بلک واتر؛ شلیک به اعتبار آمریکا

در نیمه ماه سپتامبر در حالی که مقام های کاخ سفید تازه از دید و بازدید خانواده قربانیان فاجعه ۱۱ سپتامبر فراغت یافته بودند ناگهان خبر رسید که مأموران امنیتی شرکت آمریکایی « بلک واتر» با شلیک به سوی شهروندان غیر نظامی عراق غائله آفریده اند. هنوز کسی از ماهیت و عمق این حادثه و پیامدهای بزرگی که پشت قتل عام مأموران بلک واتر نهفته بود خبر نداشت.
این مسأله که یک شرکت پیمانکار در صحنه جدید عراق منشأ بحران شده است برای افکار عمومی اندکی غریب بود زیرا در این ۴ سال همه ناظران جهانی امور و اوضاع عراق را بر محور یک مثلثی که یک ضلع آن ارتش آمریکا و دوضلع دیگرش گروه های تروریستی و دولت های منطقه هستند دنبال کرده اند.
اما کارشناسان و خبرگان امور عراق می دانستند که دست گذاشتن روی فعالیت های پنهان شرکت هایی همچون بلک واتر ممکن است چه زوایای مهمی از فضای تاریک امنیت عراق را روشن سازد.
به این صورت همه آنها که مترصد فرصتی بودند تا نقش یکی دیگر از بازیگران پنهان تحولات عراق را بشناسانند دست به کار شده و همه آنچه در این ۴ سال در آرشیو تحقیقاتی خود پیرامون نقش های چندگانه شرکت ها و پیمانکاران امور امنیت عراق انباشته بودند روانه رسانه ها سازند.
برای رسانه هایی که در پی یافتن کلید های تاریکخانه تروریسم هستند بلک واتر یک رمز و نشانی مهم است . به همین دلیل هیچ خبرنگاری حتی در رسانه های خود آمریکا منتظر نتیجه گزارش گروه حقیقت یابی که مالکی و رایس مشترکاً برای جست و جو در باره روابط بلک واتر با شبکه شورشیان مسلح تشکیل داده اند نمانده است.
داستان بلک واتر به عنوان یک سوژه پر قیمت از سوی دنیای رسانه دنبال نمی شود. جماعت دیپلمات ها نیز بویژه در منطقه ما با حساسیت دو چندان فرجام پرونده این شرکت غول آسای امنیتی آمریکا در عراق را تعقیب می کنند. برای دیپلمات ها ماجرای بلک واتر سرنخی از یک پرونده پیچیده به نام ترانزیت سلاح برای شورشیان است . یعنی همان پرونده ای که تاکنون بوش بسیاری از دولت ها و کشورها را به اتهام مشارکت در آن تا پای تحریم و تهدید نظامی کشانده است .
اکنون می توان فهمید که چرا موضوع اشتباهات یک شرکت در تیراندازی به سمت شهروندان عراقی به غائله ای بزرگ برای کاخ سفید تبدیل می شود و خوف فضاحتی در اندازه ابوغریب را ایجاد می کند تا حدی که خانم رایس در بحبوحه اجلاس بزرگ سازمان ملل و سفرخاورمیانه ای اش روی خط تماس اضطراری نوری مالکی درخواست یک مهلت برای تصمیم گیری درباره بلک واتر می کند.
گفته می شود قضیه بلک واتر در منطقه الخضرای بغداد ، جایی که مقرهمه سفارتخانه ها ، مراکز حکومتی عراق و ستاد فرماندهی خود آمریکا واقع شده ، غوغایی بر پا کرده است . به این دلیل که این شرکت «کلید دار» حفاظت و حراست از همه این مراکز پرقیمت شناخته شده بود. بلک واتر از روز حضور آمریکا در عراق به عنوان محرم ترین نهاد،کار حراست از همه مقام ها و مراکز مهم در بغداد را دردست گرفت. حال تصور این که چنین شرکتی دست شراکت به شورشیان و دشمنان داخلی عراق داده است چه سطحی از بی اعتمادی در دیپلمات های منطقه الخضرا بوجود می آورد.
● پدیده شرکت ها وپیمانکاران امنیتی
فعالیت بلک واتر در عراق تحت عنوان پدیده آشنایی از وادی «اقتصاد نظامی» به نام ارتش های مزدور بررسی می شود . یعنی ارتش هایی که توسط شرکت ها و پیمانکاران بخش خصوصی و با قدرت دلار تأمین می شود.
استفاده از کمپانی های خصوصی برای تأمین نیازهای یک کشور بحران زده و در حال جنگ یک اتفاق کاملاً تازه تلقی می شود . تازگی این پدیده در این است که این شرکت ها با ظهور ارتش های مدرن پا به صحنه می گذارند.
حضور این شرکت ها درجنگ های بزرگ و سرزمین های اشغال شده در وهله نخست حاوی ۲ نشانه مهم است. نخست این که این ماجرا نمایشی ازمیزان قدرت سرمایه داری وبخش خصوصی در عصر نوین هست تا حدی که صاحبان سرمایه به ارتش های چند صد هزار نفری در دنیای امروز تجهیز شده اند.
شاید پیش از این باور کردن این مسأله در کتاب ها و مطبوعات که کمپانی های خصوصی به ارتشی بزرگ همپای ارتش های دولت ها مجهز شده اند نوعی افسانه تلقی می شد اما آمار امروز مقام های عراق که از حضور چند ۱۰ هزار نفری مأموران امنیتی بخش خصوصی دراین کشور خبر داده اند به وضوح گویای این واقعیت است.
اما نکته مهم دیگر در فعالیت این شرکت ها ، اصل پیوند سود و سرمایه با جنگ است و این که جنگ ها در عین ضررها و زیان های بی اندازه ای که برای یک ملت و کشور به بار می آورد بازار بزرگ برای مقاطعه کاران و پیمانکارانی است که بواسطه استخدام لشکری بزرگ از مزدوران قادرند حتی سرزمین سوخته ای مانند عراق را به یک منبع درآمد سرشار تبدیل سازند. به همین دلیل گفته می شود که این شرکت ها یکی از عوامل تشویق دولت ها به جنگ هستند و حتی در تحلیل سیاست جنگ محورانه برخی دولتمردان آمریکا گفته می شود که این شرکت ها بازیگران پشت صحنه جنگ ها هستند.
جرمی اسکاهیل از محققان حوزه روابط بین الملل ، که درباره ارتش های مزدور تحقیقات فراوان کرده است در مقاله سال گذشته خود در نیشن به وضوح از ارتباط همه جانبه این شرکت ها با سیاست جنگی کاخ سفید پرده برداشت . اسکاهیل در گزارش های خود از طرح جذب نیرو به وسیله شرکت های خصوصی برای جنگ عراق اعتراض مردان کاخ سفید را برانگیخت. او نوشت : با وجود همانندی نقش این نیروها با قوای نظامی آمریکا در عراق، تفاوتی اساسی در شیوه برخورد دولت با سربازان نیروی نظامی و این سربازان قراردادی یا مزدور وجود دارد. برای مثال می دانیم که تقریباً ۳ هزار و ۴۰۰ سرباز آمریکایی در عراق کشته و بیش از ۲۵ هزار نفر زخمی شده اند . ولی تعداد دقیق کشته شدگان و یا زخمی های سربازان قراردادی را نمی دانیم. همین قدر توانسته ایم از طریق وزارت کار بفهمیم که از دسامبر ۲۰۰۶ دست کم ۷۷۰ نفر کشته و ۷ هزار و ۷۰۰ نفر زخمی داشته اند. این تعداد جزو مرگ هایی که به وسیله مسئولان اعلام می شود، نیست.
در باره چند و چون کار این کمپانی ها این محقق گزارشی به کمیسیون فرعی بودجه دفاعی مجلس نمایندگان نوشته که در آن تأکید شده است : واقعیت این است که دست کم ۱۲۶ هزارنفر از این نیروها را کمپانی های خصوصی در این کشوربا به کارگرفتن سربازان مزد بگیر وارد ارتش آمریکا کرده اند. استفاده وسیع از نیروهای مزدور که به نظر می رسد خارج از نظارت مؤثر ارگان های قانونی است، برای دولت غنیمتی است. در حال حاضر کمپانی های خصوصی فقط ۴۸ هزار کارمند در عراق دارند. این کارمندان برای کمپانی هایی نظیر بلک واتر، تریپل کانوپی و دین کورپ کار می کنند و همین طور هم برای کمپانی هایی در سایر مناطق جهان.
حقوق ماهیانه بعضی از سربازان قراردادی به اندازه حقوق یک سال سربازان ارتشی در حال خدمت در مناطق جنگی است. در واقع دریافتی بعضی از این افراد در عراق بیش از وزیر دفاع و بیش از ژنرال های فرمانده برآورد شده است. احساس نیروهای ارتش آمریکا درباره این سربازان آن طور که شنیده می شود خشم آمیخته به حسادت است. آنها مثلاً در منطقه جنگی ، سربازان قراردادی را می بینند که ماشین هایی خیلی بهتر از ماشین های خودشان سوار می شوند ، سلاح ها و وسایل دفاعی بهتری دارند و پول بیشتری هم می گیرند. آنها می پرسند: آیا زندگی ما ارزش کمتری دارد؟ به گفته اسکاهیل اگر چه این سربازان پول زیادی پس انداز می کنند، ولی پول نمی تواند آنها را از خطر حفظ کند و یا سپر محافظ آنها باشد. نیروهای رسمی ارتش، اغلب ، قهرمان بازی های آنها را می بینند و دل شان می خواهد نظیر آنها باشند . بنابراین پدیده سربازان در حال خدمت بوجود می آید که ترک خدمت می کنند تا به بخش خصوصی بپیوندند. پس این افراد برای مأموریت های خطرناک جذب می شوند؛ ژنرال دیوید پترائوس تأیید کرده است در ژانویه گذشته - آخرین مسافرتش به عراق - نه به وسیله سربازان ارتشی ، بلکه به وسیله مأموران امنیتی- قراردادی محافظت می شده است.
● بلک واتر چگونه در حریم امنیت خصوصی عراق وارد شد؟
آن گونه که از اسناد منتشر شده در رسانه های آمریکا پیدا است بلک واتر، از جمله مؤسسات خدمات امنیتی و حفاظتی خارجی بود که کوتاه مدتی پس از اشغال نظامی عراق وارد صحنه این کشور می شود.
جالب این جاست وقتی ماجرای رسوایی اخیر این شرکت پیش آمد رسانه های آمریکا بار دیگر به سراغ کتاب بایگانی شده اسکاهیل رفتند با نام «بلک واتر ؛ پیدایش نیرومند ترین ارتش مزدور جهان.» پنتاگون گفته است حدود ۲۰هزار پیمانکار امنیتی در عراق فعالیت می کنند ولی براساس برخی دیگر از برآوردها، این رقم بسیار بالاتر است.
شرکت بلک واتر که مقر آن در کارولینای شمالی است به سفارش وزارت خارجه آمریکا مأمور حفاظت از دیپلمات های آمریکایی و مراکز دیپلماتیک در عراق شده است . برپایه اظهارات کارشناسان نظامی، هر چند در جنگ های قبلی نیز از پیمانکاران امنیتی خصوصی استفاده شده ولی میزان استفاده از آنها به مقیاس افسانه امروز بلک واتر در عراق نبوده است.
در سال ،۲۰۰۳ پل برمر، سرپرست تشکیلات اداره عراق، قراردادی را با بلک واتر برای حفاظت از مقام های آمریکایی و برخی مقام ها در عراق امضا کرد و دلیل آن را ناکافی بودن امکانات نیروهای ائتلاف در اجرای این مأموریت ها عنوان کرد.
در واقع جنگ و اغتشاش در عراق فرصتی فراهم آورد تا هزاران نفر به عنوان محافظ شخصی در این کشور فعالیت کنند و این فرصتی طلایی برای بلک واتر بود.
با تشدید ناآرامی و گسترش اقداماتی مانند ترور و آدم ربایی، نه تنها سفارتخانه ها و شهروندان خارجی، بلکه حتی مقامات و برخی شهروندان عراق نیز به این مؤسسات روی آوردند و گفته می شود صدها شرکت امنیتی و حفاظتی با هزاران کارمند بومی و خارجی در عراق فعالیت دارند. موفق الربیعی مقام عالی امنیت عراق شمار این شرکت ها را ۱۵۰ مورد اعلام کرده است .
بر پایه گزارش رسانه های آمریکا دولت بوش به شرکت بلک واتر صدها میلیون دلار پرداخت کرده است تا از کارمندان دولت آمریکا در عراق محافظت کند.
اما چنان که منابع عراقی می گویند فعالیت بلک واتر به اسکورت وحفاظت محدود نماند و نیروهای بلک واتر در اجرای مأموریت خود، در مواردی در عملیات مقابله با تهاجم گروه های شورشی هم شرکت داشته اند و تعدادی از آنان در اثر حمله شورشیان یا حوادث دیگر در عراق جان خود را از دست داده اند یا شمار زیادی از نیروهای مقابل را کشته اند.
سربازان این شرکت، مدرن ترین سلاح های سنگین وسبک را همراه دارند اما منتقدان می گویند که آنها تعلیم کافی ندیده اند و خود را فقط در برابر کارفرمایشان مسئول می دانند.
لذا نکته مهم در بروز فاجعه اخیر یعنی کشتار شهروندان غیرنظامی عراق به دست عوامل این شرکت این است که بلک واتر از مصونیت ویژه و حاشیه امن برخورداراست . به عبارتی آنها تنها ارتش غیر مسئول در عراق هستند. این افراد، برخلاف نظامیان خارجی در عراق، مشمول قوانین ارتش های خود نیز نمی شوند. واین نخستین بار است که الربیعی ومالکی گفته اند که درصدد هستند جایگاه شرکت های خصوصی عراقی و خارجی را که در این کشور خدمات حفاظتی - امنیتی ارائه می دهند، بازنگری کنند.
در سال ،۲۰۰۴ مقامات تشکیلات موقت اداره عراق با صدور مصوبه ای به کارمندان غیر عراقی شرکت های امنیتی و حفاظتی در این کشور مصونیت از تعقیب قضایی توسط مراجع عراقی اعطا کردند.
در حالی که فعالیت قانونی شرکت های امنیتی در عراق مستلزم دریافت مجوز لازم از وزارت کشور است و اعضای رسمی ارتش اگر جرمی مرتکب شوند، براساس اصول و قوانین نظامی مورد تعقیب کیفری قرار می گیرند. ۶۴ دادگاه نظامی مربوط به اتهام های نظامیان تنها در عراق وجود دارد ، ولی برای این سربازان قراردادی چنین دادگاه هایی وجود ندارد.
با وجود این که ده ها هزار و شاید هم صد ها هزار سرباز قراردادی از مارس ۲۰۰۳ به عراق وارد و یا از آن خارج شده اند ، فقط ۲ نفر از آنها با تعقیب قانونی رو به رو شده اند. در برهه ای سرتیپ کارل هورست از لشکر پیاده نظام آن چنان از مصونیت و جوابگو نبودن این نیروها خشمگین شد که یک تنه شروع به پیگیری خشونت های آنها در بغداد کرد . او فقط در ۲ ماه ۱۲ مورد تیراندازی این افراد به غیرنظامیان را گزارش و اثبات کرد که رفتار خودسرانه آنان به مرگ ۶ نفر و زخمی شدن ۳ نفر انجامیده است . این گزارش تنها مربوط به ۲ماه بود، آن هم به وسیله یک ژنرال که این مسأله را تعقیب می کرد. همین چند مورد هم براساس قوانین ارتش و یا قوانین عراق مورد تعقیب قرار نگرفتند.
سربازان مزدور نیروهایی هستند که به نام ایالات متحده عمل می کنند . سوء رفتار این مزدوران به عنوان سوء رفتار همه آمریکائیان به حساب می آید.
در مدت ۴ سال حضور نظامی آمریکا درعراق هیچ یک از این سربازان قراردادی در مورد جنایت هایی که علیه عراقی ها مرتکب شده اند محاکمه نشده اند. همین کافی است که مأموران بلک واتر با خاطر آسوده به سوی هر هدفی شلیک کنند.
هفته گذشته کارمندان مسلح این شرکت آمریکایی به سوی گروهی از غیرنظامیان عراقی در یکی از میدان های بغداد تیراندازی کردند که در نتیجه آن، ۱۱ شهروند عراقی کشته شدند و این جرقه یک غائله بزرگ را روشن کرد.
● زمان بازنگری در عملکرد مأموران غیر مسئول درعراق رسیده ؟
پیش از آنکه مطبوعات و یا کنگره آمریکا باب بحث در باره عملکرد خلاف شرکت های امنیتی آمریکا را باز کنند برخی گروه های عراقی با صدور بیانیه هایی ضمن افشای واقعیت هایی تلخ از کاراین نیروها از دولت خواستند فعالیت این شرکت ها را ممنوع و عوامل آنها را اخراج کنند.
به هر حال مهم ترین پیامد جنایت اخیر بلک واتر این است که همزمان در بغداد و در کنگره این موضوع مطرح است که چگونه می توان این نیرو ها را به مسئولیت پذیری و جوابگویی واداشت.
پیش از این هیچ حسابرسی نمی توانست به محل های سازماندهی این سربازان قراردادی دسترسی داشته باشد؛ حتی به دلایل امنیتی، روزنامه نگاران هم در منطقه سبز محدود شده اند و معلوم نبود کدام سازمان یا موجودیتی قرار است امکان یا قدرت این را داشته باشد که بر این مردانی که از سوی صاحبان ثروت به عراق برده شده اند - به جایی که هیچ کس حاضر نیست برود- نظارتی داشته باشد.
این یک اتفاق مهم است که عراقی ها سرگرم تحقیق در این باره هستند که آیا کارمندان شرکت خدمات امنیتی - حفاظتی آمریکایی بلک واتر، اسلحه قاچاق وارد عراق کرده و با شورشیان شراکت داشتند. دولت عراق متعاقباً گفته بود که مجوز کار شرکت خدمات امنیتی بلک واتر را لغو کرده است و این شرکت حق فعالیت در هیچ نقطه ای از عراق را ندارد. دولت عراق قول داده بود که موقعیت شرکت های امنیتی خارجی را مورد بازنگری قرار خواهد داد. اتهامات حاکی از این است که کارمندان شرکت بلک واتر، بطور غیرقانونی سلاح های خودکار و دیگر تجهیزات نظامی را وارد عراق کرده اند که بنا بر گزارش ها، مورد استفاده گروه هایی که آمریکا آنان را تروریست می خواند، قرار گرفته است.
برخی از نمایندگان کنگره نیز اخیراً تلاش کرده اند با تنظیم قوانینی برای صنعت امنیت خصوصی، میلیاردها دلار بودجه ای را که صرف عملیات نظامی و جمع آوری اطلاعات در این باره شده، مورد پاسخگویی قرار دهند .
«پیتر سینگر» Peter Singerاز اعضای ارشد مؤسسه بروکینگز که کتابی در مورد امنیت خصوصی تهیه کرده ازجمله کسانی است که خواستار نظارت بیشتر بر این نیروها شده است. وی با اشاره به این که پرداخت های صورت گرفته به Aegisو Erinysدو کمپانی جذب نیرو برای ارتشهای مزدور بسیار گسترده و احتمالاً برای بسیاری از مردم تکان دهنده است، اما واشنگتن پست توجیه می کند که مأموریت این شرکت ها به همان اندازه که گران قیمت است خطرناک نیز هست. بنابر آمار وزارت کار آمریکا که بر اساس ادعانامه های بیمه ای تعداد تلفات پیمانکاران را پیگیری می کند، از زمان آغاز جنگ عراق تاکنون ۱۸۱پیمانکار امنیت خصوصی کشته شده اند.
به نوشته واشنگتن پست، به خاطر کمبود نیروهای نظامی و افزایش خشونت در عراق، صنعت امنیت خصوصی در این کشور شدیداً رشد داشته است. پس از تهاجم آمریکا به عراق در مارس ۲۰۰۳صدها شرکت عراقی و خارجی که بسیاری از آنها شرکت هایی تازه تأسیس بودند، با ارتش های آمریکا و انگلیس، وزارت امور خارجه، دولت عراق، رسانه ها، سازمان های بشردوستانه و دیگر شرکت های خصوصی قرارداد بستند.
به این ترتیب دولت مالکی با یک آزمون سخت روبه رو است که آیا می تواند به یکی از عوامل نابسامانی امنیتی در عراق پایان دهد. سران بغداد که این روز ها شدیدترین فشارهای سیاسی را از سوی کاخ سفید تحمل می کنند، اکنون با پرونده بلک واتر یک کارت برنده به چنگ آورده اند، کارتی به نام شرکت های امنیتی خصوصی آمریکا در عراق که به هیچ مرجعی پاسخگو نیستند و در مقابل هیچ اقدامی مجازات نمی شوند و عراقی ها را قتل عام می کنند. روایت جرمی اسکا هیل برای عراقی ها سندی روشن است که در مصاحبه با شبکه سی ان ان اعلام می کند: دولت بوش وقتی موفق نشد برای اشغال عراق همپیمانی پیدا کند در چارچوب آن از شمار زیادی از نیروهای شرکت های امنیتی در عراق استفاده کرد.
وی می افزاید درحال حاضر شمار نیروهای مزدور آمریکا در عراق از شمار نیروهای رسمی ارتش آمریکا در عراق بیشتر است.
به باور این محقق علت پاسخگو نبودن نیروهای مزدور شرکت های امنیتی خارجی آمریکا در عرا ق نه مسائل جنگی بلکه منافع سیاسی دولت بوش است به همین علت هم جنایات نیروهای مزدور خارجی در عراق نه در جایی ثبت می شود و نه مورد بررسی قرار می گیرد که این هم از ابعاد جنگ است. نیروهای امنیتی خصوصی آمریکا در عراق با پرداخت رشوه های سنگین منافع زیادی برای مقام های آمریکایی در عراق از جمله نگرو پونته و زلمای خلیل زاد داشته اند. در این واقعیت تردیدی نیست که جنگ یک تجارت پرسود است و شرکت هایی مثل بلک واتر هم از جنگ عراق سود زیادی را کسب می کنند. افکار عمومی جهان تاکنون شاهد طرح مسائلی درباره گروه های مسلح وتنش های فرقه ای در عراق بوده اما هیچ گاه متوجه نیروهای شبه نظامی که آمریکا آنها را در عراق مستقر کرده و به هیچ مرجعی هم پاسخگو نیستند نبوده است.
به هر روی خبرهای چند روز اخیر به این سمت رفته که تحمل حضور بلک واتر و شرکتهای امنیتی در عراق برای دولتمردان و گروه های عراقی بس دشوار و پرخطر شده است و هر گونه تخفیف و یا کوتاهی در رسیدگی به جرائم بزرگ انسانی و تاریخی که عوامل این شرکت در تأمین بازار جهنمی تروریست ها مرتکب شده است عواقب سختی می تواند در پی داشته باشد. بنابراین اخراج بلک واترکه یکی از نمادهای حضور آمریکا در عمق امنیت داخلی عراق بوده دارای پیامدهایی سنگین برای سیاست خارجی بوش است ، از برد دموکرات ها که بی صبرانه در پی یافتن نقاط آسیب رقیب در عراق هستند تا دولت های منطقه که ۴ سال تمام بدترین شرایط را با اتهام حمایت از شورش های عراق تحمل کرده اند و اکنون می توانند با پرونده بلک واتر خیلی راحت توپ اتهام تقویت تروریسم را به زمین دولت آمریکا پرتاب کنند.

س. حیدرپور

منبع : روزنامه ایران