اعجاز مائده قدر

قرآن سندی آسمانی و استوارنامه ای ملکوتی است که پیامبر اکرم ص آن را برای اثبات رسالت خویش در برابر جهانیان گشوده است ولی باید توجه داشت که معجزه بودن قرآن برای همیشه و همه نژادها خود یک نوع اعجاز است ، زیرا این کتاب باید از آغاز نبوت آن بزرگوار تا پایان جهان همچنان به صورت سندی زنده و دلیلی غیرقابل انکار بر صدق ادعای وی و سفارت آسمانی آن حضرت باقی باشد در حالی که انسان ها از آن تاریخ تا عصر ما دوران مختلفی را پشت سر نهاده و تکامل های دیگری را نیز در پیش دارند.
در چهارده قرن قبل مردم در سراسر جهان تقریبا در حالت بی خبری و نادانی به سر برده و از نظر فکری در مرتبه نازلی قرار داشتند ولی قرآن در همان عصر و در آن شرایط نامساعد معجزه بزرگ و دلیل قاطع بر نبوت پیغمبر اسلام ص بوده است.
در جهان ما و در عصر کنونی نیز که انسان ها به بسیاری از اسرار و رموز جهان آفرینش پی برده و از حقایق علمی فراوانی آگاهند و باز هم قرآن معجزه و برای اثبات رسالت آن بزرگوار سندی قاطع است !و این مساله خود نوعی اعجاز به شمار می آید.
قرآن به لغت عرب که اصولی ترین و جامع ترین لغات زنده جهان است نازل شده و جنبه فصاحت و بلاغت آن نژاد سرسخت عرب را به زانو در آورده بود ولی همین کتاب در عصر حاضر و برای نژادهای مختلف و ملتهای دیگر هم جنبه اعجاز دارد! این که اعجاز قرآن برای همیشه باقی است و گذشت زمان و تکامل فکری ابناء آدم هیچ گونه ضربه ای بر این سند آسمانی وارد نیاورده خود یک معجزه و خارق عادت است.
● اعجاز قرآن از جنبه های گوناگون
بحث و بررسی درباره چگونگی اعجاز قرآن در همه عصرها و زمانها و برای همه تیره ها و نژادها موضوعی است که شرح آن به نوشتن دهها جلد کتاب قطور نیاز دارد ولی با این حال از آنجا که گفته اند (ما لا یدرک کله لا یترک کله) به ناچار ما نیز در اینجا به طور فشرده به قسمتهایی محدود از جنبه های اعجاز قرآن اشاره و نمونه هایی از آن را نقل می کنیم :
اول ) اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت
احاطه به لغات و در دسترس داشتن واژه ها، چندان دشوار نیست اما، ترکیب و نیز ترتیب و تنظیم آنها به شیوه ای که رعایت فصاحت و بلاغت شده باشد و هم جمله بندی به گونه ای باشد که بیان در همان حال که در دسترس ذهن خواننده است ، در بالاترین جایگاه باشد، کاری است که بی رعایت قواعد باریک و دقیق ادبی و مهارت ذوقی سرشار ، انجام پذیر نیست.
▪ در فن «فصاحت و بلاغت» آمده است که : برای فصاحت و بلاغت در هر گفتار یا نوشتار ، رعایت سه موضوع ضروری است :
۱) احاطه به واژه ها و معانی
۲) قدرت فکر و لطافت ذوق
۳) قدرت بیان یا قلم
اما همواره باید در نظر داشت که اگرچه همه قواعد و ضروریات فصاحت و بلاعت نیز رعایت شود ، باز کسی نمی تواند مدعی شود. نوشته یا گفته او در همه زمانها «برترین» است و کسی همانند آن نمی تواند آورد اما خداوند متعال که حوزه قدرت و دانش او را پایانی نیست ، از ترکیب و تنظیم کلمات در قرآن سخن را به گونه ای آراسته است تا هیچ کس گرچه بلیغ ترین و فصیح ترین مردمان ، نظیر آن ، نتواند و این است رمز جاودانه بودن قرآن و سند پیامبری جاوید حضرت محمدص.
اصولا متدولوژی خاص این کتاب ، چنین امری را ایجاب می کند ، به عبارت دیگر فصاحت و بلاغت را ابعاد و شاخه هایی است که بدان اشاره می کنیم :
الف) سبک و اسلوب:
قرآن کریم از سبک و اسلوب معجزه آسایی برخوردار است که هیچ کتابی آن را ندارد. اسلوب این کتاب آسمانی قابل تقلید نیست ، زیرا سبک آن با معانی بلندی قرین می باشد. اگر کسی بخواهد نظم و اسلوب کلامی را با مضامین بلند آیات هماهنگ سازد ، معانی جمله ها مضحک و مبتذل می شود و اگر بخواهد مفاهیم معقول و منطقی آیات الهی را در قالب آن اسلوب بریزد ، امکان پذیر نخواهد بود بلکه آن اسلوب از دست خواهد رفت.
معانی بدیع با اسلوب بی بدیل این کتاب به گونه ای به هم آمیخته شده که در غیر آن ، قابل جمع نیست. اگر تنها اسلوب قرآن اعجاز بود، ممکن بود ادیبان زمان مانند آن بیاورند. آنچه تحدی و هماوردی را ناممکن ساخته ، سبک و اسلوب ، همراه با معانی و ترکیب و اسلوب ، همراه بامعانی و ترکیب جمله های آن است.
در تاریخ اسلام از مسیلمه کذاب که آدمی فصیح ، بلیغ و مدعی نبوت بود ، آیاتی به تقلید قرآن شبیه سوره مرسلات نقل شده است که از نظر خوانندگان عزیز می گذرانیم : (قسم به زنهای آشکارکننده کشت زرع و سوگند به خانمهای دروگر و سوگند به پاشندگان گندم و قسم به نانوایان که نان آن چنانی می پزند و سوگند به زنهای پزنده آبگوشت کذایی و سوگند به خانمهایی که لقمه های آنچنانی بر دهن می گذارند و لقمه های چرب و نرمی برمی دارند.) این کلمات ، گذشته از اشکالات ادبی ، معانی مبتذلی نیز دارد.
باز مسیلمه کذاب می گوید:چه می دانید فیل چیست؟ برای او خرطوم دراز و دم کوتاهی است.
این هماوردان در خلق الفاظ و ترکیب کلمات به سبک و شیوه قرآنی ، آنچه در توان داشته اند به کار گرفته اند ولی حداقل معانی معقول را از دست داده اند ، پرداختن به زنان ، ماجرای فیل و خرطوم طویل و دم کوتاه آن و... هدفی و رسالتی در این پیامها نهفته است؟ این آیه از نظر مضمون به حد کافی خنده آور است و اصلا نیازی به بحث و طرح آن نیست.
بی دلیل نیست ابوالعلاء معری ، ادیب و فیلسوف معروف می گوید: این سخن در میان مردم ، اعم از مسلمان و غیرمسلمان مورد اتفاق است که کتابی که محمدص آورده است ، عقلها را در برابر آن مغلوب ساخت و تاکنون کسی نتوانسته است مانند آن را بیاورد.
سبک این کتاب با هیچ یک از سبکهای معمول در میان عربها ، اعم از خطابه ، رجز ، شعر ، سجع و نثر کاهنان و شاعران و ادیبان ، شباهت ندارد ، امتیاز جاذبه این کتاب به قدری است که اگر یک آیه در میان کلمات دیگران قرار گیرد ، همچون ستاره فروزان در شب تاریک می درخشد.
گوته ، شاعر و دانشمند آلمانی می نویسد: قرآن ، اثری است که به واسطه سنگینی عبارت ، خواننده آن در ابتدای امر رمیده می شود، ولی سپس مفتون جاذبه آن می گردد و بالاخره بی اختیار مجذوب زیبایی های متعدد آن می شود. اگر در نوشته های ادیبان و نثر و اشعار شاعران معروف عرب زبان دقت کنیم ، در بسیاری از موارد، مضامین آنها مردود و متضاد است.
مواردی که قابل اشکال نیست ، بلکه موضوع صحیح است ، بدون شک مانند سبک و اسلوب قرآن نمی باشد. خطبه های نهج البلاغه و دعاهای صحیفه سجادیه و خطابه های پیامبرص با وجود صحت مضامین ، هرگز با آیات قرآن قابل مقایسه نیست.
به همین دلیل است که خدای متعال در قرآن می فرماید: «اگر راست می گویید، یک سوره مثل قرآن بیاورید که هرگز نمی توانید مانند آن را بیافرینید. پس بهتر است خود را از عذاب دردناکی که آتشگیره آن ، انسان ها و سنگهاست ، نگه دارید».
ب) بعد دیگر جنبه لفظی و ظاهری فصاحت و بلاغت قرآن :
فیلسوف شهید استاد مرتضی مطهری ره در این باره بیانی دارند که خلاصه ای از آن را می آوریم : یکی از وجوه اعجاز قرآن که از دیر زمان مورد توجه فوق العاده قرار داشته ، جنبه لفظی و ظاهری یا فصاحت و بلاغت قرآن است.
روشنی بیان ، زیبایی ، تعبیر، شیرینی ، آهنگ و جذابیت عبارات ، نظم بی بدیل الفاظ و قالبهای معانی ، آن چنان آیات قرآن را زیبا و لطیف ساخته است که هر کسی مختصر ذوق و شناختی از ادبیات عرب داشته باشد، حلاوت و طراوت آن را بخوبی احساس می کند.
● چگونگی پیدایش پدیده حیات
اعجاز دیگر که در این کتاب الهی می بینیم ، پدید آمدن موجودات زنده از آب است. قرآن می فرماید: «خداوند هر جنبنده (موجود زنده) را از آب آفریده است. برخی از آنها روی شکم راه می روند و برخی از آنها روی دو پا حرکت می کنند و بعضی بر چهارپا راه می روند».
ریشه اصلی پیدایش موجودات زنده ، از آب است و مایه بقاء و حیات آنها نیز آب است : به وسیله آب هر چیزی را زنده قرار داده ایم.
اگر آبی نباشد حیاتی باقی نمی ماند ، چنانچه پیدایش نخستین جوانه های حیات ، از دریاها به وجود آمده است. در هر کره که آب باشد موجود زنده وجود دارد و اگر آبی نباشد ، حیاتی نیست بنابراین هم پیدایش حیات به آب بستگی دارد و هم ادامه زندگی به وجود آن منوط است.
اکنون که جنبه های اعجاز قرآن تا حدودی آشکار شد ، بخوبی روشن می شود که چگونه این کتاب سندی آسمانی بر اثبات رسالت حضرت محمدص است و برانگیختگی آن بزرگوار از جانب خداوند اثبات می شود. خداوند ما را با قرآن در روز قیامت محشور نماید.
اصولا همه انسان ها زیبایی و جمال را می فهمند و نیازی به تعریف ندارد هنگامی که انسان اندام و صورت زیبا را مشاهده کند یا منظره دلپذیر یا شعر زیبایی را ببیند، بی اختیار جذب می شود. به همین دلیل صورتها و منظره ها با این که گوناگونند ولی زیبا و جذاب می باشند. پیش از آن که علم و عقل ، زیبایی را درک کند ، احساس آن را می فهمد که مرکز آن ، قلب و دل است ، نه مغز و سر ، از این رو گفته اند زیباترین شعر ، دروغ ترین آنهاست.
فصاحت و بلاغت نیز از مقوله زیبایی است و به کانون احساسات مرتبط است ولی یک ویژگی و امتیازی که در فصاحت و بلاغت قرآن موجود است این است که ، در عین زیبایی و جذابیت از صمیم صداقت و درستی مایه می گیرد ، بر خلاف شعر زیبا که اگر دروغ و گزاف در آن نباشد، زیبایی نخواهد داشت. آری قرآن ، هم کتاب عقل است و هم کتاب دل ، زیبایی الفاظ را با جمال معنوی و اسلوب بدیع ادبی به هم آمیخته است.
ج) وجهی دیگر در اعجاز کلامی قرآن در اعجاز لفظی و معنوی قرآن می توان به این حقیقت نیز اشاره کرد: کتابهایی که در دنیا نوشته می شود، هر کدام سبک و موضوع خاصی دارد. مثلا کتاب تاریخ بر محور تاریخ می چرخد. کسی که در فن سخنوری کتابی تدوین نموده ، مسائل مخصوص آن را مورد بحث قرار داده که با فلسفه و شیمی ارتباطی ندارد.
ولی قرآن با این که یک هدف را دنبال می کند و آن ، تعلیم و تربیت و هدایت و ارشاد انسان هاست ، با وجود آن ، با همه علوم و معارف آمیخته است ؛ از جنین شناسی گرفته تا رنگ درختان ، تنوع گیاهان ، زمین شناسی ، خلقت انسان ، حرمت گوشت خوک و مردار ، فلسفه آفرینش انسان و جهان ، مبداء و معاد و برزخ و قیامت ، همه را به هم آمیخته و یک نوع ارتباط و هماهنگی بین آنها برقرار ساخته است.
این کتاب منحصر به فرد کتابی است که طبیعت را با فطرت در آمیخته و عقل را با دل به همه دوخته است ؛ مثلا درباره بهار می فرماید: نخست ، توجه به انسان را به سبزه زارها، درختان ، گل و گیاهان توجه می دهد که چگونه باران رحمت زمین مرده را زنده می سازد و بعد بلافاصله ذهن آدمی را به احیای مردگان در قیامت معطوف می کند.
دوم ) اخبار غیبی پیشگویی های قرآن
دومین وجه از وجوه اعجاز ، خبرهای غیبی قرآن است که مسائل علمی ، تاریخی و حوادث ماورای طبیعت را نیز دربر می گیرد. ما در این بخش به یکی از اخبار غیبی در بعد تاریخی بسنده می کنیم که در زمان نزول قرآن هنوز رخ نداده بود.
● پیروزی رومیان بر ایرانیان
روم ، امپراطور مقتدری بود که بر بخش وسیعی از آسیا، اروپا و آفریقا حکومت می کرد و ایتالیا نیز قسمتی از آن بود. جنگهای فراوانی میان روم و ایران واقع شده بود اما در عصر ظهور اسلام ، جنگ بزرگ و سرنوشت سازی رخ داد. ابوعبیده می گوید: از امام باقرع مضمون آیه «الم غلبت الروم فی ادنی الارض و هم من بعد غلبهم سیغلبون فی بضع سنین...» را پرسیدم ؛ فرمود: این آیه ، تاویلی دارد که جز خدا و راسخان در علم از آل محمدص کسی نمی داند.
هنگامی که رسول خداص به مدینه هجرت کردند و اسلام به پیروزی رسید، حضرت نامه ای به پادشاه روم (قیصر) و نامه ای به پادشاه ایران (خسروپرویز) نوشت و توسط نمایندگانش برای آنان فرستاد. امپراطور روم ، نامه رسول خداص را احترام گذاشت ، ولی پادشاه ایران ، نامه حضرت را پاره کرد و به نماینده ایشان اهانت نمود.
در این مقطع حساس بود که بین ایران و روم ، جنگ و درگیری نظامی رخ داد. مسلمانان مایل بودند رومیان پیروز شوند ، لیکن برخلاف انتظار آنان ، ایرانیان برنده جنگ شدند. مسلمانان غمگین و افسرده شدند. ناگهان آیه «الم غلبت الروم...» نازل شد.
یعنی رومیان در نزدیکی های این سرزمین (شامات و حوالی آن) شکست خورده اند و ایرانیان پس از پیروزی بر روم ، بزودی مغلوب می شوند. پس از چندی جنگ دیگری آغاز شد و رومیان بر ایرانیان غالب شدند و مسلمانان شادمان گشتند.
سوم ) معارف علمی قرآن
یکی دیگر از وجوه اعجاز این گنجینه الهی ، طرح مسائل علمی است : بزودی آیات حکمت و نشانه های قدرت خود را عرضه آفاق و ظرف وجودی خودشان ارائه خواهیم نمود تا حقیقت بر آنها مکشوف گردد و بدانند که قرآن و پیامبر اکرم ص بر حق است.
بدون شک با مشاهده کشفیات علوم جدید ، اسرار الهی یکی پس از دیگری بر بشر روشن شده و آیات علمی برملا می شود.با وجود هیات بطلمیوسی که ۴هزار سال بر اندیشه بشری حکومت می کرد و جهان هستی را کراتی مانند پوست پیاز می دانست که در میان هم قرار گرفته اند، قرآن در همان عصر با کمال صراحت اعلام کرد: و هر کدام از کرات ، در مدار خود شنا می کنند.

علی اصغر صرفه جو

منبع : روزنامه جام‌جم