مراحل آماده سازی استخر قبل از ماهی دار کردن

● تعریف آماده سازی استخر
آماده سازی عبارت است از کلیه عملیاتی که قبل از کشت بچه ماهی استخرهای خاکی انجام گیرد . رعایت صحیح اصول آماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی یکی از عوامل عمده در افزایش تولید می باشد .
۱) پاک سازی و خشک کردن
حداقل ۲ هفته قبل از شروع پرورش باید انجام شود ، آشغال ( علف و خار و خاشاک ) را برداریم . جهت بالا بردن توان تولید غذای زنده در استخر لازم است که استخر به مدت یک سال خشک نگهداری شود که طی آن مواد آلی تجزیه شده و باکتری های بیماری زا و انگل ها از بین می روند .
خشک کردن استخرها علاوه براینکه بطور مستقیم در خارج کردن ماهیان هرز و از بین بردن آنها دخالت می نماید می تواند اثرات مثبت زیادی را در بازدهی استخرها داشته باشد . در فصل زمستان استخرهای تخلیه خشک شده باید نظافت گردیده و ساقه های زبر گیاهان آبزی که در فصل قبل رشد نموده اند کنده شده و از استخر خارج گردند با این عمل از امکان بروز بیماری های عفونی کاسته می شود و پس از آبگیری مجدد استخرها ، رشد گیاهان آبزی محدود خواهد شد .
خشک کردن استخر سبب ایجاد شرایط مساعد در کف استخرها جهت فعالیت میکروارگانیسم ها می گردد . آنها با تجزیه مواد آلی کف استخر به مواد معدنی ، آنها را در اختیار زی شناوران گیاهی که تولید کنندگان اولیه می باشند قرار می دهد .
به علاوه خشک کردن استخرها سبب ایجاد شرایط لازم جهت برقرار کردن ارتباط بین اکسیژن محیط با کف استخر می گردد . میکروارگانیسم ها برای فعالیت و شروع به تجزیه مواد آلی به مواد معدنی نیاز به اکسیژن دارند که در صورت خشک شدن استخرها اکسیژن لازم به راحتی تأمین می گردد .
▪ به طور کلی اهداف خشک کردن استخر پرورش ماهی عبارتند از :
الف) خشک کردن کف استخر سبب می گردد که رطوبت مورد نیاز در اختیار تخم و با بچه ماهیان هرز از جمله کاراس ، گامبوزیا و همچنین قورباغه قرار نگیرد .
ب) ضدعفونی کف استخر که با در معرض نور خورشید قرار گرفتن از ارگانیسم های حساس به نور همانند باکتریها ، قارچ ها و ویروس ها صورت می پذیرد .
ج) تجزیه مواد الی و تبدیل آن به مواد معدنی توسط میکروارگانیسم در مجاورت نور خورشید .
د) از بین بردم جلبک های احتمالی که در کشت استخر قرار دارند .
۲) شخم و دیسک زدن بستر
شخم زدن یکی از نکات مهم دیگر در آماده سازی استخرهای پرورش ماهی است . اصولاً شخم زدن کف استخر پرورش ماهیان گرم آبی سطحی است مگر در مواقعی که ضخامت لجن کف استخر زیاد باشد ( بیشتر از ۵۰ سانتیمتر ) که باید اقدام به برداشت لجن از کف استخر نمود . در شخم زدن خاک کف استخر به ذرات ریز تبدیل می گردد و در صورتی که از دیسک استفاده گردد ذرات خاک باز هم ریزتر می گردد . در چنین شرایطی سطح برخورد خاک و هوا تا ۱۰ برابر افزایش پیدا می کند و باعث تسریع عمل اکسیداسیون می شود ، همچنین در ضمن این عمل گازهای مسموم و محبوس در خاک استخر از جمله آمونیاک و مات آزاد می شود .
نکته حائز اهمیت در رابطه با شخم و دیسک آن است که استخرهایی که دارای گیاهان آلی مانند نی یا لویی باشد نباید شخم زده شوند ، زیرا سبب توسعه ریزوم ها گردیده و بنابراین استخر پر از علوفه های مزاحم خواهد گردید که حذف آنها با مشکلات زیادی همراه خواهد بود .
۳) آهک پاشی
پس از آنکه زمین کف استخر شخم خورد و مسطح گردید یک لایه آهک بر روی خاک آن قرار می گیرد ( کف باید دارای رطوبت کافی باشد ) . آهک باعث آماده شدن حوضچه می گردد ، لایه آهکی باید حدود ۲ هفته قبل از آنکه آب در حوضچه انداخته شود استعمال شود . آهک نقش کود ندارد ولی عامل مؤثری است تا کودها به خوبی عمل کنند .
استفاده از آهک بخصوص زمانی مهم است که خاک اسیدی باشد که در غیر این صورت موجب صدمه به ماهیان خواهد شد . آهک باعث کنترل اسید خاک می شود و از خطر احتمالی جلوگیری می کند . اگر کشاورزان مطمئن نباشد که خاک حوضچه اش اسیدی است یا نه و امکان آهک زنده به میزان ۱۰۰۰ – ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار جهت گندزدایی ، ضدعفونی عوامل بیماری زا و انگل ها ، از بین بردن تخم ، لارو آبزیان هرز و اصلاح لجن کف استخر استفاده می شود . البته مقدار مصرف آهک براساس نو ع خاک و لجن کف استخر متغیر است .
۴) دادن کود پایه
کود پایه به عنوان اصلی ترین عامل جهت باروری اولیه استخرها می باشد ، معمولاً قبل از آبگیری استخرها این کود باید به طور یکنواخت در کف استخر پخش می گردد . وقتی درجه حرارت آب مناسب باشد و آبگیری استخر انجام پذیرد به سرعت تولیدات زی شناوری رشد کرده و در نتیجه غذای طبیعی مورد نیاز بچه ماهیان تازه رها سازی شده تأمین می گردد ، این تولیدات زی شناوران اولیه موجب رشد فزاینده ماهی و بنابراین سرعت رشد هر روز افزوده می گردد .
بهترین نحوه کودهی پخش یکنواخت آن در کف استخر خشک شده و چند روز قبل از آبگیری و معرفی ماهی به استخر می باشد در غیر اینصورت پخش کود بصورت کپه های بسیار کوچک ( مثلاً با استفاده از فرغون ) می باشد . در غیر از روش های فوق ، کود را می توان در ورودی استخرها و همراه با جریان آب وارد استخر نمود. به هیچ وجه نباید کود را با کامیون داخل استخر ریخت ، زیرا اولاً باعث اشاعه آلودگی می گردد ، ثانیاً با مصرف مستقیم کود توسط ماهی عواقب منفی را در ماهی شاهد خواهیم بود .
بهترین کود جهت باروری استخر در زمان آماده سازی آن کود گاوی می باشد ، زیرا ؛ ۱- به دلیل دستیابی به آنها و ۲- قابلیت حل شدن بیشتر شان در آب که تابع درجه حرارت PH آب و خاک ، مقدار اکسیژن محلول و مقدار مواد آلی و معدنی موجود در آب است . مقدار آن با توجه به وضعیت آب ۵ – ۳ تن در هکتار می باشد .
کودهی در مزارع پرورش ماهی در دو مرحله الف- قبل از آبگیری ( آماده سازی استخر ) ، ب- بعد از آبیگری و مصرف تدریجی در طول دوره پرورش انجام می شود .
در مرحله آماده سازی استخرها پرورش دهندگان از کود خشک ( جامد ) استفاده می کنند ولی در هر مرحله بعد از آبگیری بصورت محلول استفاده می شود .
کود مرغی غنی تر از کود گاوی بوده و باید در مصرف آن دقت بیشتری را انجام داد . از این کود برای مرحله آماده سازی قبل از آبگیری استخرها به مقدار ۵/۱ – ۱ تن در هکتار بصورت جامد در کف استخر پخش می کنیم . از کود اسب بیشتر در مرحله آماده سازی اولیه استفاده می شود .
اگر آب و خاک داری PH خنثی یا کمی قلیایی باشد عمل جذب کودها عمل جذب کودها بهتر انجام می شود ولی در خاک های اسیدی قابلیت جذب کمتر است . اگر خاک و آب استخر دارای PH اسیدی است قبل از کوددهی باید آهک بریزیم و پس از چند روز کوددهی می کنیم .
کوددهی در مرحله مقدماتی برای آماده سازی قبل از آبگیری با کودهای جامد انجام می شود . کود فسفاته را نباید همزمان با آهک در استخر استفاده کرد زیرا با آن ترکیب شده و ایجاد رسوب می کند و از دسترس گیاه خارج می شود . فاصله زمانی ۱۵ – ۸ روز بین آهک پاشی و پخش کود سوپر فسفات ضروری است .
۵) آبگیری از منابع مطمئن
بعد از آنکه آهک حداقل دو هفته در کف حوضچه ماند آب را می توان در حوضچه اولیه وارد کرد . آب باید از مجرای ورودی به درون حوضچه ریخته شود تا در حین ورود نیز با اکسیژن هوا مخلوط گردد . آب را نباید با عجله وارد حوضچه کرد زیرا چنانچه آب به سرعت وارد حوضچه شود کف حوضچه را به زده و باعث گل آلود شدن آن می گردد . پس از پر کردن حوضچه چند روزی قبل از اضافه نمودن ماهیان باید صبر کردن تا کیفیت آب مشخص شود .
رشد ماهی تا حد زیادی بستگی به کیفیت آب حوضچه دارد و کیفیت آب بستگی به این دارد که از کدام منبع سرچشمه می گیرد و از چه نوع خاکی در مسیر خود عبور می کند .
آبگیری از منابع غیر آلوده چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ شیمیای جهت پرورش ماهی حائز اهمیت می باشد. بنابراین باید از سالم بودن آب جهت امر فوق مطمئن بود . آب شفاف به علت عدم داشتن مواد بیوژن ( حیاتی ) برای پرورش ماهی اهمیت کمتری نسبت به آب جاری که حاوی این مواد است را دارد . بعلاوه آبگیری نهایی باید سریع و طبق برنامه زمان بندی شده صورت پذیرد . هرچه سرعت آب بیشتر باشد امکان جایگزینی گیاهان مزاحم را کمتر خواهد داشت و در چنین شرایطی بچه قورباغه ، لارو حشرات و سنجاقک و جانوران نامطلوب امکان رشد و توسعه را پیدا خواهند نمود . در مورد اهمیت آبگیری ، جلوگیری از ورود ماهیان هرز در استخرها با نصب صافی ها و تمهیدات مورد نظر قابل کنترل خواهد بود .
۶) نصب و کنترل صافی ها
به منظور جلوگیری از ورود ماهیان هرز به داخل استخرهای اصلی می توان در ابتدا آب را به استخرهای رسوب گیر وارد کرد و با رها سازی ماهیان شکارچی از قبیل سوف ، اردک ماهی ، اسبله و . . . مبارزه زیست شناختی را علیه ماهیان هرز انجام داد . بنا به گزارش ها در ایران استفاده از تفاله تخم چای برای از بین بردن ماهیان هرز وجود دارد . یکی دیگر از راه های کنترل آب های ورودی ، استقرار یک صافی شنی کوچک در مسیر انتقال آب است ، این صافی دارای تأثیر دو گانه ای است ، این تأثیرات عبارت است از :
الف) جلوگیری از ورود گل و لای به داخل استخر که باعث کاهش حجم رسوبات داخل استخر می شود .
ب) جلوگیری از ورود کاهاین هرز به داخل استخر
علاوه بر صافی های شنی می توان از صافی های توری نیز در محل ورودی آب استفاده نمود . اندازه این توری های بهتر است به اندازه ۵۰ × ۷۵ × ۱۰۰ سانتی متر مکعب در داخل استخر ق رار گیرد .
حداقل ارتفاع آب از قفس ها باید ۵/۰ متر باشد بنابراین توری در زیر ، روی و قبل از انتقال آب به داخل استخر قرار می گیرد . خوشبختانه در سال های اخیر رعایت این نکته مورد توجه بسیاری از پرورش دهندگان قرار گرفته است . قریب به اتفاق پرورش دهندگان انواع مختلفی از این توری ها را در ورودی آب نصب می کنند ، تنها مشکل مردم دقت در سالم بودن و پاره نبودن آنهاست .
نکته قابل توجه کنترل توری های هر ۴ – ۳ ساعت یکبار می باشد . بازدیدهای به عمل آمده از مزارع پرورش ماهی مؤید این موضوع است که اکثر پرورش دهندگان نسبت به نصب توری ها اقدام می نماید اما متأسفانه به علت عدم کنترل ، توری ها پاره شده و ماهیان هرز براحتی به داخل استخر وارد می شوند . استفاده از گونی خالی نیز یکی از روش های ساده برای جلوگیری از ورود ماهیان هرز می باشد .

محمد انتظامی
منابع مورد استفاده
۱- ( کتاب ) اصول کوددهی در استخرهای پرورش کپور ماهیان - مؤلف : مرتضی هدایت .
۲- ( پایان نامه ) اصول کوددهی در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی .
۳- ( کتاب ) پرورش ماهیان گرمابی ( عمومی ) - مؤلفان : قناعت پرست ، فرحجود .
۴- ( کتاب ) تکثیر و پرورش کپور و سایر ماهیان پرورشی ( چاپ دوم ) - تألیف : لاسلوهوروات ، گیزلاتاماس – ترجمه : محمدرضا خوش خلقی .
۵- ( جزوه درسی ) کاربرد و اهمیت آهک در پرورش ماهی – دکتر مسعود هدایتی فرد .
۶- ( پایان نامه ) کوددهی و تأثیر آن در رشد و نمو کپور ماهیان در استخر پرورش ماهیان گرمابی .
۷- ( کتاب ) مدیریت پرورش ماهیان گرمابی – ترجمه : دکتر بهروز دهدشتی .
۸- ( کتاب ) هیدروشیمی بنیان آبزی پروری – تألیف : دکتر عباس اسمائیلی ساری .