اورانیوم ضعیف‌شده، سلامت تحلیل‌رفته

افزایش شمار سربازان ایتالیایی که در دهه ۱۹۹۰ در بالکان خدمت کرده و به سبب تماس با اورانیوم ضعیف‌شده به بیماری‌های سخت مبتلا شده‌اند خشم عمومی را در ایتالیا برانگیخته است.
این در حالی است که دولت ایتالیا سعی دارد این موضوع را که به سندرم بالکان شهرت یافته کم‌اهمیت جلوه دهد.بر اساس پژوهشی که سازمان بهداشت نظامی ایتالیا در ماه اکتبر انجام داده تاکنون مجموعا ۱۶۴ سرباز ایتالیایی به سبب تماس با اورانیوم ضعیف‌شده در زمان خدمت در کوزوو و نقاطی در حومه سارایوو در دهه ۱۹۹۰ جان خود را از دست داده‌اند. طبق این پژوهش، تنها در سال ۲۰۰۷ تعداد ۹ مورد فوتِ ناشی از ابتلا به بیماری‌های ناشی از آلودگی به اورانیوم و ۹۷ مورد تازه از ابتلا به چنین بیماری‌هایی گزارش شده است. اما این ارقام با آمارهای دولتی همخوانی ندارد. بر اساس آمارهای دولتی مجموعا ۲۵۵ سرباز ایتالیایی تاکنون به‌دنبال انجام مأموریت در بالکان و همچنین افغانستان، عراق و لبنان به انواع تومورها مبتلا شده‌اند.
ولی دولت اعلام کرده که بین این موارد و اورانیوم ضعیف‌شده هیچ ارتباط مشخصی وجود ندارد.آرتورو پاریزی، وزیر دفاع ایتالیا، در کمیته‌ای که در سنا برای تحقیق‌وتفحص درباره موضوع اورانیوم ضعیف‌شده تشکیل شده از جان باختن ۳۷ نفر از سربازان مبتلا به تومور خبر داد. البته وی افزود در همین مدت تعداد ۱۴۲۷ نفر از سربازانی هم که در خارج کشور خدمت نکرده‌اند به تومور مبتلا شده‌اند. به گزارش رسانه‌های ایتالیا، به‌دنبال سخنان وزیر دفاع در کمیته تحقیق‌وتفحص سنا که گزارش خود درباره ادعاهای مربوط به اورانیوم ضعیف‌شده را در پایان سال‌جاری منتشر خواهد کرد، شک‌وتردیدهایی درباره صحت آمار ارائه‌شده مطرح شده و برخی از اعضای پارلمان نسبت به روش آماری وزیر دفاع ابراز تردید کرده‌اند. به گزارش این رسانه‌ها تانا دِ زولتا، نماینده عضو حزب سبزها در ائتلاف اکثریت، گفت: به‌نظر من در آمار وزیر فقط به رقم سربازانی اشاره شده که حین خدمت بیمار شده‌اند و آمار سربازان خارج‌شده از ارتش در آن لحاظ نشده است.
در اواخر ماه سپتامبر دولت ایتالیا مقرر داشت مبلغ ۱۷۰ میلیون یورو (معادل ۲۴۵ میلیون دلار آمریکا) به‌عنوان غرامت به پرسنل نظامی که حین خدمت دچار بیماری شده‌اند پرداخت شود، که حدود ۲۸ هزار نفر از این افراد در بالکان خدمت کرده‌اند.با این حال به‌دلیل وجود آمارهای ضدونقیض، دولت قصد دارد سال آینده مرکزی متشکل از متخصصان برجسته این حوزه را به منظور مطالعه درباره اورانیوم ضعیف‌شده راه‌اندازی کند، و تلاش برای یافتن ارتباطی علت و معلولی در این رابطه همچنان ادامه دارد. در همین حال، در اسپانیا، فرانسه، بلژیک، انگلیس، هلند و پرتغال نیز نظامیان یا امدادرسانان غیرنظامی نسبت به تأثیر احتمالی استفاده از گلوله‌های محتوی اورانیوم ضعیف‌شده در بوسنی و کوزوو بر سلامت افراد ابراز نگرانی کرده‌اند.دولت‌های این کشورها بروز ده‌ها مورد مرگ‌ومیر و ابتلا به انواع بیماری‌ها در میان پرسنل نظامی خود در طول دهه گذشته را به استفاده از اورانیوم ضعیف‌شده نسبت داده‌اند.
● سلاح برگزیده
در سال ۱۹۹۱ در عراق و کویت از بالغ بر یک میلیون گلوله محتوی اورانیوم ضعیف‌شده استفاده شد و بسیاری از سربازان جنگ خلیج فارس، اورانیوم ضعیف‌شده را عامل بیماری‌های سخت خود می‌دانند.همچنین نیروهای آمریکایی در حملات هوایی خود به مواضع صرب‌های بوسنی در سال ۱۹۹۵ و فدراسیون سابق صربستان و مونتنگرو در سال ۱۹۹۹ از همین نوع سلاح‌ها به‌عنوان سلاح برگزیده استفاده کردند.اورانیوم ضعیف‌شده پسماند فرآیند غنی‌سازی اورانیوم برای تولید سلاح‌های هسته‌ای یا سوخت نیروگاه است.
این ماده به‌دلیل چگالی بالا در تولید مهمات نظامی زره‌کوب و همچنین در تولید ورقه‌های زرهی دفاعی کاربرد دارد. این عنصر همچنین غبار رادیواکتیو بسیار نرمی با نیمه‌عمر ۵/۴ میلیارد سال از خود بر جای می‌گذارد.پدیده موسوم به سندروم بالکان نخستین بار در اوایل سال ۲۰۰۱ مورد توجه قرار گرفت. در آن زمان چند کشور اروپایی عضو گروه‌های صلح‌بانی سازمان ملل چندین مورد ابتلا به سرطان را در میان سربازان شرکت‌کننده در عملیات‌های صلح‌بانی در کوزوو و بوسنی‌وهرزگووین گزارش کردند.
گزارش‌هایی نیز درخصوص ابتلای فرزندان سربازان ایتالیایی خدمت‌کننده در بالکان به نواقص ژنتیکی مادرزادی منتشر شد. در جریان عملیات بمباران مواضع صرب‌های بوسنی در نزدیکی سارایوو توسط نیروهای ناتو در سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ هواپیماها از مهمات محتوی اورانیوم ضعیف‌شده استفاده کردند. اکثر این سلاح‌ها ـ مجموعا ۱۰۸۰۰ پرتابه زره‌کوب ۳۰ میلی‌متری ـ در هاجیجی استفاده شد که محل زاغه مهمات صرب‌های بوسنی بود. تنها ظرف یک روز در اکتبر ۱۹۹۵ هواپیماهای ناتو تعداد ۳۰۰ راکت به این نقطه در حومه سارایوو شلیک کردند.
در سال ۲۰۰۳ کارشناسان سازمان ملل از کشف ۲منطقه خبر دادند که در آنها سطح تشعشعات رادیواکتیوِ ناشی از اورانیوم ضعیف‌شده مورداستفاده در بمباران‌های ناتو بسیار بالا بود. بر اساس یافته‌های تیم تحقیق سازمان ملل، اورانیوم ضعیف‌شده موجب آلودگی منابع محلی آب آشامیدنی شده بود و هنوز آثار این ماده در ذرات غبار معلق در هوای هاجیجی و در یک پادگان ارتش صرب‌های بوسنی در هان‌ـ ‌پیه‌ساک در نزدیکی سارایوو وجود داشت. اعضای گروه همچنین موفق به کشف مواد و گردوغبار آلوده به اورانیوم در داخل ساختمان‌های منطقه شدند.
با وجود این، در گزارش ۲۰۰۳ سازمان ملل ادعا شده که به‌دلیل سطح بسیار پایین آلودگی، خطری متوجه ساکنان هاجیجی نیست اما توصیه شده که میزان تشعشعات دوباره و چندباره اندازه‌گیری شود.اندکی پس از انتشار گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل، مسئولان پزشکی فدراسیون بوسنی این احتمال را مطرح کردند که شاید عامل افزایش موارد ابتلا به بیماری‌هایی نظیر سرطان، فلج مغزی و نظایر آن، به‌خصوص سرطان خون همین اورانیوم ضعیف‌شده باشد. با این حال دکتر لیلا ساراجویج، مدیر مؤسسه رادیولوژی سارایوو، به ISN Security Watch گفت به‌دلیل فقدان آمار و عدم همکاری شهروندان نمی‌توان رابطه‌ای قطعی بین این بیماری‌ها و اورانیوم ضعیف‌شده برقرار کرد. ساراجویج افزود: با این حال سازمان ملل سطح تشعشعات را ۷ سال پس از بمباران اندازه‌گیری کرده است و هیچ کس از سطح تشعشعات در سال ۱۹۹۵ و سال‌های بعد و تعداد کسانی که با اورانیوم ضعیف‌شده در تماس بوده‌اند اطلاع ندارد.
وی گفت علاوه بر این تمامی فعالیت‌های کارشناسان سازمان ملل در رابطه با اندازه‌گیری سطح تشعشعات از آن موقع متوقف شده و مؤسسات محلی نیز بودجه لازم برای ادامه این کار را ندارند.هاجیجی و هان‌ـ‌پیه‌ساک تنها نقاط تصرف‌شده توسط صرب‌های بوسنی در جریان جنگ نبودند که آماج حملات ناتو قرار گرفتند. به عقیده مقامات بوسنی ۸ نقطه دیگر نیز با استفاده از اورانیوم ضعیف‌شده مورد بمباران قرار گرفته‌اند. اما تحقیق درباره این نقاط که در اطراف ۴ شهر کوچک در نزدیکی سارایوو و ۴شهر دیگر در شرق بوسنی واقع‌اند به‌دلیل احتمال وجود مین‌های زمینی هنوز بسیار خطرناک است.
پس از پایان جنگ در دسامبر ۱۹۹۵ که هاجیجی تحت کنترل فدراسیونی عمدتا متشکل از اقوام بوسنیایی و کروات قرار گرفت اکثر ساکنان صرب منطقه را ترک کردند و در شهر براتوناج در شرق بوسنی و چند نقطه دیگر در جمهوری صرب و صربستان سکنی گزیدند. پس از انتشار گزارش سازمان ملل پزشکان براتوناج از افزایش شدید موارد ابتلا به بیماری‌های سرطان‌گونه در آن شهر خبر دادند.بر اساس آمارهای رسمی تا به امروز بالغ بر ۳۰‌درصد از ۳۰ هزار سکنه هاجیجی در زمان جنگ بر اثر ابتلا به انواع سرطان، تومور و حمله قلبی جان خود را از دست داده‌اند. تنها در براتوناج، تنها شهری که سوابق مربوط به بیماری‌های احتمالا مرتبط با اورانیوم ضعیف‌شده را ثبت می‌کند، از میان ۴۵۰۰ سکنه هاجیجی در زمان جنگ که به براتوناج مهاجرت کرده‌اند قریب به ۱۰۰۰ نفر بر اثر ابتلا به بیماری‌هایی که ظاهرا ناشی از تماس با اورانیوم ضعیف‌شده بوده جان داده‌اند.
● از بالکان به سمت شرق
بنا به اعلام دولت صربستان، استفاده ناتو از گلوله‌های زره‌کوب محتوی اورانیوم ضعیف‌شده در حملات هوایی سال ۱۹۹۹ منجر به آلودگی ۵ نقطه از صربستان، مونته‌نگرو و کوزوو به مواد رادیواکتیو شده است. این مناطق عبارت‌اند از نقاطی در نزدیکی مرز جنوبی صربستان با کوزوو، حوالی شهرهای پرشِوو، بویانوواج و ورانیه و دو منطقه مرزی مونته‌نگرو. کارشناسان سازمان ملل در سال ۲۰۰۱ پس از تحقیق درباره ۱۱ نقطه از مجموع ۱۱۲ نقطه بمباران‌شده اعلام کردند که در ۸ نقطه متوجه افزایش تشعشعات بی‌ضرر شده‌اند، ولی امکان دسترسی به سایر نقاط به‌دلیل وجود مین‌های زمینی وجود نداشته است.
بنا به ادعای مقامات نظامی صربستان جت‌های جنگنده آمریکایی در حمله به اهداف نظامی و غیرنظامی از حدود ۵۰ هزار گلوله محتوی اورانیوم ضعیف‌شده استفاده کرده‌اند. اما بنا به ادعای مقامات آمریکایی بقایای گلوله‌های محتوی این فلز سنگین تأثیر مضر چندانی بر سلامتی افراد نداشته است.نیروهای صلح‌بان در آن مناطق شامل واحدهای ایتالیایی، آلمانی و هلندی و نیروی صلح‌بانی چندملیتی کوزوو می‌شد که برخی از آنها قبلا در بوسنی مستقر بودند. تنها چندده تن از افراد ساکن در نزدیکی این مناطق تحت معاینات پزشکی قرار گرفته‌اند و نشانه‌ای از بیماری‌های ناشی از تماس با اورانیوم در آنها مشاهده نشده است.
اما مأموریت‌های بوسنی و کوزوو تنها عامل نگرانی پرسنل نظامی و غیرنظامی بین‌المللی در رابطه با خطرات ناشی از اورانیوم ضعیف‌شده نیست.۳ کارشناس بوسنیایی در مصاحبه با ISN Security Watch ابراز عقیده کردند که در جنگ افغانستان و عراق نیز از مهمات محتوی اورانیوم ضعیف‌شده استفاده شده و هنوز هم روزانه استفاده می‌شود، که این مسئله می‌تواند برای سلامتی افراد ۵۰ تا ۱۰۰ برابر خطرناک‌تر از استفاده از همین نوع مهمات در بالکان باشد.طبق محاسبات این کارشناسان که خواستند نامشان فاش نشود، نیروهای ائتلاف در ۳هفته نخست جنگ عراق از حدود ۱۵۰‌تن اورانیوم ضعیف‌شده استفاده کردند. همچنین از زمان حمله به افغانستان در سال ۲۰۰۱ نیروهای آمریکایی و انگلیسی برای نابودی مخفیگاه‌های بتونی هواپیماهای طالبان و نفوذ به پناه‌گاه‌های زیرزمینی از بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن اورانیوم ضعیف‌شده استفاده کرده‌اند.
کارشناسان سازمان ملل خواستار اعاده فوری ذخایر آب و سامانه‌های بهداشتی و پاکسازی مناطق بسیار آلوده به مواد رادیواکتیو و محل‌های دفع ضایعات به منظور کاهش خطر شیوع بیماری‌های همه‌گیر در میان مردم و نیروهای ائتلاف شده‌اند ولی از انجام شدن این کار گزارشی در دست نیست.به گزارش برخی از سازمان‌های غیردولتی از آغاز جنگ عراق میزان ابتلا به سرطان در میان کودکان عراقی افزایش ۴۰۰ درصدی داشته است. اما مانند مورد بالکان، نه مقامات افغان و نه مقامات عراقی از بودجه لازم یا تمایل برای ثبت و پیگیری تعداد موارد ابتلا به بیماری‌های مهلک و عوامل احتمالی آنها برخوردار نیستند.
از سال ۲۰۰۳ ده‌ها تن از سربازان آمریکایی با استناد به مثبت بودن جواب آزمایش ادرار خود از نظر وجود اورانیوم ضعیف‌شده اقدام به شکایت علیه ارتش آمریکا کرده و مدعی شده‌اند که مقامات آمریکایی با وجود اطلاع از خطرات اورانیوم ضعیف‌شده این مسئله را پنهان کرده‌اند. این در حالی است که وزارت دفاع آمریکا ادعا می‌کند که اورانیوم ضعیف‌شده به‌کاررفته مطمئن و ایمن بوده و نمی‌تواند آنقدرها مسئله‌ساز باشد.در حال حاضر هنوز بحث بر سر خطرناک بودن یا نبودن اورانیوم غنی‌شده ادامه دارد اما هرروز برشمار پرسنل نظامی که خواهان پاسخگویی به شکایت‌هایشان هستند افزوده می‌شود.

ترجمه احمدرضا تقاء

منبع : روزنامه همشهری