سرمایه اجتماعی، آهن‏ربای دو سر

این که سرمایه اجتماعی ، دیگر چی است و کی است ، از کجا سر و کله‏اش پیدا شده ، کَس و کارش کجاست و تا حالا کجا بوده و چی کار می‏کرد ، هیچ کس خبر دقیق و درستی ندارد ؛ اما بعضی‏ها معتقدند که سرمایه اجتماعی ، یک واژه نویی است که مثل هر واژه مادر ، مرده و پدرآمرزیده دیگری ، سر خود و بی سر و صدا وارد فرهنگ ما شده .
● مفهوم واژه سرمایه اجتماعی و منابع آن
سرمایه اجتماعی ، از آن واژه‏هایی است که آدم هم می‏داند چی است و هم نمی‏داند . هم می‏داند چه می‏خواهد و هم نمی‏داند . از آن واژه‏هایی که می‏شود به خاطر شادیبا ، الکی درباره آن حرف زد و آسمان و ریسمان را به هم بافت و کلی نتیجه گرفت ، یا حرفی نزد و نتیجه هم نگرفت .
سرمایه اجتماعی ، درست مثل یک آهن‏ربای دو سر است که هر دو طرف آن نیرو دارد ، یکی می‏کشاند و یکی می‏راند . همین آهن‏رباست که گاهی ما با هم همکاری و هم‏دردی می‏کنیم و گاهی بر عکس .
مثلاً جهاز سنگین عروس به عنوان یک سرمایه اجتماعی ، آقا داماد را به آغوش گرم خانواده ببرد . گاهی هم می‏تواند مهریه سنگین باشد که به صورت یک وسیله دفاعی در اختیار زن‏ها قرار گیرد تا با به اجرا گذاشتن آن ، جلوی گرد و خاک زیادی مردها را گرفته ، در مواردی هم آنها را به خاک سیاه نشاند .
این موارد ، بیشتر جزو منابع سرمایه اجتماعی در خانواده‏ها محسوب می‏شوند ؛ امّا گاهی هم سرمایه اجتماعی از خانه و خانواده ، پا فراتر گذاشته ، به مدارس و نهادهای آموزشی نیز کشانده می‏شود .
بجز موارد گفته شده ، سرمایه اجتماعی منابع دیگری نیز دارد ، مثل نهادهای مدنی ، اجتماع‏های محلی و ... که به علت جوسازی‏های غلطی که ممکن است در این راستا صورت گیرد ، فقط به ذکر نام این منابع اکتفا کرده ، از توضیح اضافی درباره آنها اجتناب می‏کنیم )آخر مگر سرمان روی تنمان سنگینی می‏کند؟
● اصل کج و کوله بودن
سرمایه اجتماعی نیز مثل گدایی کردن راه و چاه خودش را دارد . کسانی می‏توانند صاحب سرمایه‏های اجتماعی شوند که به اصول آن توجّه داشته باشند . همان‏طور که اولین شرط لازم برای تکدی‏گری )همان گدایی خودمان( و موفقیّت در این شغل شریف ، اصل کج و کوله بودن ، شل و وارفته بودن و داشتن قیافه‏ای مفلوک است ، برای بازی در نقش سرمایه اجتماعی نیز باید شرایط آن را در نظر گرفت تا هر چه بیشتر و بهتر ، انسان‏ها با یکدیگر در اجتماع ، مشارکت فعّال داشته باشند . این شرایط از نظر بعضی‏ها شامل موارد زیر است :
۱) داشتن پوششی مناسب :
مثل یک کت و شلوار خوش دوخت همراه با کراوات خال خالی ، آن هم با خال‏های قرمز یا قرمز آجری .
۲) مدل مو و آرایش صورت :
مو یکی از فاکتورهای مهم است ؛ زیرا چه بسیار مواردی که دیده شده ، دختر یکی یکدانه فلان کارخانه‏دار با پسر فلان شرکت تجاری ، که با دیدن مو یا آرایش صورت دختر یا آقا پسری ، یک دل نه صد دل عاشق او شده )که البته باید این حادثه بزرگ را به فال نیک گرفت و حداکثر بهره را از آن برد( . زیرا شانس همان‏طور که می‏دانید یک‏بار بیشتر در خانه آدمی را نمی‏زند و همچین فرصتی به این راحتی‏ها گیر هر کسی نمی‏آید .
۳) سیاست :
امروزه سیاست ، مثل گوشت تقریباً در سبد غذایی هر خانواده‏ای وجود دارد ؛ امّا میزان آن بسته به جیب افراد ، تعداد نان‏خورها و گیاه خوار یا گوشت‏خوار بودن آنها متفاوت است . ولی با این وجود ، تجربه نشان داده که سیاست ، یک حلّال قوی است که در همه موارد کارساز بوده و چه بسیار مانع یا مشکلات بزرگ که به مدد همین سیاست ناقابل ، برداشته شده است .
با این توضیح ، می‏توان سیاست را بسته به نوع و طریقه مصرف آن در خانه ، اجتماع ، اداره و یا هر جای عمومی دیگری مورد بررسی قرار داد . برای مثال ، پسری که پدر بزرگش سیاستمدار است ، اگر زرنگ باشد و جوهره سیاست را نیز داشته باشد ، می‏تواند با تدبیری که به خرج می‏دهد با افراد حقیقی و حقوقی ارتباط برقرار کند و پشتش را برای همیشه ببندد .
۴) هنر برقراری ارتباط با دیگران (زبان‏بازی) : برای برخورداری از سرمایه اجتماعی و یا ایجاد موقعیّت مناسب برای برخورداری از آن، نیاز به داشتن هنر برقراری ارتباط با دیگران است که گاهی به غلط ، زبان‏بازی یا پاچه‏خواری از آن تعبیر می‏شود ؛ زیرا توی دنیای امروز که هر لحظه باید منتظر آدم‏هایی جدید با ریخت و قیافه‏های جدید بود ، آدم‏هایی که از این نعمت بزرگ محروم هستند به هیچ جایی نمی‏رسند . روان‏شناسان نیز این گفته را تأیید کرده و در ادامه افزوده‏اند که زبان یکی از ابزارهای مهم برای تیغ زدن ، شیره مالیدن ، موش‏مردگی و ... است .
● سرمایه اجتماعی ، همراه با سس مایونز و رب گوجه فرنگی
ویژگی مشترکی که میان سس مایونز و رب گوجه فرنگی با سرمایه اجتماعی وجود دارد ، در این است که سرمایه اجتماعی نیز مثل سس مایونز و رب گوجه فرنگی ، اختصاص به جا و مکان خاصی ندارد و می‏توان آن را به وفور ، توی سوپر مارکت ، بساط سبزی فروشی ، مغازه زرگری ، زیرگذر ماهی فروش‏ها ، راسته کفتر فروش‏ها و به طور کلی ، هر جایی که بشود چند نفر آدم علاف و بی کار را دور هم جمع کرد ، مشاهده کرد .
حتی گروهی آن را زیر یک سقف در یک اداره ، خوابگاه دانشجویی و یا جمع‏های دوستانه دیگر نیز مشاهده کرده‏اند . امّا دیدن ، آن هم به تنهایی ، باری از روی دوش مشکلات شما برنداشته ، گرهی از کارتان نیز باز نمی‏کند ، مگر این که دیدن ، همراه با شنیدن باشد که در این صورت ، صد در صد افاقه می‏کند ؛ زیرا از قدیم گفته‏اند : دیدن کی بود مانند شنیدن . یا یک چیزی تو همین مایه‏ها .
همان‏طور که گفتیم جایگاه اصلی این سرمایه‏های اجتماعی ، ادارات ، شرکت‏ها و خواب‏گاه‏های دانشجویی است . مثلاً ۲۴ آذر ماه ، تولد فلان دختر خانم است . دوست او هم می‏داند ، امّا چون دلش نمی‏خواهد دست توی جیب مبارک ببرد و پول خرج کند ، باید دنبال راه‏کارهای مناسبی برای فرار از این ولخرجی باشد .
● راه‏کارهای مناسب
۱) همان روز تولد ، سر زده برود به اتاق دوستش (همان که تولدش است) و وقتی با قیافه‏های عجق وجق دوستانش رو به رو شد ، خودش را به نادانی بزند و عدم اطلاع از جشن تولد را بیان کند . حتی برای حفظ کلاس کار ، قهر کند که چرا زودتر به او خبر نداده‏اند ، نکند نخواسته‏اند او را دعوت کنند .
۲) به اتاق دوست دیگرش رفته و همراه آنها برود به تولد . اصلاً هم نگران کادو و این جور چیزها نباشد . به روی مبارک هم نیاورد ؛ زیرا همان کادویی که دوستانش برده‏اند به حساب او نیز گذاشته می‏شود .
۳) آن روز می‏تواند برای پنجاهمین بار ، مادربزرگش را بِکشد . یعنی به دروغ ، صحبت از مادربزرگ مرده‏اش را که اتفاقاً صبح همان روز ، مرده ، پیش بکشد . این طوری ، علاوه بر این که مورد هم‏دردی دوستان و کانون توجّه دیگران قرار می‏گیرد ، تولّد را نیز از دست نداده ، از زیر بار مسئولیّت کادو بردن نیز خلاص می‏شود .
● سخن آخر
بعضی از چیزها وجودشان مثل آب ، حیاتی است . سرمایه اجتماعی هم از آن جمله است . البته سرمایه اجتماعی در ابتدا فقط سرمایه خالی بوده ؛ امّا چون سرمایه ، یک واژه نامأنوس و سنگین است ، آن را علی الحساب با اجتماعی همراه کرده‏اند . در واقع به آن ، چاشنی اضافه کرده‏اند . این طوری ، هم شیک‏تر شده و طعم و مزه خاصی پیدا کرده و هم از یک‏دستی درآمده است و گرنه می‏توان سرمایه را به تنهایی استعمال کرد و یا همراه با هر کلمه‏ای . مثلاً جغرافی ، تاریخ و یا هر چیز دیگر .
برای این که معنای سرمایه اجتماعی را فراموش نکنید ، همان طور که اول گفتیم ، تصور کنید که آن ، یک آهن‏ربایی است که بین آدم‏ها وجود دارد و باعث جنب و جوش آنها می‏شود . راستی اگر قدرت این آهن‏رباها ، بیشتر و بیشتر باشد ، افراد با برقراری رابطه و استحکام آن ، در قالب‏های مختلف مثل خانواده ، همسایگان ، دوستان ، خویشاوندان ، همکاران و ... زندگی فردی و جمعی خوب و با کیفیتی را می‏سازند.

لعیا اعتمادی
http://hadithezendegi.mihanblog