قیصر به نور آفتاب نیاز دارد

«مارک بلوش» مورخ بزرگ فرانسوی یک بار گفته بود تاریخ مانند چاقویی است که هم می توان با آن نان برید و هم می توان آدم کشت.
قیاس های تاریخی هم تابع همین اصل است بدین صورت که هم می توانند تأثیری روشنگرانه وهم تأثیری مسموم کننده داشته باشند.به عنوان مثال این قیاس زمانی در سال ۱۹۶۲ سودمند بود یعنی در گرماگرم بحران کوبا و هنگامی که شوروی قصد داشت موشک هایش را در آن کشور مستقر کند.پرزیدنت کندی در آن سال با مقایسه ای تاریخی به یاد آورد که چطور دولت های اروپایی در سال ۱۹۱۴ به سادگی و ناخواسته وارد جنگ جهانی اول شدند.اما آن هنگام که در سال ۲۰۰۳ سردمداران ایالات متحده اشغال عراق را با اشغال آلمان و ژاپن در سال ۱۹۴۵ مقایسه می کردند تا ثابت کنند که می توان به سادگی دمکراسی را به زور اسلحه نهادینه کرد، مرتکب اشتباهی بس خطرناک و زیان بار گشتند.
نگارنده به تازگی به مثال دیگری در تاریخ غمبار آلمان رسید که به شدت قابل مقایسه با وضعیت فعلی بود.زیرا رهبری آلمان در خلال جنگ جهانی اول در دستان چهره اقتدار طلبی به نام «ویلهلم دوم» (قیصر) بود.ویلهلم در سال ۱۸۸۸ و در ۲۹ سالگی بر تخت نشست.پیش از وی پدر لیبرالش زمام امور را در دست داشت اما به دلیل ابتلا به سرطان حنجره تنها ۸۸ روز را بدون آن که کلمه ای بر زبان آورد بر تخت امپراتوری نشست.پدر بزرگ ویلهلم دوم یعنی ویلهلم اول هم از آن قیصرهای پروسی تمام عیار بود که پیروزی های نظامی اش امکان بنیانگذاری امپراتوری پروس توسط بیسمارک را در سال ۱۸۷۱ پدید آورد.اما ویلهلم دوم دو سال پس از تاجگذاری حکم اخراج مشاور پدر بزرگ و دیپلمات محتاط و محبوب آینده مردم پروس را که مخالف هر گونه اصلاحات دمکراتیک بود، صادر کرد.
ویلهلم دوم زمام امور کشوری را در دست گرفت که در اوج دوران سیادت بر اروپا بود، کشوری که در آن زمان از جنبه های اقتصادی، نظامی و علم و تکنولوژی حرف اول را می زد.اما این قدرت دشمنانی هم داشت که همان همسایگان آلمان بودند و با عقد پیمان دفاعی میان یکدیگر علیه آلمان، زنگ های خطر را برای آن امپراتوری نوپا به صدا درآوردند.آلمان در آن زمان باید بیشترین احتیاط را به کار می برد اما ویلهلم دوم قصد آن داشت تا همه قدرت را قبضه کرده و همه چیز را معطوف به شخصیت نه چندان محکم خود گرداند.او در کسوت فرمانروایی جنجالی و تهدید کننده پا به عرصه سیاست جهانی گذاشت و در همان حال در داخل به قدرت مطلقه خود می بالید و آن را موهبتی الهی که فقط بر وی نازل شده، می دانست. ویلهلم پارلمان را تحقیر می کرد یعنی همان نهادی که قدرتش در قانون اساسی تضمین شده بود اما جناب قیصر با تبختر اعلام کرد که هرگز قانون اساسی را نخوانده است.ویلهلم آدم با هوشی بود که بیش از اندازه تحت تأثیر پیشرفت های مادی و تکنولوژیکی قرار داشت.
شاید بتوان او را آدمی با هوش اما بیشتر از آن بی سواد و دمدمی مزاج عنوان کرد.ویلهلم دوم عاشق مدال و نشان های قدرت بود و همواره ملبس به یونیفورم هایی( که گاه هر روز آنها را تغییر می داد ) باشکوه و البته ملبس به اغراق و گزافه گویی.
علاقه ویلهلم دوم به سخنرانی های پر از گزافه گویی به اندازه ای بود که یکبار در برابر سربازان تازه سوگند خورده عنوان کرد که آنها موظفند در صورت فرمان وی حتی پدر و مادران خود را به گلوله ببندند.به سربازان آلمانی که در حال جنگ با شورشیان ضد استعماری در چین بودند نیز دستور داده بود که چون قوم هون وحشت آفرینی کنند.ویلهلم دوم برای جلب نظر افسران و وزرا جهت تشکیل نیروی دریایی عظیم هم از هیچ سخن گستاخانه ای دریغ نمی کرد و می خواست به هر قیمت ممکن ناوگان عظیم دریایی بریتانیا را از بین ببرد.
ویلهلم دوم علاقه ای به جزئیات حکومتداری نداشت و تنها می خواست حاکم باشد و از دربار عریض و طویلش که ۲۳۰۰ نفر از ژنرال و خدمتکار و باغبان در آن حضور داشتند، لذت ببرد.آنچه بعدها جناب قیصر را به شدت آزار می داد همان جوک ها و هزل هایی بود که روز به روز بیشتر در مورد وی زبان به زبان می گشت.
اما وضعیت آلمان در خلال جنگ جهانی اول روشن کرد که جناب ویلهلم دوم در واقع حکومت نمی کند.او در تابستان ۱۹۱۴ و با شروع جنگ جهانی اول پس از یک سخنرانی تبلیغاتی در تجلیل از اتحاد ملت، به عنوان سرفرمانده ارتش در منطقه ای خارج از برلین مستقر شد.این محل گرچه به جبهه های جنگ نزدیک تر بود اما قیصر از نظر درونی چندان اطلاعی از واقعیت های جنگ نداشت.او بیش از پیش به فرماندهان ارتش و کابینه نظامی اش وابسته شده بود.در پایان سپتامبر همان سال چند تن از مشاورین ویلهلم که هیچ چشم اندازی برای پیروزی نمی دیدند، از ضرورت شروع مذاکرات صلح سخن گفتند اما رهبر آلمان همچنان غرق در موهومات خود از اهداف جنگ بود.
وضعیت روحی ناپایدار قیصر مسأله ای بود که همواره بر رهبری جنگ آلمان سیطره داشت.او همیشه به طور علنی اعلام می کرد که پیروزی کامل نظامی به دست خواهد آمد اما در پشت پرده دورانی از بی تصمیمی و تردید را می گذراند.در ملأ عام اعلام می کرد که مردم کشورهای اشغال شده هیچ گناهی نداشته و نباید با آنها بدرفتاری شود اما در پشت پرده نسبت به وحشی گری هایی که سربازان آلمانی در حق مردم بلژیک روا می داشتند، کاملاً سکوت می کرد.اما زمان تصمیم های سخت تر و دشوارتر نیز فرا رسید یعنی تجدید سازمان در فرماندهی ارتش و نهادهای غیر نظامی و این همزمان بود با سال ۱۹۱۷ یعنی سالی که می بایست در مورد جنگ نامحدود دریایی تصمیم گرفته شود و این تصمیم در واقع به معنای ورود ایالات متحده آمریکا به جنگ بود.بدین ترتیب سرنوشت آلمان (و اروپا) بسته به تصمیم قیصری بود که در آن دوران از سلامتی کامل برخوردار نبود.
ویلهلم دوم پس از سه سال حاکمیت جو شدید وحشت تبدیل به ابزاری در جهت دیکتاتوری نظامی ژنرال هایی چون «هیندنبورگ» و «لودن دورف» شده بود.قدرت بی حد وحصر این دو نفر هم به دلیل تهدیدهایی که متوجه کشور بود توجیه می شد.این دو ژنرال هم بر این عقیده بودند که برای دستیابی به پیروزی کامل باید همچنان حالت تهاجمی داشت.محافظه کاران معتدل هم با ناامیدی نگران وضعیت کشورشان بودند.اما بر خلاف آنان این نیروی جدید سیاسی یا همان «حزب سرزمین پدری» بود که هر چه بیشتر بر طبل جنگ می کوفت و از پیروزی همه جانبه و مطلق می گفت و البته بر علیه «دشمنان داخلی رایش» تبلیغ و از منتقدان جنگ به عنوان ستون پنجم دشمن یاد می کرد.
ویلهلم هم روز به روز از واقعیت ها فاصله می گرفت و برخی نزدیکانش بیم آن داشتند که از نظر عصبی دچار تلاشی کامل شود.یکی از فرماندهان ارشد توصیه کرد: «قیصر نیاز به نور آفتاب دارند».اما همه اینها اشتباه بود زیرا قیصر به هر حال تجلی ملت آلمان به شمار می آمد ولی خود فریبی های وی ازنوع دیگری بود و نمی توان گفت که او نیز مانند ملت خود تحت تبلیغات دروغین دولتی و سرکوب بوده است.همه دولت های درگیر در جنگ اول جهانی از واقعیت دور بودند اما هیچ کس به اندازه هیندنبورگ و لودن دورف از آن خبر نداشت.
در آگوست ۱۹۱۸ نیروهای متفقین از خطوط جبهه آلمانی ها گذشتند و لودن دورف از نابودی ناگهانی ارتش خود به شدت احساس وحشت کرد.او از دولت جدید و غیرنظامی آلمان تقاضا کرد که هر چه زودتر امکان مذاکره با پرزیدنت ویلسون برای برقراری آتش بس را مورد بررسی قرار دهد.اما پس از آن که خبر به ویلسون رسید اعلام کرد که نیروهای متفقین با قیصر هیچ معامله ای نمی کنند.هنگامی که این رایزنی ها به طول انجامید این آلمانی های خسته از جنگ بودند که تقاضای برکناری قیصر را مطرح کردند.قیصر در آغاز کار ضمن رد این تقاضا اعلام کرد که به هیچ وجه به خاطر چند صد یهودی و چند هزار کارگر حاضر به کناره گیری نیست.اما سرانجام پافشاری فرماندهان ارتش کار خود را کرد و ویلهلم دوم بر خلاف میل خود به تبعیدگاهی در هلند رفت و هم او بود که ازهمان تبعید گاه و تا هنگام مرگش در سال ۱۹۴۱ سم پراکنی می کرد و همه گناه ها را متوجه سوسیالیست ها می کرد و خود را عاری از هر اشتباهی می دید.اما در همان سالها بود که مردم آلمان برای جبران تحقیرهای ناشی از جنگ رو به سوی مردی به نام هیتلر آوردند که از نظر آنها نجات دهنده آلمان پس از آن شکست تحقیرآمیز بود.
از آن زمان به بعد قیصر به عنوان چهره شرور اصلی جنگ جهانی اول شناخته شد.حتی نخست وزیر بریتانیا یعنی«لوید جورج» هم شعار «مرگ بر قیصر» را برای تبلیغات انتخاباتی خود برگزید.بدون تردید ویلهلم اشتباهاتی بس بزرگ داشت و هم او بود که در رأس قدرت یک سیستم عمیقاً ناکارآمد نشسته بود.اما اشتباه اصلی او همان اشتباه آخر بود یعنی شانه خالی کردن از بار مسئولیت و واگذاشتن عملی قدرت به تندروهای نظامی و غیرنظامی که به غلط «محافظه کار» نامیده می شدند.زیرا همانها بودند که خواب برقراری نظم نوین رادیکال در سیستم دولتی اروپا را می دیدند.شرورهای اصلی همان لودن دورف و متحدانش بودند که به کمتر از سلطه ابدی بر جهان رضایت نمی دادند.ویلهلم دوم درواقع سپر بلای مردانی شد که از خود وی نیز بی کفایت تر بوده اما قدرتی به مراتب بزرگتر از او داشتند.
ژنرال «شارل دوگل» در کتابی ارزشمند در مورد علت شکست و تلاشی آلمان در ۱۹۲۴ نوشته است: «کمبودهاو نقص های همه نظامیان رده بالای آلمانی شبیه به هم است یعنی اشتیاق فراوان به برنامه های از پیش تعیین شده، عطش برای کامل کردن قدرت شخصی به هر قیمت ممکن و بی اعتنایی به محدودیت ها و مرزهایی که تجارب انسانی و عقل سلیم و قانون تعیین کرده اند».اما در لایه های اجتماعی پایین تر از این «مردان مهم» مردمی بودند که همواره استعداد تطابق با حکومت گران را داشتند، همان مردمی که «ماکس وبر» عقیده داشت به خاطر سست اراد گی به دام بی عملی می افتند. نمونه آلمان برای ما خالی از چیزهای آموختنی نیست.
در میان کشورهای درگیر جنگ این جنگ سالاران آلمانی بودند که با دروغگویی ها و پارانویای خود و دمیدن بر آتش شووینیسم وحشتناک ترین زیان ها و آسیب ها را به ملت خود و به دنیا وارد آوردند.نوع رهبری آنها نیز به مانند جورج دبلیو بوش به این صورت بود که برای خود مأموریتی الهی قائل بودند و با روش هایی به شدت فریبکارانه در میان مردم بذر وحشت می پراکندند. پیامدهای روش های رهبری آلمان بعدها خود را نشان داد یعنی همان زمانی که مردم آلمان دچار شکاف های عظیم اجتماعی ، اخلاقی و نفرت شدند.اما متأسفانه ظاهراً فاجعه جنگ اول جهانی کافی نبود و فاجعه دیگری لازم بود تا آن ملت مبتلا به تلاشی را از خواب غفلت بیدار کند.اما آیا با شناخت این قیاس ها آمریکایی ها می توانند درس عبرتی بگیرند و مراقب باشند تا در دام خطرات و حماقت های ناشی از تکبر امپریالیستی رهبران خود گرفتار نشوند.

دی سایت ‎/ مترجم: محمدعلی فیروزآبادی

منبع : روزنامه ایران