جنگ عراق، مرگ تاریخ است

شهرهای ۲ هزار ساله سومر در حال نابودی و غارت به دست سارقان است. گذشته تاریخی عراق- سرزمینی که گهواره تمدن بشر بوده- یکی از شرم بارترین مصادیق اشغال فجیع ما شده است.
مدارک و مستنداتی که باستان شناسان گرد آورده اند گویای آن است که آن عده از عراقیانی که در دوره حکومت صدام آموزش کار در نقاط باستانی دیده بودند اکنون تجارب خود را در اختیار غارتگران و دزدانی قرار می دهند که در شهرها و نقاط باستانی سرگرم کاوش هستند. (در خلال سال های اشغال عراق) اجناس و اقلام موجود در دست کم ۱۳ موزه به غارت رفته است. در حال حاضر اکثر قریب به اتفاق مناطق باستانی در جنوب عراق در قبضه غارتگران و دزدان قرار دارد.
جوان فرشاخ باستان شناس لبنانی در گزارش مفصل و تکان دهنده یی که تهیه کرده و در ماه دسامبر (آذرماه) منتشر خواهد شد، می نویسد؛ ارتش های غارتگران حتی از یک متر از خاک شهرهای سومر که هزاران سال در زیر خاک مدفون بوده چشم پوشی نکرده اند.
بقایای آن تمدن در کاوش های سلسله واری که بی امان به عمل آمده نابود شده است؛ شهرهای باستانی که در مساحتی با حدود ۲۰ کیلومتر مربع گسترده بوده چنانچه درست مورد حفاری قرار می گرفت بسیاری اطلاعات تازه از سیر تحولات زندگی بشر را به دست می داد.
فرشاخ می گوید؛ نوع بشر گذشته و تاریخ خود را به بهای کشف یک پاره سنگ نبشته میخی یا مجسمه یا قطعه یی جواهر از دست می دهد که زرگری حاضر است در این سرزمین جنگ زده پولی برایش به کاوشگران و قاچاقچیان عتیقه بپردازد. نوع بشر تاریخش را از دست می دهد تا عشق و علاقه مجموعه داران خصوصی تامین شود که از خانه های مجلل خود سفارش یافتن فلان قطعه یی را می دهند که مجموعه شان را تکمیل کند.
خانم فرشاخ که در بازپرسی ها برای بازیافتن گنجینه های غارت شده از موزه بغداد بعد از سقوط صدام حضور داشته می گوید؛ طولی نخواهد کشید که عراق اصلاً تاریخی نداشته باشد.
عراق بالغ بر ۱۰ هزار نقطه باستانی دارد. فقط در ناصریه ۸۴۰ نقطه متعلق به تمدن سومر قرار دارد که تماماً به طور کامل به یغما رفته است، اسکندر مقدونی هم هر شهری را که نابود می کرد شهر دیگری به عوض آن می ساخت. اما غارتگران آثار باستانی کار را از حد اسکندر هم گذرانده اند.
جالب آنکه غارتگران با پول هنگفتی که دارند بیش از پیش در حال تجهیز و سازماندهی خود هستند.
اما افزون بر این همه هر بار که ارتش نیز عملیاتی انجام می دهد بخش هایی از آثار باستانی به کلی از میان می رود. پنج سال است که ارتش امریکا در شهر باستانی اور پایگاهی برپا کرده و هم اکنون دیوارهای شهر به علت تردد خودروهای سنگین نظامی در حال فرو ریختن است. درست مثل آنکه اثری باستانی را در معرض زلزله مداوم قرار دهید.
در میان شهرهای باستانی موجود در عراق شهر اور حائز اهمیت بسیاری در تاریخ حیات بشری است. نام اور در عهد عتیق آمده و بسیاری عقیده دارند که این شهر زادگاه ابراهیم نبی بوده است.
بنای شهر اور در حدود ۴ هزار سال پیش از میلاد صورت گرفته و سومری هایی که در آن شهر سکونت گزیدند نظام آبیاری، کشاورزی و آهنگری را ابداع کردند. هزار و پانصد سال پس از آن در خلال دوره یی که به «عصر باران های سیل آسا» موسوم شد در اور نخستین نمونه های خط و سنگ نوشته پیدا شد. در لارسا واقع در مجاورت اور قطعات آجری تولید می شد که از آن به جای پول استفاده می شد و نخستین نمونه های چک در دنیا بود. هر چه اثر انگشت بر روی این آجرها عمیق تر بود مبلغ پول موردنظر بیشتر بود. در گورهای شاهان اور انواع جواهر و زینت آلات دفن می شد.
افسران امریکا بارها گفته اند که هدف از احداث پایگاه بزرگ امریکا در بابل حفظ و حراست از شهر اور است اما زینب بحرانی باستان شناس عراقی و استاد دانشگاه کلمبیا می گوید؛ اینها مزخرف گویی است. خساراتی که به بابل وارده شده قابل برآورد و قابل جبران نیست و اگر امریکایی ها واقعاً قصد حفظ این شهر را داشتند استقرار نظامیان در شهر مثل آن است که با بولدوزر سرتاسر آنجا را صاف کنند.خانم بحرانی می گوید «اشغال عراق موجب نابودی مهیب تاریخ شده تا آنجا که غارت موزه ها و کتابخانه ها در قبال آن چیزی به حساب نمی آید.»
استفاده از آثار تاریخی و فرهنگی برای پایگاه نظامی نقض پیمان هیگ و ماده پنج از فصل اول عهدنامه ۱۹۵۴ است که مربوط به زمان اشغال کشورها است. البته امریکا این پیمان را امضا نکرده ولی ایتالیا، لهستان، هلند و همه کشورهایی که نیرو به عراق فرستاده اند از امضاکنندگان پیمان هستند. خانم فرشاخ نیز می گوید که با قدرت گرفتن روزافزون گروه های مذهبی در استان های عراق آثار باستانی نیز درید قدرت آنان قرار می گیرد.
عبدالامیر حمدانی رئیس اداره میراث فرهنگی استان ذی قار می گوید؛ در سال ۲۰۰۶ حدود دویست مامور پلیس را برای حفاظت از آثار باستانی استخدام کردیم اما ابزار کافی نداشتیم. کار را با هشت دستگاه خودرو، چند قبضه سلاح و چند فرستنده رادیویی انجام می دادیم که برای استانی با ۸۰۰ اثر باستانی اصلاً کافی نبود. با این وصف کار را ادامه می دادیم تا زمانی که دولت بودجه را قطع کرد و مشخص شد که نمی توانیم حتی سوخت خودروها را تامین کنیم. بنابراین ماموران پلیس را هم مرخص کردیم. این درست مطابق زمانی بود که قدرت گروه ها و احزاب مذهبی جنوب کشور در حال تزاید بود. با قدرت گرفتن این عده به تدریج رهبران قبایل هم به آنان پیوستند.
اکنون پلیس عراق باید با شبکه های غارتگران و دزدانی مقابله کند که از پشتیبانی سازمانی و مالی گروه های مذهبی و سیاسی محلی به علاوه حمایت موثر رهبران قبایل برخوردارند.
مقامات گمرک در سال ۲۰۰۵ چندصد قطعه آثار عتیقه را در شهرک الفجر از توابع ناصریه از قاچاقچیان کشف و ضبط کردند و به موزه ها بازگرداندند. اما گویا این کار اشتباه محض بود.
خودروهای دولتی حامل این آثار باستانی در چند کیلومتری بغداد هدف حمله عناصر ناشناس قرار گرفت، ماموران گمرک که همراه آن بودند کشته شدند و پیکر آنها به آتش کشیده شد. آثار باستانی هم ناپدید شد. به قول فرشاخ این اقدام خشن پیام صریحی از جانب دلالان عتیقه جات خطاب به تمام دنیا بود.
ارتش های غارت آثار باستانی دارای سازمان کوچک اما منسجم و قوی هستند. این سازمان ها آثار باستانی و عتیقه را با کامیون، سواری، قایق و هواپیما به اروپا، امریکا و امارات متحده عربی و ژاپن می رسانند. به گفته باستان شناسان آثار باستانی بین النهرین که قدمت برخی از آنها به ۷هزار سال هم می رسد در پایگاه های اینترنتی برای فروش عرضه می شود. تعداد این قبیل پایگاه ها روزبه روز بیشتر می شود.
دهقانان جنوب عراق، سارقان حرفه یی آثار باستانی شده اند. آنها دیگر بنا به تجربه می توانند محل دیوارهای بناهای باستانی را تشخیص دهند و طوری زمین را بکنند که درست به وسط اتاق ها یا گورها برسد. آنها از این رهگذر به ثروت های سرشاری رسیده اند. همین دهقانان قیمت اشیای باستانی مکشوفه را درست برآورد می کنند و با این تفاصیل جای شگفت نیست که دست از این کار برنمی دارند. کار از جای دیگری هم ایراد پیدا کرده است. بعد از جنگ اول خلیج فارس باستان شناسان اقدام به استخدام غارتگران و سارقان متفرقه آثار باستانی کردند و برای آنها حقوق دولتی مقرر ساختند. مادام که باستان شناسان در نقاط باستانی سرگرم بودند کار این حقوق بگیران جدید هم ادامه داشت. اما همین یکی از علل شکل گیری غارتگران حرفه یی شد. با وقوع جنگ، باستان شناسان کار خود را تعطیل کردند اما حقوق بگیران که سرمایه خوبی از تجربه، اصول حفاری و کاوش در نقاط باستانی را به هم زده بودند ماندند و کار را ادامه دادند. کار این بار نه برای مطالعه و تحقیق که برای چپاول و کسب پول، صورت می گرفت. به قول فرشاخ هرچه جنگ به درازا بکشد گهواره تمدن بیشتر به سوی نابودی می رود. کار به جایی خواهد رسید که نوه های ما دیگر جایی به نام بین النهرین را به داشتن پیشینه تاریخی و فرهنگی نخواهند شناخت.

رابرت فیسک
ترجمه؛ سورنا اسپهبد

منبع : روزنامه اعتماد