مذاکره در نقطه صفر

در سرسرای کاخ چراغان شهر استانبول، وقتی هیات های دیپلماتیک کشورهای همسایه عراق و اعضای دائم شورای امنیت مشغول گفت وگوهای دوستانه و غیررسمی بودند وزیر امورخارجه امریکا برای رودررو نشدن با همتای ایرانی اش چاره را در این دید که چند دقیقه یی منتظر بماند و زمانی پا به سرسرای کاخ بگذارد که از رفتن هیات ایرانی اطمینان حاصل کرده باشد. رودررویی رایس و متکی که درصورت وقوع می توانست تا مدت ها دستمایه رسانه ها باشد، باز هم اتفاق نیفتاد تا دریچه های گفت وگو میان تهران و واشنگتن به مانند سابق محدود بماند و نشانه یی از کاهش تنش در روابط خصمانه این دو پایتخت مشاهده نشود.
ایران و امریکا هر دو می پندارند که اکنون نامناسب ترین زمان برای انجام گفت وگوهای رودررو و مستقیم است و اگر قرار بر در گرفتن مذاکره هم باشد لزومی به مذاکره در سطح وزیران امورخارجه وجود ندارد. بنابراین هنوز به نظر می رسد که عراق و مشکلات آن، تنها جایی است که می تواند مقام های تهران و واشنگتن را برای نشستن بر سر میز مذاکره متقاعد کند. هر چند که تجربه سه دور پیش مذاکرات ایران و امریکا درباره عراق چندان به نظر طرفین رضایت بخش و امیدوار کننده نبوده ولی دو طرف بار دیگر تمایل خود را برای برگزاری دور تازه یی از مذاکرات اعلام کرده اند و دولت عراق هم همچنان مشتاقانه به دنبال کنار هم نشاندن دیپلمات های ایران و امریکا بر سر یک میز است.
● تمایل دوجانبه
هنوز یک هفته از مهر تایید کاخ سفید بر تصمیم کنگره برای قرار دادن سپاه قدس در لیست گروه های تروریستی نگذشته بود که سفیر امریکا در بغداد تمایل دولت متبوعش را برای برگزاری دور تازه یی از مذاکرات با تهران اعلام کرد. رایان کروکر بدون آنکه دلایل علاقه مندی امریکا را برای برگزاری دور تازه مذاکره با ایران تشریح کند، گفت؛ ما مدت نسبتاً طولانی است که با ایرانی ها گفت وگو نکرده ایم و امیدواریم در هفته های آینده دور تازه یی از مذاکرات را با هیات دیپلماتیک ایرانی آغاز کنیم. همزمان دیوید پترائوس فرمانده نیروهای امریکا در عراق نیز بر نیات واشنگتن برای مذاکرات تازه با ایران صحه گذاشت و خواهان آن شد که این مذاکرات در سریع ترین زمان ممکن صورت گیرد. اظهاراتی که مقام های ایرانی در واکنش به تمایل امریکا برای انجام دور تازه مذاکرات نشان دادند گویای وجه دیگر ماجرا بود. اینکه تهران نیز بنا به انگیزه های خاص خود نسبت به انجام مذاکراتی تازه با ایالات متحده در بغداد بی میل نیست. منوچهر متکی که پیش از عزیمت به استانبول، در برنامه یی کاملاً غیرمنتظره و پیش بینی نشده وارد عراق شده بود، به طور رسمی اعلام کرد که در صورت تقاضای امریکا برای برگزاری دور تازه مذاکرات، تهران حاضر است با دید مثبت این تقاضا را بررسی کند. همزمان در تهران نیز محمد جعفری معاون دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران با تایید احتمال برگزاری دور تازه یی از مذاکرات میان ایران و امریکا درباره عراق، این گمانه را که دو کشور برای مذاکرات تازه توافق های لازم را انجام داده اند، تقویت کرد.
● امید و تردید
گفت وگو در نقطه جوش، تعبیری است که تحلیلگران بدبین از هم اکنون درباره گفت وگوهای آتی ایران و امریکا پیرامون عراق به کار می برند. در واقع دلایل زیادی هم برای بدبینی به نتایج این گفت وگو ها وجود دارد. مهم ترین دلیل بی شک قرار گرفتن نام سپاه قدس در لیست گروه های تروریستی وزارت امور خارجه امریکاست که دست این کشور را برای مقابله جویی با ایران در عراق باز می گذارد. این تصمیم همچنین به منزله اصرار واشنگتن بر ادعای خود پیرامون کمک ایران به شبه نظامیان عراق است که خود گویای بی نتیجه بودن سه دور قبلی مذاکرات ایران و امریکا است چرا که نشان می دهد امریکا موضع همیشگی ایران در مذاکرات مبنی بر عدم دخالت در مسائل امنیتی عراق را نپذیرفته است و بنابراین در دور آینده گفت وگو نیز بر این مساله متمرکز خواهد شد.
با این حال اگر اندکی خوش بینانه تر به ماجرا نگاه کنیم هنوز دغدغه های مشترکی وجود دارند که می توانند تهران و واشنگتن را برای گفت وگوهای بیشتر درباره عراق متقاعد کنند. مهم ترین دغدغه مشترک دو کشور در حال حاضر چیزی نیست جز نگرانی از نزاع مرزی ترکیه با شورشیان کرد شمال عراق که می تواند تنها منطقه آرام و باثبات عراق را نیز درگیر خشونت های فراگیر و لجام گسیخته کند. تهران و واشنگتن هر دو در گفت وگوهای جداگانه خود با مقام های ترک، موضع آنکارا مبنی بر تروریستی بودن کارگران کرد شورشی شمال عراق موسوم به (پ ک ک) را پذیرفته اند ولی در عین حال از ترکیه درخواست کرده اند که از عملیات نظامی گسترده در شمال عراق برای سرکوب این گروه شورشی پرهیز کند.
دولت عراق نیز که از باز شدن جبهه جدید جنگی در مرزهای شمالی اش به شدت بیمناک است، اکنون بیش از هر زمان دیگری به دنبال کنار هم نشاندن دیپلمات های تهران و واشنگتن است تا بلکه این دو کشور بتوانند ترکیه را از لشکرکشی به شمال عراق در حال حاضر منصرف کنند. بنابراین بی دلیل نیست که برخی تحلیلگران بر این باورند ممکن است دور آینده مذاکرات ایران و امریکا بیش از هر چیز بر محور نزاع مرزی ترکیه و عراق متمرکز شود تا شاید بتواند از شعله ور شدن آتش جنگی دیگر در منطقه جلوگیری کند.
● ابهام های معنی دار
گرچه نزاع مرزی ترکیه و عراق، دغدغه یی مشترک را برای گفت وگوهای آینده ایران و امریکا فراهم کرده ولی هیچ تضمینی وجود ندارد که مذاکرات آینده الزاماً بر سر این دغدغه مشترک شکل بگیرد یا اینکه اصولاً مذاکره موفقیت آمیزی از کار دربیاید. به باور بسیاری از تحلیلگران، امریکایی ها در سه دور پیشین مذاکره، نه تنها امتیاز قابل توجهی به ایرانی ها نداده اند، بلکه با قرار دادن سپاه قدس در لیست گروه های تروریستی عملاً امکان موفقیت گفت وگوها را کاهش داده اند. با این حال ظاهراً هم تهران و هم واشنگتن می دانند که نباید انتظار زیادی از این مذاکرات داشته باشند. برای نمونه سفیر امریکا در عراق به فاصله اندکی پس از ابراز تمایل به گفت وگو با مقام های ایرانی، در سفر به کشورهای عربی منطقه اتهام های واشنگتن علیه تهران را تکرار کرد و گفت که کشورهای عربی برای جلوگیری از آنچه وی نفوذ منفی ایران در عراق می خواند، باید سفارتخانه های خود در بغداد را بازگشایی کنند.
این گونه موضع گیری که می تواند تهران را بیش از پیش نسبت به مذاکره با امریکایی ها بدبین کند در شرایطی صورت می گیرد که سوای ماجرای عراق نیز تخاصم میان ایران و امریکا روز به روز تشدید می شود و کوچک ترین نشانه یی نیز از فروکش کردن دشمنی میان دو کشور مشاهده نمی شود. حتی کمیته امنیتی مشترکی که به عنوان ماحصل سه دور مذاکره پیشین ایران و امریکا قرار بود فعالیت کند، در سایه تشدید تنش های تهران و واشنگتن عملاً در حال تعلیق قرار گرفته و تنها موفق به برگزاری یک نشست در ماه آگوست شده بدون آنکه دستاورد مشخصی از فعالیت هایش ارائه شود. بنابراین غیرمنتظره نخواهد بود اگر دور چهارم گفت وگوهای ایران و امریکا نیز بدون پیشرفتی عمده به پایان برسد و دو کشور همچنان در نقطه صفر مذاکره باقی بمانند.

مهدی تاجیک

منبع : روزنامه اعتماد