تاریخچه بیمارستان سینا

کتاب تاریخ به شرط صحت همیشه شیرین ، مهیج و عبرت آموز است و تاریخچه جراحی نیز برای جراحان علاقمند، حال و هوای خاص خود را دارد.
بسیاری از استادان جراحی هم اصرار دارند که حتماً دانشجویان در هر بیماری که مطالعه میکنند تاریخ آنرا هم بخوانند و بخاطر بسپارند. تاریخچه جراحی ایران خصوصاً در قرن حاضر خود کتاب قطوری است که قسمت اعظم ماجراهای آن در بیمارستان سینا میگذرد. پس اجازه دهید گوشه‌هائی از این تاریخچه را با هم ورق بزنیم.
در سال ۱۲۹۰ ه ق که ناصرالدین شاه از مسافرت فرنگستان مراجعت نمود دستور داد مریض‌خانه‌ای به سبک بیمارستانهای کشورهای خارجه دایر گردد. مشیرالدوله صدراعظم و علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه وزیر علوم همت بانجام این مهم گذاشتند و در سال ۱۲۹۳ ه ق مریضخانه موردنظر تأسیس شد که نام آنرا مریضخانه دولتی گذاردند.
ریاست آن از ابتدای تأسیس تا سال ۱۲۹۸ ه ق بر عهده دکتر علی اکبر خان نفیسی ـ ناظم الاطباء ـ‌ بوده در سال ۱۲۹۸ مخبرالدوله بریاست بیمارستان منصوب گردید ولی پس از اندکی به وزارت علوم برگزیده شد. و دکتر محمدخان کرمانشاهی معروف به دکتر «کفری» ریاست بیمارستان را بر عهده گرفت. دکتر کرمانشاهی ابتدا یک دوره طب را در مدرسه دارالفنون خوانده و سپس در خارج از کشور ادامه تحصیل داد و در قسمت‌های مختلف طب صاحب‌نظر بوده و در مدت ریاست بیمارستان دولتی کارهای جراحی را هم انجام میداد.
در سال ۱۳۰۴ میرزا ابوالحسن خان بهرامی که تازه از فرنگستان مراجعت کرده بود بجای کرمانشاهی رئیس بیمارستان شد. در سال بعد از ۱۳۱۲ ه ق بتدریج پزشکان اروپایی در مریضخانه گماشته شدند و بعد از بهرامی دکتر لوف و پس از او دکتر کولنیک و سپس دکتر ایلبرگ به ریاست بیمارستان نائل آمدند.
در تاریخ ۱۳ برج دلو (بهمن ماه) ریاست مریضخانه به مرحوم دکتر میرزا زین العابدین خان لقمان الممالک حکیم باشی مخصوص شاه سپرده شد.
در اواخر سال ۱۲۹۶ ه ش دکتر لقمان الممالک فوت کرد و آقای دکتر حسن لقمان ادهم حکیم‌الدوله فرزند ایشان بریاست مریضخانه رسید.
در این زمان چند طبیب انگلیسی در بیمارستان خدمت میکردند که عبارت بودند از دکتر نلیگان (پزشک و جراح) دکتر اسکات (جراح) دکتر ولت جراح که قبلاً در جنوب کار میکرد و دکتر فرتسکیو که سرهنگ قوای انگلیس در هندوستان بود.
در همین زمان یکی از جراحان معروف آن زمان بنام دکتر حسین خان معتمد در بیمارستان دولتی مشغول کار شد که درس جراحی را نزد دکتر ایلبرگ آلمانی فرا گرفته بود و در دو دهه نخست قرن حاضر خودمان درخشش بی‌نظیری در صحنه جراحی ایران داشت و مدتی هم ریاست بخش جراحی بیمارستان سینا و بیمارستان رازی را عهده دار بود و از نخستین افرادی بود که یک بیمارستان خصوصی هم در خیابان شیخ هادی تأسیس نمود. دکتر معتمد در سنین بالای پنجاه به آمریکا رفت و گفته شد که در آن سن توانست امتحانات لازم را بگذراند و موفق شود.
در سال ۱۲۹۸ شمسی که آقای حکیم الدوله درالتزام احمد شاه عازم اروپا شد سرپرستی مریضخانه بعهده آقای دکتر عباسی ادهم (اعلم الملک) واگذار شد.
در سال ۱۳۰۰ خورشیدی به خدمت پزشکان انگلیسی خاتمه داده شد. در سال ۱۳۰۲ آقای دکتر سعید مالک (لقمان الملک)‌به ریاست بخش جراحی منصوب شد. در سال ۱۳۱۳ دکتر پرتو (حکیم اعظم) بریاست بیمارستان منصوب و پس از فوت آن مرحوم دکتر سعید مالک ریاست بیمارستان را هم عهده‌دار شد. در فاصله سالهای ۱۳۰۰ و ۱۳۱۹ خورشیدی بیمارستان دولتی دارای بخش‌های داخلی، جراحی و ارولوژی، رادیولوژی چشم پزشکی، دندان‌پزشکی، گوش و حلق و بینی، پوست و درمانگاههای مربوطه بود ولی از سال ۱۳۱۹ پس از الحاق بیمارستان دولتی به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران تغییرات عمده در آن صورت گرفت و بخش های داخلی و چشم و گوش و حلق و بینی آن به سایر بیمارستانها منتقل شد بخش جراحی و ارولوژی هم تفکیک شد. آقای دکتر سعید مالک (لقمان الملک) رئیس بخش اورولوژی شد که همکاران ایشان در سالهای آغازین دکتر کریم معتمد ، دکتر خلعت بری و دکتر قاراپطیان بودند.
و ریاست بخش جراحی بعهده آقای پرفسور عدل گذارده شد که تازه از فرانسه برگشته بودند و به دعوت پرفسور اوبرلن به استادی کرسی جراحی و ریاست بخش جراحی بیمارستان سینا انتخاب گردید. و این آغازی بود برای پیشرفت جراحی نه تنها در بیمارستان سینا و دانشکده پزشکی بلکه در سراسر ایران، چرا که پرفسور عدل هرچه میدانست بی‌دریغ به داوطلبان رشته جراحی آموخت و ضمن تربیت استادانی بزرگ جراحان بسیاری را هم بعد از آموزش روانه شهرستان‌ها نمود که هر کدام در بسیاری از مراکز استانها خود شاگردان زیادی را تربیت نمود. از جراحان بنامی که در سالهای دهه بیست در مکتب پرفسور عدل آموزش دیدند و بنوبه خود استادان بزرگی شدند از این افراد میتوان نام برد:
دکتر ابوالقاسم نجم‌آبادی، دکتر جهانگیر وثوقی، دکتر نائینی، دکتر امیرکیا، دکتر مرعشی، دکتر وزیرزاده، دکتر محمدحسین منصور، دکتر خداوردی کیافر، دکتر باقر نصیرپور، دکتر افراسیاب، دکتر صدرالدین نبوی، دکتر جهرمی، دکتر احمد فلسفی، دکتر قره‌گزلو و دکتر امیر نیرومند و ... که از این عزیزان چهارنفر آخر در قید حیات هستند.
در سال ۱۳۲۸ بخش سوانح بیمارستان سینا با گنجایش ۱۵۰ تخت افتتاح شد و بعلت افزایش تخت ها پرفسور عدل بخش جراحی را به ۴ قسمت تقسیم نمود که بنام روسای بخش‌ هر قسمت معروف بود: بخش نجم‌ابادی، بخش منصور، بخش کیافر، بخش نصیرپور و دکتر امیر کیا هم مسئول قسمتی بنام بخش ارتوپدی گردید ولی کارهای شکستگی‌ها و ارتوپدی را در تمام بخش‌ها انجام میدادند. غیر از این جراحان بخش‌ها کلیه اعمال جراحی عمومی و اورولوژی و ژنیکولوژی را هم انجام می‌دادند هیچگونه محدودیتی وجود نداشت به این خاطر جراحان سالیان متمادی وقتی از بیمارستان سینا فارغ التحصیل میشدند در تمامی این قسمت ها اشراف داشتند و دوره هائی هم در مورد زنان و زایمان در بیمارستان زنان و حمایت مادران میگذراندند.
از استادان نامبرده فوق دکتر جهانگیر وثوقی ابتدا به بیمارستان گوهرشاد حسابی و سپس بیمارستان هزار تختخوابی منتقل و به ریاست بخش جراحی آنجا برگزیده شد. دکتر نائینی به ریاست بخش گوش و حلق وبینی بیمارستان فارابی منصوب شد.
دکتر امیر نیرومند عازم اصفهان شد که در طول سالیان خدمت در آن شهر خود جراحان متعددی را تربیت نمود. جهت تکمیل اطلاعات جراحی: آقای دکتر صدرالدینی نبوی به فرانسه، آقای دکتر افراسیاب به آلمان و آقایان دکتر جهرمی و دکتر فلسفی به آمریکا رفتند. آقای دکتر قره‌گزلو هم رئیس بیمارستان نکوئی قم شد.
از اواسط سالهای سی و برگشت مسافران خارج بیمارستان سینا به پنج بخش تقسیم گردید بخش یک به ریاست دکتر نجم‌ابادی و همکاران آقایان دکتر وزیر زاده و دکتر فلسفی بخش دو به ریاست آقای دکتر محمدحسین منصور بخش سه به ریاست دکتر خداوردی کیافر بخش چهار به ریاست دکتر باقر نصیرپور بخش جراحی پنج به ریاست آقای دکتر صدرالدینی نبوی و آقای دکتر جهرمی در سالهای آغازین ۴۰ بعلت بازنشستگی آقای دکتر لقمان‌الملک به بخش اورولوژی منتقل شد که به دو بخش تقسیم شده بود و یک بخش را آقای دکتر معتمد و بخش دوم را آقای دکتر جهرمی اداره میکرد. در این سالها جراحان نام آوری در بیمارستان سینا پرورش یافتند که بتدریج جای استادان قدیم را در بخش های جراحی نه تنها سینا و تهران بلکه کلیه شهرستانها گرفتند که یادآوری اسامی آنها خالی از حوصله این مجموعه است و شرح حال هر کدام نیز کتابی خواهد داشت.
بعد از انقلاب ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷ خیلی از این استادان متأسفانه جلای وطن کردند و بیمارستان سینا تغییرات عمده‌ای خصوصاً در زمینه ساختاری پیدا کرد و تشکیلات سازمان شاهنشاهی و خدمات اجتماعی واقع در خیابان قوام‌السلطنه (سی تیر) به بیمارستان سینا واگذار شد که با خرید چند خانه بین بیمارستان و سازمان بیکدیگر متصل شد.
لازم به تذکر است که تا سالهای اوایل ۵۰ در بیمارستان سینا فقط بخش های جراحی و ارولوژی بود ولی بتدریج بخش های جراحی اعصاب، داخلی، قلب، دیالیز، ارتوپدی و در سنوات اخیر بخش غدد و داخلی اعصاب نیز به مجموعه بیمارستان سینا اضافه شد.
در پایان این فصل لازم به تأکید است که مطالعه تاریخ این درس را بما میدهد که با احترام به پیشکسوتان و گذشتگان و ارج نهادن به خدمات و کوشش‌های آنان باعث دلگرمی و علاقه‌مندی خادمین امروز جراحی کشور شویم.
فراموش نکنیم که این سنت جالب که بعقیده بسیاری از مورخین از شرق به غرب رفته است در حال حاضر غربی‌ها بیش از شرقی‌ها پذیرای آن شده‌اند، بطوری که امروزه در همین دهه حرفه پزشکی خودمان در غالب بیمارستانهای خارج از کشور در سالن ها ، کتابخانه‌ها، راهروها و ... اغلب تصاویر استادان و پیش کسوتان آن موسسه درمانی را بر دیوارها مشاهده خواهید کرد ... آیا در همین بیمارستان سینا تصاویری از بزرگان جراحی آن مشاهده می‌کنید؟
اجازه دهید با جمله‌ای از شادروان دکتر محسن هشترودی این مقال را به پایان بریم:
« اجساد گذشتگان سنگفرش جاده‌ای برای نسل آینده است پس پیرها مهمان دنیای جوانان هستند و جوانان بر خاک گور پیرها جاده‌های آینده را می‌سازند. »

به قلم جناب آقای دکتر حسابی
احمد عامری