کنند.

نویسنده: محمدسام نیکوزاد

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات