نبود نظام اطلاعاتی و نظارتی یکپارچه مهم‌ترین دلایل اختلاس در شبکه بانکی

عدم تحقق نظارت و کنترل بانک‌ها بر کارمندان و حتی نبود کنترل از سوی بانک مرکزی و نیز نبود نظام اطلاعاتی یکپارچه و شبکه‌های مخابراتی و IT حرفه‌ای و قوی در بانک‌ها، اختلاس را برای کارکنان و افراد آسانتر کرده است در صورتی که با بهبود بخشیدن سیستم‌های نظارتی و امنیتی بانک‌ها، می‌توان از وقوع بسیاری از سوءاستفاده‌ها جلوگیری کرد.
مجموعه موارد فوق، از جمله مهم‌ترین دلایلی است که یکی از کارشناسان ارشد اقتصادی و مشاور بانک توسعه اسلامی به عنوان چرایی بروز تخلفاتی مانند اختلاس در نظام بانکی ذکر می‌کند. شاهین شایان‌آرانی در ادامه توضیحات خود «اختلاس» را سوءاستفاده از منابع مالی می‌داند که باید در قالب قانون جمع‌آوری و در راستای منافع عمومی مصرف شود و اگر این جریان به درستی اعمال نشود اختلاس اتفاق می‌افتد.
● روش‌های گوناگون اختلاس در بانک‌ها
وی در تشریح چگونگی انجام اختلاس در سیستم بانکی می‌گوید:«پرداخت تسهیلات بدون ضابطه به گروه‌های بانفوذ و ذی‌نفع یکی از روش‌های اختلاس است به این نحو که به جای تخصیص منابع بانک‌ها در راستای منافع عمومی، این وجوه به گروه‌های صاحب قدرت و نفوذ پرداخت می‌شود. این افراد ذینفوذانی هستند که قدرت بالایی دارند یا سهام‌داران بانک هستند که درصد بالایی از سهام بانک را در اختیار دارند به این معنی که در اختیار داشتن سهام بیش‌تر، نفوذ بیش‌تری را برای آنان در پی خواهد داشت.»
از دید این کارشناس بانکی، حوزه حساب‌های جاری و خدمات چک نیز می‌تواند روش دیگری برای اختلاس تلقی شود:«فرد از طریق افتتاح حسابی با مبلغ کلان نزد بانک اعتبار کسب می‌کند. در نتیجه بانک طرف حساب به پشتوانه این اعتبار، چکی را با مبلغ بالا به وی می‌دهد که فرد با آن می‌تواند در بانکی دیگر سپرده‌گذاری کند و ادامه این جریان مبلغ کلانی را برای وی به همراه خواهد داشت که اساسا خلاف قانون است.»
اما در این میان، روش سومی نیز وجود دارد که بسیار مرسوم است و اغلب در حوزه وجوه در جریان نظام بانکی به وقوع می‌پیوندد. غلام‌حسین بزرگمنش یکی دیگر از کارشناسان بانکی است که در این رابطه می‌گوید:«وجوه حساب‌های راکد که مدتی بدون استفاده باقی می‌مانند، مورد سوءاستفاده کارمندان بانک قرار می‌گیرند و در اکثر موارد در جاهایی بدون اطلاع بانک و صاحب حساب به جریان می‌افتند. شکل دیگر این نوع سوءاستفاده‌ها نیز به این صورت است که وجوهی که باید در زمان معین به حساب افراد منظور شوند در جای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند و با تاخیر به حساب اصلی واریز می‌شوند. این سوءاستفاده اگرچه می‌تواند برای مدت ‌کوتاهی انجام شود اما سودی قابل ملاحظه را برای اختلاس‌کنندگان در پی خواهد داشت.»
نحوه حسابداری و ثبت اسناد، برداشت کوتاه‌ مدت از وجوه بانک و بدهکار کردن حساب مشتریان به طور موقت نیز از جمله موارد اختلاس هستند که جمله کارشناسان بر آن‌ها تاکید دارند. از سویی دیگر بانکداری الکترونیک نیز گویا به دلیل نبود سیستم‌های امنیتی، عدم وجود فن‌آوری مناسب در حوزه IT و ضعف سیستم‌های مخابراتی دچار اختلاس شده است.
شایان آرانی ورود به حساب‌های عابر بانک‌ها و دستکاری آن‌ها و انتقال وجوه به حساب‌های دیگر را از اختلاس‌هایی می‌داند که در ایران اتفاق افتاده است.
● افزایش اختلاس در نبود سیستم نظارتی کارآمد
به عقیده کارشناسان، نبود سیستم کنترلی کارآمد کارمندانی که به نقطه ضعف‌های سیستم نظارتی آگاهی دارند دچار وسوسه اختلاس می‌کند همچنین در این بین فقر مادی، فقر معنوی و فقر اجتماعی نیز از دلایل انجام اختلاس است. شایان آرانی با تاکید بر این‌که پیشگیری بهتر از راه چاره است، می‌افزاید: «برای آگاهی فرد خاطی از عواقب انجام جرم باید پیامدهای ارتکاب آن را به فرد شناساند.»
وی برای نمونه به آمریکا اشاره می‌کند که جرم‌هایی چون آدم‌ربایی و سرقت از بانک، زندان مادام‌العمر را برای مجرمان به همراه دارد.
● کارمندان مهم‌ترین عناصر اختلاس
به عقیده اکثر صاحب‌نظران حوزه بانک، کارمندان نقش مهمی را در ارتکاب اختلاس ایفا می‌کنند و بسیاری از اختلاس‌ها با همکاری کارمندان بانک‌ها انجام می‌شود.
اما شایان آرانی با اشاره به ضریب هوشی بالای اختلاس‌کنندگان معتقد است: «اگر چه حضور و همکاری کارمندان با افراد برای اختلاس امری ضروری است اما انواع دیگری از اختلاس وجود دارد که فرد به تنهایی اقدام به اختلاس می‌کند. به عنوان نمونه می‌توان از اختلاس در سیستم بانکداری الکترونیک اشاره کرد که فرد بدون آگاهی کارمندان اقدام به آن می‌کند.»
با این‌که در زمینه اختلاس آمار و ارقام قابل استفاده و مکتوبی ارایه نشده است کارشناسان معتقدند با افزایش نظارت از سوی بانک مرکزی و نیز کنترل و بازرسی داخل شعب بانک‌ها می‌توان از بسیاری جرم‌ها چون اختلاس جلوگیری کرد همچنین آموزش و آگاهی دادن به کارمندان و تشریح عواقب چنین جرم‌هایی در کاهش وقوع آن‌ها موثر خواهد بود؛ چرا که بنابر آمار بانک مرکزی ۶۰ درصد اختلاس‌ها توسط شاغلان در امور بانکداری انجام می‌شود.

منبع : روزنامه سرمایه