افق جدید در دارورسانی ریوی

● بهبود کیفیت زندگی با فرآورده های استنشاقی
با توجه به گسترش سرمایه گذاری هایی که تاکنون در زمینه دارورسانی نوین ریوی انجام شده، جامعه جهانی در انتظار پیدایش داروهای موثرتری است که بتواند برخی از مشکلات درمانی را برطرف کند. با اخذ تاییدیه ورود به بازار داروی Exubera متعلق به شرکت «فایزر» (Pfizer) در اروپا و امریکا در سال ۲۰۰۶ انتظارات به واقعیت پیوست و این رخداد سبب باز شدن دریچه یی نوین در درمان بیماری های صعب العلاج از مسیر دارورسانی ریوی شد. پیش بینی می شود که این امر سبب تغییر اساسی در بازار دارورسانی در آینده خواهد شد و بسیاری از داروها از طریق جذب عمیق ریوی ارائه خواهند شد. برخی از عوامل تاثیرگذار روی دارورسانی ریوی سبب می شود تا توجه به این امر از مزیت هایی برخوردار باشد. فشار بازار برای ورود داروها، مزیت استفاده از فناوری های نوین و برآوردن نیازمندی های درمانی از طریق ارائه داروها سبب شده تا این نوع دارورسانی در صدر برنامه های ارائه داروها قرار گیرد. در تجویز انسولین نیز ارائه دارورسانی ریوی می تواند به نوعی مشکلات تزریق های مکرر این ماده دارویی را برطرف کند. در حال حاضر ۱۵ الی ۲۰ درصد از فرآورده های درمانی از طریق ریوی دارورسانی می شوند. به نظر می رسد که حجم بازار داروهای ریوی از ۱۳ میلیارد دلار فعلی به بیش از ۲۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۱۲ افزایش یابد. لذا با توجه به توانمندی جذب داروها از طریق ریه ها این مسیر جذب سیستمیک یک راه ایده آل برای اکثر داروها در آینده خواهد شد.
● عوامل موثر
به نظر می رسد که مزیت استفاده از داروهای نوین از طریق ارائه راه جذب متفاوت سبب صرفه جویی هزینه های زیادی بشود که به نوعی در ارائه داروهای جدید می بایست برای آنها هزینه شود. برای درک این مطلب می توان مقایسه یی بین هزینه ۵۰ میلیون دلار برای ارائه دارورسانی نوین یک فرآورده با هزینه ۹۰۰ میلیون دلار که به طور متوسط برای ارائه یک داروی جدید می بایست صرف شود انجام داد. به دلیل این جذابیت، توجه سرمایه گذاران زیادی برای حضور در این بازار جلب شده است. علاوه بر این مطلب به علت سرازیر شدن تعداد قابل توجهی از داروهای پپتیدی و پروتئینی به عرصه داروسازی نیاز به فرمولاسیون این فرآورده های حساس و دارورسانی مطمئن برای آنها بیشتر وجود دارد. شاید به همین دلیل در آینده مسیر گسترده یی از عبور و مرور فرآورده های بیوتک برای ارائه فرمولاسیون های نوین و موثر بین صنایع بیوتک و داروسازی ایجاد بشود.
شاید مثال دو شرکت «فایزر» و Nektar Therapeutic در عرضه تهیه پودر خشک استنشاقی Exubera و ارائه دستگاه مناسب برای ارائه این دارو نمونه یی از یک دارورسانی موفق باشد که طی آن انسولین استنشاقی توسط یک شرکت بیوتک تهیه و سپس داروی آن توسط یک شرکت داروسازی ارائه می شود. این نوع همکاری سبب می شود تا زمینه های جدیدی برای همکاری های بین بخشی ارائه شود. در ادامه مثال هایی برای دارورسانی استنشاقی ارائه می شود. در سال ۱۹۹۸ شرکت Novo Nordisk با همکاری Aradigm توانست سامانه AERx را برای انسولین استنشاقی ارائه کند که این محصول در حال حاضر در مرحله III تحقیقات بالینی قرار دارد. در سال ۲۰۰۵ شرکت Lilly با همکاری Alkermes سامانه انسولین استنشاقی ATR را ارائه داد که در مرحله III تحقیقات بالینی است. پودر خشک استنشاقی انسولین توسط Mannkind طراحی شد. شرکت Kos pharma Abbott)) در حال طراحی و ارائه سامانه یی برای ارائه داروهایی با مولکول های کوچک و بزرگ است که در مورد انسولین استنشاقی نیز ارزیابی شده است. سامانه Bio Air توسط شرکت Bio Sante Pharm ارائه شد. شرکت EOIC Therap به عنوان زیرمجموعه Baxter روی پروتئین های جذب ریوی به نام Promaxx کار می کند. با ملاحظه برخی از این اطلاعات برآورد می شود که نه تنها سرمایه گذاری روی دارورسانی های موجود در حال انجام است، بلکه در آینده برخی از سامانه های نوین دارورسانی نیز وارد بازار خواهد شد. در حال حاضر شرکت Elan که زمانی فقط یک شرکت در زمینه دارورسانی بود به یک شرکت فعال در زمینه تولید دانش فنی برای انتقال فناوری تبدیل شده است. شاید این نوع تغییر موضع ها سبب باز شدن گستره بیشتر محدوده فعالیت و سودآوری بالاتر شرکت ها بشود زیرا تجمیع توانمندی ها و انتقال دانش فنی از طریق در اختیار قرار دادن مجوزهای تولید، مسیری برای بازگشت برخی از هزینه های صرف شده در مرحله تحقیق و توسعه است.
● نگرانی های مربوط به ایمنی
در ابتدا لزوم حضور داروهای استنشاقی برای بیماری های تنفسی و ریوی وجود داشت اما به علت حضور پروپلانت های حاوی کلروفلوئوروکربن ها (CFC) و به علت قراردادهای منع مصرف این نوع حامل ها که در پروتکل مونترال گنجانده شده است، بسیاری از فرآورده های استنشاقی به همراه حامل هیدرو فلوئوروآلکان (HFA) که به عنوان جانشین CFC مطرح شد، ارائه شدند. همچنین حضور فرآورده های PMDI در بازار سبب شد تا اکثر فرمولاسیون های استنشاقی دچار تغییر و تحول شوند. لذا فقط سامانه هایی که در ارائه فرآورده های استنشاقی دارای درجه ایمنی بالایی باشند و درجه اشتعال آنها نیز بالا باشد و از نظر کارایی توانمندی آنها به اثبات رسیده باشد از نظر مصرف کنندگان می تواند مقبولیت داشته باشد. در این راستا درمان و تشخیص دیابت از نگرانی هایی است که جامعه پزشکی و بیماران همواره با آن روبه رو بوده و تجویز انسولین استنشاقی برای دارورسانی هدفمندتر ریوی می تواند مقبولیت زیادی را فراهم کند. حتی ایمنی در مصرف طولانی مدت از نظر عدم ابتلا به عفونت های خونی در مصرف ریوی انسولین نیز در بررسی سلامت فرآورده هایی نظیر Exubera از نظر پنهان نبوده است.
مشاهده موارد محدودی از فیبروز ریوی در مراحل مطالعه بالینی این فرآورده نیز نگرانی هایی را از نظر سلامت مصرف کنندگان ایجاد کرده است و حتی بروز سرفه های شدید نیز از دیگر موارد شکایت از این فرآورده بوده است. معذلک هنوز مشکلاتی از نظر تهیه این فرآورده وجود دارد که می بایست با آنها نیز مواجه شد.
شاید برخی دیگر از مواجهات تولید صنعتی این نوع فرآورده از قبیل کنترل ایمنی مصرف کنندگان در درازمدت، قیمت گذاری دارو، سیستم حمایت یارانه یی از این دارو، کمبود ضوابط و دستورالعمل های کاربرد و کنترل این فرآورده و توانمندی دوزهای مختلف در ارائه یکسان اثربخشی از مهمترین مواردی باشد که می بایست در مصرف این فرآورده در نظر داشت. در ورای این مشکلات کاربری دارورسانی ریوی در درمان مولتیپل اسکلروزیس، درمان عفونت های ریوی، درمان درد و پوکی استخوان، کاربرد درمانی در کنترل میگرن و تنظیم سیستم های ایمنی و ترک اعتیاد و سایر موارد افق های دورتری هستند که پس از ورود به بازار داروهای ریوی با کاربرد سیستمیک می توان از دارورسانی ریوی انتظار داشت. ارائه فرمولاسیون جدید هورمون پاراتیروئید به نام Teri paratide متعلق به Lilly و Alkermes سبب شد تا کیفیت زندگی نزد بیماران هیپوپاراتیروئیدی و دارای پوکی استخوان مزمن افزایش چشمگیری یابد و لذا همراهی بیماران در ادامه مصرف دارو به طور قابل ملاحظه یی افزایش یابد. کاربرد ریوی واکسن ها مسیر دیگری است که برخی شرکت های داروسازی را به استفاده از این نوع فرآورده ها ترغیب کرده است. شاید از تعداد معدود این نوع واکسن ها بتوان واکسن استنشاقی Dry را برای سرخک نام برد. علاوه بر آن واکسن های استنشاقی نیز برای پنومونی و آنفلوآنزا وجود دارد که همگی در دست تحقیق و توسعه هستند. در سال ۲۰۰۵ حجم بازار واکسن ها بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار بود. معذلک با حضور واکسن های استنشاقی شاید این حجم قبل از سال ۲۰۱۲ دو برابر شود.
● افق دارورسانی ریوی
با اطمینان می توان اذعان کرد که دارورسانی ریوی از مزیت کاربرد غیرتهاجمی برخوردار است. شاید بر مبنای اطلاعات قبلی بتوان عنوان کرد که پس از ورود جدی این نوع محصولات، بازار دارویی به طرز موثری دستخوش تغییرات رشد مصرف خواهد شد. شاید به مدد حضور قدرتمندانه فرآورده های بیوتک در آینده شاهد ورود حجم زیادی از داروها باشیم. با گسترش بازار نیاز به استفاده از داروها با دارورسانی نوین مانند داروهای پپتیدی و پروتئینی افزایش خواهد یافت. داروهایی نظیر اینترفرون آلفا و آنتی تریپسین آلفا- ۱ و اینترلوکین-۱ و کلسی تونین همگی در فرم دارورسانی جدید برای درمان بیماری هایی نظیر هپاتیت B، C، سیستیک فیبروزیس، آسم و پوکی استخوان به کار می روند. کاربرد فناوری های نوینی مانند نانوتکنولوژی و ژن درمانی نیز سبب خواهد شد تا حضور دارورسانی ریوی در درمان بیماری های مزمن معنی وسیع تری پیدا کند.


دکتر مرتضی پیرعلی

منبع : روزنامه اعتماد