رمزگشایی

ویرایش دوم کتاب مبانی نشانه شناسی ژانویه ۲۰۰۷ از طرف انتشارات راتلج منتشر شد و ظرف سه هفته به چاپ دوم رسید. این استقبال خارق العاده نشان دهنده دو چیز است؛ اول اینکه خوانندگان احساس می کنند هر طور که شده باید راجع به این دانش مرموز، گیج کننده و مخفی اطلاعات کسب کنند. به نظر می رسد دانش نشانه شناسی، کلید زبان رمزی است که منتقدان ادبی به کار می برند تا کسی جز خودشان معنی نوشته هایشان را نفهمد. این احساس دانشگاه را در نوردیده و امروز هر کتابخوان یا روزنامه خوان حرفه یی هم خوب می داند اگر مبانی ابتدایی دانش نشانه شناسی را نداند بعید است بتواند حتی از یک نقد ادبی روزنامه یی هم سردربیاورد.
دوم این که کتاب دانیل چندلر حتماً امتیازی نسبت به کتاب های بی شماری که در این زمینه نوشته شده (و خیلی هایشان به فارسی ترجمه شده) دارد و خوشبختانه آن امتیاز این نیست که چندلر به سبک کتاب هایی که فنون و مهارت ها را با ساده ترین شیوه آموزش می دهند به نشانه شناسی پرداخته باشد و چنان که در مقدمه کتاب آمده است مبانی نشانه شناسی در درجه اول یک کتاب دانشگاهی است. این حسن بزرگ را حتی وقتی به فهرست کتاب نگاه می کنیم درمی یابیم که خط سیر تاریخی در تالیف کتاب اعمال نشده است. در مورد نشانه شناسی این خط سیر را می توان به جاده یی تشبیه کرد که به رغم منظره خوش آب و رنگ آغاز راه، سرانجام به تباهی می رسد. بحث همیشه با سوسور آغاز می شود و این که او اصرار داشته دانشی به نام نشانه شناسی به وجود بیاید و بعد هم نظام قراردادی زبان و دال و مدلول ها.
تا اینجای کار خواننده هر کتابی که باشید مطلب را درمی یابید و منتظرید که نقاط تاریک هم یکی پس از دیگری روشن شود. روشنگری متون نظری تا یاکوبسن ادامه دارد. سپس با یک گسست به رولان بارت، اکو و ژولیا کریستوا می رسد. نمودار ارتباط فرستند و گیرنده قابل درک و کاربردی است. اصولاً یاکوبسن نشانه شناس محبوب منتقدان است شاید چون آموزه هایش قابل فهم تر از دیگران است. اما خط سیر تاریخ این دانش بعد از یاکوبسن دوباره در تاریکی محض فرو می رود. به همین خاطر به نظر می رسد شیوه تاریخچه یی در تبیین آنچه دستاوردهای نشانه شناسی دانسته می شود کارساز نیست. اما چندلر در فصول مختلف کتاب خود بیشتر به مفاهیم پرداخت گرچه به هیچ وجه از تاریخ هم غافل نمی ماند.
در مقدمه کتاب بعد از اینکه چندلر تعریف هایی از نشانه شناسی و واژگان کلیدی این دانش ارائه می دهد یکی از مهم ترین سوال های خوانندگان را طرح می کند. «چرا نشانه شناسی بخوانیم؟ » دو دهه قبل در کنگره امریکا در بحث بر سر بودجه انستیتو زبان شناسی سوال مشابهی پرسیده شد؛ « چرا باید برای این دانش بودجه یی صرف شود؟ »
چندلر می گوید صرف نظر کردن از مطالعه نشانه ها باعث می شود که به دیگران اجازه دهیم جهان معناهایی را که ساکن آنیم تحت کنترل خود بگیرند. نشانه شناسی دانشی است که به ندرت می تواند از چیرگی زبان که بزرگ ترین نظام نشانه یی است رهایی یابد. اما نشانه شناسی را نمی توان به زبان و ادبیات محدود کرد. به ویژه آن که این دانش امروز بیشترین کاربرد را در مطالعات فرهنگی، ارتباطات و تحقیقات رسانه یی کاربرد دارد.
در نشانه شناسی هیچ رسانه یی کم ارزش تر از رسانه دیگر نیست. و بازهم برای آنان که هنوز مطمئن نیستند نشانه شناسی به کارشان می آید یا نه این کتاب دربردارنده دستاوردهای جدی و اساسی نشانه شناسان است. چندلر توضیح می دهد اسطوره رمانتیک آفرینش فردی و اصالت مولف توسط نشانه شناسی از میان رفته است. بنابراین چه بخواهیم و چه نخواهیم در جهانی زندگی می کنیم که یکی از نشانه های باارزش دانش نشانه شناسی است. شیوه پیشنهادی ما برای شناختن سازوکار این دانش همین کتاب است.

نصیر محبی

منبع : روزنامه اعتماد