جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

فرجام یک بحران


فرجام یک بحران
قول جرج بوش رئیس جمهور امریکا به رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه برای سرکوبی گروه چریکی پ ک ک در شمال عراق معادلات مربوط به روابط عراق و ترکیه و سایر کشورهای منطقه بر سر این گروه چریکی را وارد فاز جدیدی کرده است. گروه های چریکی پ ک ک و برخی گروه های مسلح کرد از وضعیت موجود در عراق استفاده کرده و پایگاه هایی را در کوهستان های صعب العبور شمال این کشور تاسیس کرده اند. این گروه ها هرازگاهی عملیات های ایذایی را در خاک ترکیه انجام می دهند که در مواردی تلفاتی را بین طرفین درگیری بر جای گذاشته است. اما با این وجود موج اقدامات پ ک ک در جنوب شرقی ترکیه طی یک ماهه اخیر روبه افزایش گذاشته است به طوری که ارتش ترکیه متحمل تلفاتی شد. در یک عملیات حدود ۴۰ سرباز ترکیه کشته و زخمی و ۸ تن دیگر نیز اسیر شدند. متعاقب آن پارلمان ترکیه به ارتش این کشور مجوز ورود به شمال عراق را برای سرکوب و نابودی پایگاه های پ ک ک صادر کرد. اقدام مجلس ترکیه باعث بروز بحران و تنش در منطقه به ویژه میان عراق و ترکیه شد و متعاقب آن تحرکات دیپلماتیک فراوانی برای حل بحران به وجود آمده آغاز شد.
اوج این تحرکات به نشست استانبول در روز یکشنبه هفته جاری برمی گردد که در آن وزرای خارجه همسایگان عراق، اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، آلمان، ژاپن و کانادا به همراه نخست وزیر عراق و دبیرکل سازمان ملل متحد حضور پیدا کردند. روز بعد از این اجلاس هم رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه راهی واشنگتن شد تا موافقت کاخ سفید را برای سرکوب گروه های چریکی و جدایی طلب پ ک ک جلب کند. در این دیدار جرج بوش، رئیس جمهور امریکا، قول کمک های اضافی به ترکیه برای مقابله با شورشیان کرد در شمال عراق را داد.
بوش سپس در جریان یک کنفرانس مشترک خبری در واشنگتن با اردوغان قول داد همکاری های سیاسی و نظامی با ترکیه را افزایش داده و تبادل اطلاعات امنیتی میان امریکا، ترکیه و عراق را بهبود بخشد.
وی گفت؛ «من ابهامی برای نخست وزیر باقی نگذاشتم که ما خواهان کار از نزدیک برای مقابله با این مشکل هستیم.»
اردوغان هم گفت آنکارا این موضوع را که یک رویکرد مشترک برای مقابله با شورشیان پ ک ک وجود داشته باشد خیلی مهم می داند.
وی اخطار داد ثبات کل منطقه از آنچه در شمال عراق می گذرد تاثیر می پذیرد. البته اجلاس بزرگ استانبول و سپس سفر اردوغان به امریکا اگرچه اوج تحرکات دیپلماتیک درباره پ ک ک به شمار می آید اما تمام آن نیست چرا که پیش از آن هم تحرکات دیپلماتیک گسترده تری از ناحیه ایران به عمل آمده است. در این راستا منوچهر متکی وزیرخارجه ایران با وزیرخارجه ترکیه در تهران ملاقات کرد. متکی سپس به سوریه و عراق مسافرت کرد و درباره چگونگی مقابله با پ ک ک گفت وگوهایی را با مقامات این کشورها به عمل آورد.
متعاقب آن متکی راهی استانبول شد تا در کنار وزرای خارجه بیش از ده کشور جهان از جمله کاندولیزا رایس وزیرخارجه امریکا به رایزنی درباره چگونگی برخورد با پ ک ک و سایر گروه های چریکی کرد از جمله پژاک بپردازد. البته روز قبل از اجلاس استانبول، متکی در آنکارا حاضر شد و ملاقات ویژه یی را با وزیرخارجه ترکیه به عمل آورد. به این ترتیب اگرچه نشست استانبول در ادامه نشست چندماه پیش شرم الشیخ مصر برای حل مشکل عراق تشکیل شد اما در عمل این اجلاس تحت الشعاع تنش به وجود آمده بین عراق و ترکیه و نیز چگونگی برخورد با پ ک ک قرار گرفت. البته همزمان که نشست استانبول در حال انجام بود دولت خودمختار کرد شمال عراق دفتر حزب راه حل دموکراتیک کردستان عراق را که حامی حزب کارگران کردستان (پ ک ک) شناخته می شود تعطیل کرد.
با این حال، دولت خودگردان کرد دلیل بستن دفتر این حزب را تنها نداشتن مجوز فعالیت عنوان کرده و نه پاسخ به درخواست ترکیه. با این وجود مسعود بارزانی رئیس حکومت خودگردان کرد شمال عراق از اعضای پ ک ک خواست سلاح های خود را زمین بگذارند. متعاقب درخواست بارزانی، سخنگوی دولت عراق هم اعلام کرد که کشورش علیه پ ک ک وارد عمل می شود و اعضای این حزب را بازداشت خواهد کرد.
علی دباغ سخنگوی دولت عراق خبر داد که در سراسر خاک عراق هر کسی که مظنون به عضویت در پ ک ک باشد مورد بررسی قرار خواهد گرفت و از هر امکانی برای جلوگیری از انتقال کمک به پ ک ک جلوگیری خواهد شد. به گفته دباغ، در شمال عراق برای ردگیری چریک های پ ک ک ایستگاه های بازرسی برقرار می شود. وی هدف از این اقدامات را «نشان دادن حسن نیت عراق در از میان بردن و منزوی ساختن پ ک ک» عنوان کرد. در نهایت کاندولیزا رایس وزیرخارجه امریکا هم اعلام کرد ایالات متحده نیز همچون ترکیه پ ک ک را سازمانی تروریستی و دشمن خود می داند و آماده است استراتژی موثری علیه این حزب در پیش بگیرد اما در عین حال از ترکیه خواسته است از عملی کردن تهدید حمله نظامی به شمال عراق خودداری کند.
کاندولیزا رایس در همین حال تاکید کرد که از مسعود بارزانی رئیس حکومت خودگردان کرد در شمال عراق خواسته است که از پ ک ک فاصله بگیرد و بارزانی نیز به وی اطمینان داده که حکومت او هیچ نیتی برای پناه دادن چریک های پ ک ک ندارد.
● تلاش برای مهار بحران
به این ترتیب تمام کشورهایی که به نوعی با بحران عراق درگیر هستند و امنیت یا منافع ملی آنان تحت تاثیر تحولات داخلی عراق قرار دارد اگرچه با انگیزه های متفاوت اما با هدفی مشترک درصدد کنترل اوضاع حتی به قیمت سرکوب نظامی گروه های چریکی برآمده اند. هدف مشترک هم این است که از گشایش یک بحران جدید در شمال عراق جلوگیری شود. چرا که شمال عراق امن ترین منطقه این کشور بحران زده به شمار می آید. در حال حاضر هیچ یک از طرفین منازعه تمایلی به گسترش ناامنی ها به این بخش از خاک عراق ندارند. از یک سو امریکا متهم است در تامین امنیت عراق کم کاری می کند، دولت عراق هم که بر اثر تحرکات گروه های تندرو و انفجارهای خونین پی درپی در نواحی مرکز و جنوب خاکش کلافه است، بیشترین نیروی خود را صرف سرکوب نیروهای بمب گذار و بازگرداندن امنیت در این مناطق کرده است و هیچ علاقه یی به اقدام نظامی در شمال عراق ندارد و به زعم عده یی توان آن را هم ندارد. سایر اعضای دائم شورای امنیت هم که به نوعی در بحران عراق مسوولیت دارند بیش از هر چیز خواستار آرام شدن اوضاع در مناطق ناامن عراق هستند تا اینکه منطقه یی دیگر به مناطق بحرانی اضافه شود.
اما در این میان شاید انگیزه های دو کشور ایران و ترکیه برای امن نگه داشتن شمال عراق بیشتر از سایر طرف های درگیر باشد. چرا که این دو کشور علاوه بر آن نگرانی ها، یک نگرانی مشترک دیگر هم دارند. ایران و ترکیه اقلیت های بزرگی را از کردها در داخل سرزمین خود دارند. به طوری که چند استان از خاک این کشورها کردنشین هستند و هر نوع ناامنی در کردستان عراق می تواند به گسترش این ناامنی ها در مناطق کردنشین این کشورها هم منجر شود. البته نگرانی ویژه دیگری هم درباره حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی عراق وجود دارد. از دید کشورهایی چون ترکیه و ایران هرگونه اقدامی برای جدایی یا خودمختار کردن مناطق کردنشین عراق تهدیدی برای امنیت کل منطقه محسوب می شود.
شاید از همین رو است وقتی گروه چریکی چون پ ک ک به کوهستان های صعب العبور عراق پناه می برند و در آنجا تمرینات چریکی خود را برای حملات ایذایی به انجام می رسانند، مقامات آنکارا به این تحرکات واکنش نشان می دهند و درباره برخورد با عوامل تهدیدکننده امنیت ملی خود هشدار می دهند. گو اینکه مقامات آنکارا و تهران به انگیزه های درونی دولت امریکا مشکوک هستند و با دیده شک و تردید سیاست های منطقه یی واشنگتن را پیگیری می کنند و اسنادی را هم برای نگرانی های خود ارائه می دهند. از یک سو کنگره امریکا مصوباتی را درباره تقسیم عراق به سه ناحیه خودمختار شمال، مرکز و جنوب (کردها، سنی ها و شیعیان) می گذراند و از سوی دیگر ایران و ترکیه معتقدند امریکا به عمد از اقدام موثر علیه چریک های جدایی طلب در نواحی شمال عراق خودداری می کند تا به این ترتیب تهدیدهای بالقوه علیه ایران و ترکیه را زنده نگه دارد و به موقع از این ابزار برای گرفتن امتیازات مورد نظرش بهره برداری کند. از این رو است که هرگاه مقامات ترکیه و ایران درباره ضرورت تامین امنیت و حفظ تمامیت ارضی عراق سخنی به میان می آورند بلافاصله مسوولیت امریکا را در این زمینه یادآور می شوند و معتقدند ارتش امریکا به عنوان اصلی ترین ارتش اشغال کننده خاک عراق مسوول اصلی تامین امنیت و حفظ یکپارچگی عراق هم است.
در چنین شرایط و اوضاع و احوالی است که وقتی گروه های چریکی پ ک ک و سایر گروه های مسلح فعال می شوند، فعالیت آنها بلافاصله واکنش طرف های درگیر را موجب می شود و تمام تحولات منطقه یی را تحت تاثیر قرار می دهد. شاید بتوان گفت بعد از گذشت ۶۰ سال از پایان جنگ جهانی دوم این برای دومین بار است که مساله کردها در سطح بین المللی مطرح می شود و علاوه بر کشورهای منطقه، سایر کشورهای بزرگ و قدرتمند جهان هم در آن درگیر می شوند. گو اینکه یک بار دیگر و در پایان جنگ جهانی دوم تحرکات نظامی جماهیر شوروی سوسیالیستی در مناطق کردنشین و ترک نشین ایران بحرانی منطقه یی و سپس بین المللی را ایجاد کرد. بحرانی که حتی به عنوان اولین موضوع تهدیدکننده صلح بین المللی در سازمان تازه تاسیس ملل متحد مطرح شد و ایران از شوروی به شورای امنیت شکایت برد. اینک به نظر می رسد بار دیگر همان بحران در ابعاد دیگری نه در ایران که در عراق در حال جریان است. بحرانی که هنوز روشن نیست چه فرجامی در انتظار آن خواهد بود.
ایرج جمشیدی
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید