نفت چشم اسفندیار اقتصاد ایران

یکصدمین سال استخراج نفت در ایران نزدیک است. در این سال ها کشور ما هر چند با نوسانات متعدد اما به طور مشخص با درآمدهای حاصل از صادرات نفت همراه و همیار بوده است. گرچه در دهه ۷۰ میلادی، نفت با قیمت های پائین خود انگیزه کشورها را برای دستیابی به آن سلب کرد اما امروز به دلیل فزونی یافتن قیمت ها، همه را به تولید نفت واداشته است. به گونه ای که شن های آغشته به نفت کانادا هم برای تولید اقتصادی شد.امروز درآمدهای سرشار نفت، تولیدکنندگان را با انبوهی از ارزهای رؤیایی مواجه کرده است، اما کدام یک از تولیدکنندگان این درآمدها را به بهترین سمت جهت می دهند ایران با تولید روزانه ۴ میلیون بشکه نفت و صادرات حدود ۲‎/۵ میلیون بشکه یکی از غنی ترین دارندگان منابع هیدروکربوری است. کشوری که سال گذشته ۶۰ میلیارد دلار را در کارنامه درآمدهای نفتی خود ثبت کرد. این که شیوه های مدیریت درآمدها چگونه باید طراحی شود نظرات متفاوتی وجود دارد. دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران اخیراً میزبان نشستی بود که کانون دانش آموختگان اقتصاد آن را برای ارزیابی این موضوع مهم برپا کرد.در این جلسه ابراهیم رزاقی ازمدرسان باسابقه اقتصاد ایران به تحلیل و ارزیابی روند استفاده از درآمدهای نفت پرداخت که چگونه سیل درآمدهای نفت مورد کاربرد بهینه قرار گیرد. در این نشست جمعی از اساتید و دانشجویان اقتصاد حضور داشتند.
● کشف نفت تحولی بزرگ
نفت ماده ای است که در رقابت با زغال سنگ پدیدار شد. هزینه پائین تولید، متمرکز بودن و آلودگی پائین از جمله ویژگی های این ماده به شمار می رود. از دیگر ویژگی های این ماده پایان پذیر بودن آن است که این عامل تحت ۲ عنصر است. یکی مصرف بیش از حد و دیگری اکتشاف کم.
این طلای سیاه در اثر حمل و نقل، رشد زندگی شهری، توسعه صنایع انرژی بر نقش ویژه ای در جهان امروز ایفا می کند.
● آمریکا ناتوان در تحریم
آمریکا با تسلط بر نفت می خواهد همه دنیا را تحت سیطره خود بگیرد، در برخورد کنونی با غرب جای امیدواری است که آمریکا نمی تواند از بزرگ ترین مسأله اقتصادی ایران سوءاستفاده کند. در این صورت است که اقتصاد صنعتی دنیا متشنج می شود. دنیا نمی تواند نفت ۲۰۰ دلاری و بالاتر را بپذیرد. آنها می دانند که اگر ایران را تحریم کنند دامنه آن منتهی به ایران نخواهد شد و زیان های شدیدی به کشورهای دیگر تحمیل خواهد شد.
در این حالت اقتصاد تولیدی که در غرب تبدیل به اقتصاد تولیدی دلالی یا تولیدی سفته بازی شده وضع این کشورها را دگرگون خواهد ساخت.
● تأثیر نوسانات حاصل از درآمد نفت بر اقتصاد ایران
«نوسانات درآمد نفت کاملاً در اقتصاد ایران تأثیرگذار است،
این در حالی است که با افزایش قیمت نفت، درآمد بالا رفته و امکاناتی در کشور به وجود می آید که ما به آن عادت می کنیم، وقتی قیمت ها کاهش پیدا می کند و درآمد پائین می آید در این صورت است که ما نمی توانیم خودمان را با شرایط قبلی وفق دهیم و این طبیعتاً در همه مراحل بودجه تأثیرگذار خواهد بود. این را هم بگویم که اگر نفت نبود معلوم نبود که بسیاری از امکانات موجود در کشور ما در حال حاضر وجود داشته باشد». «عده ای معتقدند که اگر نفت نبود وضع ما هم بهتر از این بود، بسیاری از کشورهایی که نفت ندارند وضع بدتری از ما دارند، پس من مخالف این نظریه هستم که عده ای می گویند نفت بلای جان اقتصاد ایران است.»
«متأسفانه طرز استفاده ما از درآمدهای نفتی نادرست است. ما از این درآمد برای هزینه های جاری، (ظاهراً حدود ۶۰ درصد ولی عملاً حدود ۸۰ درصد) استفاده می کنیم. اینجاست که ضربه پذیری اقتصاد وابسته به نفت ایران را مشاهده می کنیم.
نکته اینجاست که ما درآمدداریم، از چرخه جهانی ارز به دست می آوریم، اما متأسفانه این پول را به اقتصاد آنها برمی گردانیم.
ما علی رغم درآمدهای نفتی و ارزآوری آن متأسفانه با خرید کالاهای خارجی دو مرتبه این پول را به اقتصاد کشورهای صنعتی برمی گردانیم.»
«در این صورت کشورهای صنعتی بهترین شرایط را دارا هستند. دلیل آن این است که آنها از طریق خرید نفت ایران نیازهای خود را مرتفع کرده، صنعتی می شوند و رفاه بیشتری پیدا می کنند. این عوامل پیشرفت علمی، فرهنگی، اقتصادی و... آنها را موجب می شود. این در حالی است که آنچه از این طریق نصیب اقتصاد ایران می شود تنها مصرف است.»
«متأسفانه نفت و واردات ۲ مقوله ای است که در اقتصاد ایران عجین شده و ما نمی توانیم این دو را از هم تفکیک کنیم. این مسأله آسیب پذیری مصرفی برونزا را در اقتصاد به وجود آورده که هیچ ارتباطی با تولید نداشته و بسیار حاشیه ای است.»
«ما با استفاده از منابع نفتی علاوه بر تأمین مصرف داخلی به ساخت شبکه های زیربنای اقتصادی پرداختیم. استدلال ما این است که اگر این شبکه های زیربنایی وجود نداشته باشند طبیعتاً تولید امکان پذیر نخواهد بود، این بحث کاملاً درست است اما نه در ایران و کشورهای مشابه ما.شبکه های زیربنایی اقتصادی وسیله ای است برای تولید، در صورت استفاده نادرست از این ابزار شبکه تولیدات خارجی از این موقعیت استفاده کرده و آن را در جهت پیشبرد اهداف خود به کار می برند، آنها تولید می کنند و ما مصرف می کنیم. این نوع استفاده اقتصادی از نفت دوگانگی شدیدی را در اقتصاد به وجود آورده و موجب دوقطبی شدن شدید جامعه می شود.»
«اقتصاد ایران علی رغم توانی که در درآمد نفت دارد نتوانسته است فاصله طبقات در جامعه را کاهش دهد.
مبحثی که خیلی مهم است و متأسفانه در کشورمان مشاهده می شود کاهش رواج فرهنگ کار است. این فرهنگ در اثر استفاده از درآمد نفت، نوع برخورد دولت با درآمدها و عدم استفاده از مالیات ها شرایطی را به وجود آورده که می توان کار نکرد اما درآمد داشت و حتی محیط کار تبدیل به یک محیط متشنج شده که این عامل از آثار ماندگار استفاده از درآمدهای نفتی است.
از مشکلات دیگر فرهنگ کار شهرنشینی بسیار افسارگسیخته، تهی شدن روستاها و حمل و نقل شهری متکی به اتومبیل های شخصی است.دولت باید با ایجاد سیاست های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در همه بخش های دولتی و خصوصی با عزم ملی و با شعار منافع ملی ایران تغییرات اساسی در اقتصاد ایران ایجاد کند.
نکته آخر این که چرا ما باید از طریق درآمد نفت ارزش ریال را مثبت کنیم. این کار فرار سرمایه را تأیید می کند. پیشنهاد من این است که برای درآمدهای نفتی و درآمدهای غیرنفتی ۲ حساب جداگانه اختصاص بدهیم.

دکتر ابراهیم رزاقی

منبع : روزنامه ایران