ایدز؛ یک بحران چند بعدی

ایدز یا همان ‌HIV که به ویروس نارسایی ایمنی انسان معروف است بیش از یک بیماری است؛ طاعونی است که ویرانگری‌های آن آسیب‌های روانی و اجتماعی بسیاری را در پی دارد.
این بیماری خطرناک که تا دو دهه پیش ناشناخته بود، در فاصله یک دهه توانست خود را تا دورترین نقاط هم بکشاند و جزئی از زندگی ما شود. ایدز یکی از بدترین اپیدمی‌هایی است که از قرن‌ها پیش تاکنون زندگی بشر را تهدید کرده و امروزه چهارمین عامل مرگ ومیر جهانی شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۱۰ رتبه اول را نیز از آن خود کند. بیماری ایدز از جدیدترین و مهلک‌ترین عفونت‌های ویروسی است که از زمان شناسایی آن تاکنون هر ساله قربانیان زیادی را به کام مرگ کشیده است.
نخستین بیمار مبتلا‌ به ایدز در سال ۱۹۷۹در ایالا‌ت متحده آمریکا دیده شد و برخی از این نشانه‌ها در سال ۱۹۸۱ میلا‌دی در افراد بالغ جوانی دیده شد که دچار نقص‌های ایمنی مادرزادی نبودند و این تعجب پزشکان را برانگیخته بود. به همین لحاظ مجموعه این علا‌ئم را <نشانه‌های نقص ایمنی اکتسابی> یا ایدز نام نهادند، چون نمی‌توانستند آن را به بیماری مشخصی نسبت دهند.
چند سال قبل گروهی بین‌المللی از دانشمندان بالا‌خره توانستند منشا بیماری ایدز را پیدا کنند، حل این مساله مدیون شامپانزه‌ به نام مریلین بود که دانشمندان را قادر ساخت ثابت کنند که ویروس در ابتدا از یک زیرگونه خاص از شامپانزه‌ها در جنگل‌های بارانی آفریقای مرکزی منشا گرفته‌اند. ‌
اولین مورد شناخته شده ایدز در سال ۱۹۵۹ در یک مرد سیاهپوست که جزو قبیله بانتو بود کشف شد. این مرد در کنگوی بلژیک که جمهوری کنگوی فعلی محل زندگی زیرگونه‌های شامپانزه‌ها است زندگی می‌کرده. به اعتقاد دانشمندان مبتلا‌ شدن انسان به ویروس ایدز، در نیمه اول قرن بیستم در نتیجه فعالیت افرادی که شامپانزه‌ها را شکار می‌کردند و آنها را می‌خوردند رخ داده است. ویروس ایدز ابتدا سیستم دفاعی بدن را از بین برده و کار گلبول‌های سفید را مختل می‌سازد. با از بین رفتن گلبول‌های سفید، بدن در مقابل ورود میکروب‌ها و باکتری‌ها مقاومت خود را از دست می‌دهد و در نتیجه عوارضی همچون کاهش وزن، تب، تاول و بیماری‌های غفونی مثل سل، حصبه، سرماخوردگی و بیماری‌های روانی و جنسی گریبانگیر شخص می‌شود. از زمان آلوده شدن بدن به ‌HIV تا بروز ایدز ممکن است ۶ ماه تا ۱۰ سال و یا بیشتر طول بکشد. در این مدت گرچه فرد به ظاهر سالم به نظر می‌رسد، اما ناقل بیماری است و می‌تواند افراد دیگر را آلوده کند.
در ابتدا چنین تصور می‌شد که این بیماری تنها در کشورهای مزبور به ویژه در میان بعضی از گروه‌های جمعیتی یعنی همجنس‌بازان شیوع دارد؛ ولی دیری نگذشت که با انتشار سریع آن در آفریقا و آمریکای جنوبی و بالا‌خره در آسیا مشخص شد که بیماری ایدز، نژاد، مرز، کشور، جنس و سن نمی‌شناسد و هیچکس از آن در امان نخواهد بود. ‌
چنانچه درسال ۱۹۹۸ ایدز به عنوان یکی از بیماری‌های عمومی به حساب آمد که باعث مرگ ومیر زیادی در دنیا می‌شود، از آن تاریخ تا به حال، هفته‌ای نیست که آمار سازمان جهانی O.M.S سنگین‌تر نشود. ‌
امروزه در جهان، بیش از ۳ میلیون کودک مبتلا‌ به ایدز وجود دارد. هر روز ۵۷۰۰ نفر بر اثر بیماری ایدز جان خود را از دست داده و تاکنون آمار فوت شدگان براثر این بیماری به ۳۱ میلیون نفر رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰خسارت اقتصادی ناشی از ایدز تا ۲۰ درصد تولید ناخالص ملی در کشورهایی باشد که بدترین وضعیت ابتلا‌ به ایدز را دارند.
● ایدز در ایران ‌
اولین مورد ایدز در ایران در سال ۱۳۶۶ هجری شمسی در یک کودک ۶ ساله مبتلا‌ به هموفیلی گزارش شد که بر اثر تزریق فرآوردهای خونی وارداتی مبتلا‌ شده بود. بعد از آن دولت اقدام به تشکیل کمیته کشوری مبازره با ایدز کرد که این کمیته در اولین جلسه خود، غربالگری خون را به تصویب رساند. علی‌رغم برنامه‌هایی که تاکنون در خصوص شناساسی و کنترل این بیماری در ایران صورت گرفته، حجم پنهان و غیر قابل پیش‌بینی مبتلا‌یان به ایدز سیر صعودی داشته و از آن هنگام تاکنون روز به روز بر شمار موارد شناخته شده ایدز در کشور افزوده می‌شود.
بر اساس گفته‌های رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت، موارد شناسایی شده ابتلا‌ به ویروس ایدز در ایران تا ابتدای مهر امسال به ۱۶ هزار و ۹۰ نفر رسیده است که از این تعداد ۱۵ هزار و ۱۵۰ نفر از آنها مرد بوده‌‌اند. طی شش ماه گذشته ۴۲۶ نفر در ایران به ویروس ایدز مبتلا‌ شده‌اند، این در حالی است که در سال ۸۴ فقط دوهزار و ۲۹۳ نفر به این بیماری مبتلا‌ بوده‌اند.
این در حالی است که طبق گفته‌های رئیس مرکز تحقیقات ایدز، تعداد افراد شناسایی نشده مبتلا‌ به ایدز بین ۹۶ تا ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود که طبق این اظهارات رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت، می‌توان گفت از هر ۵۰۰ نفر ایرانی، یک نفر به بیماری ایدز مبتلا‌ست که این رقم بسیار بالا‌یی می‌باشد.
از تعداد مبتلا‌یان به بیماری ایدز در ایران یک هزار و ۱۲۲ نفر اکنون وارد فاز بیماری ایدز شده‌اند که یک هزار و ۲۵ نفر آنها مرد و ۹۷ نفر دیگر زن هستند.
بر اساس آخرین گزارش به دست آمده از موارد شناسایی شده بیماری ایدز در کشور، بیشترین گروه سنی مبتلا‌ به ایدز، گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال است که شامل ۵۱۳۱ نفر می‌باشد. بعد از آن، گروه سنی ۳۵ تا ۴۴ سال با ۴۱۰۰ مورد ناقل قرار دارد، گروه سنی ۴۵ تا ۵۴ سال با ۲۳۰۴ مورد و گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال نیز با ۵۴۸ مورد در رده بعدی هستند و کمترین مورد این بیماری نیز در گروه سنی کمتر از ۴ سال است که فقط ۳۳ نفر را شامل می‌شود.
در حالی که درصد زنان و مردان مبتلا‌ به ایدز در دنیا ۵۰ به ۵۰ است، با توجه به آمار فوق می‌توان گفت اکثر موارد ایدز که تاکنون در ایران کشف شده <مرد> هستند و این بدان علت است که زنان، کمتر جهت آزمایش مراجعه کرده‌اند؛ خصوصاً بدلیل آنکه امکان دستیابی به گروه‌های پرخطری همچون زنان خیابانی به منظور مشاوره و ترغیب آنان به انجام آزمایش ‌HIV بسیار سخت و گاهی ناممکن است.
در واقع ویروس ایدز از سه راه اصلی از فرد آلوده به شخص سالم منتقل می‌شود که عبارتند از:
۱) تماس جنسی
۲) تماس با خون آلود
۳) از مادر به کودک ‌
به طورکلی راه‌های عمده انتقال با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی در جامعه‌ها مختلف است ولی در آمار بسیاری از کشورها، مثل آفریقای جنوبی بیشتر زنانی که آلوده به ‌HIV شده‌اند، از راه تماس جنسی با شریک جنسی آلوده مرد، ویروس را دریافت کرده‌اند.
باید گفت وجود رفتارهای پرخطر جنسی، یک واقعیت انکار ناپذیر است که همه کشورها از جمله ایران را به لحاظ دارا بودن جمعیت جوان، در معرض تهدید قرار داده است. ‌
به نظر می‌رسد در رابطه بین دو شریک جنسی، زنان از نظر جسمانی دارای آمادگی بیشتری نسبت به مردان برای دریافت ویروس هستند. این واقعیت یک پیام با خود به همراه دارد و آن این است که باید توجه خاصی به زنان در مبارزه با اپیدمی شود و از آنان حمایت بیشتری به عمل آید تا جامعه در این قشر بی‌تناسب، آلوده نشود.
اعتیاد به دلا‌یل مختلف خطرناک است ولی ابتلا‌ به ایدز یکی از مهم‌ترین عواقب آن است. تزریق مستقیم یک ماده به داخل جریان خون روش بسیار مهمی برای انتقال ‌HIV است و حتی ریسک انتقال ‌HIV در این حالت از رابطه جنسی بیشتر است، به خصوص در زندان‌ها چون برای زندانیان دسترسی به وسایل تزریق میسر نیست ‌HIV بسیار سریع گسترش می‌یابد. این امر همچنین در شرایطی صدق می‌کند که افراد از زندان یا گروه خود خارج شده و با سایر افراد جامعه ارتباط پیدا می‌کنند.
بر اساس آماری که از سوی سازمان ملل اعلا‌م شده است، در حال حاضر بیش از ۱۳میلیون معتاد پر خطر در سراسر دنیا در معرض ابتلا‌ به ویروس‌HIV وجود دارد که نیاز فوری به امداد رسانی و محافظت دارند که بیشترین آمار، متعلق به کشورهای آفریقایی و جنوب شرقی آسیا است.
در ایران، اگر آمارهای رسمی اعلا‌م شده افراد آلوده به ویروس، از طریق سرنگ آلوده را بپذیریم و نیز این باور را که بیشتر این افراد را گروه مردان تشکیل می‌دهند و با توجه به این نکته که این افراد احتمالا‌ً دارای خانواده و همسر نیز هستند، خود نشان دهنده میزان بالا‌ی خطر انتقال آلودگی در بین قشر زنان ایرانی خواهد بود.
مادران می‌توانند ویروس را در زمان حاملگی یا در حین زایمان و همچنین از طریق شیردادن به فرزندان خود منتقل کنند. این موضوع در اکثر موارد موجب تبعیض‌ها و انگ‌هایی علیه مادران ‌HIV می‌شود ؛ زیرا مادران تنها مخاطب سرزنش هستند.
ولی این موضوع در نظر گرفته نمی‌شود که مادر ‌HIV مثبت اغلب به وسیله همسر خود آلوده شده است. بنابراین صحبت در مورد انتقال از والدین به فرزند بیش از انتقال مادر به فرزند می‌تواند نشان‌دهنده نقش اساسی پدر و مادر و وظایف مهم آنها در حفاظت از خود و خانوادشان در مقابل عفونت ‌HIV باشد.
نتایج یک برنامه پژوهشی‌ در چند کشور آفریقایی نشان دهنده رابط مستقیم میان رواج ویروس <ایدز> و تبعیض جنسیتی علیه زنان است، چرا که وجود تبعیض و عدم مبارزه جدی با خشونت‌های خانگی علیه زنان از عوامل اصلی رواج ویروس ایدز در میان زنان است که به‌دلیل فقر مالی و فرهنگی به روابط جنسی ناخواسته تن می‌دهند.
در آخر باید گفت ایدز یک بحران چند بعدی است و نه صرفا بهداشتی ‌و جسمی و این بیماری یک‌مشکل‌ اجتماعی‌بوده و آگاهی اجتماعی نیز یکی از شیوهای مبارزه‌با گسترش‌ این‌ بیماری‌است، لذا برای پیشگیری از بیماری ایدز، آگاهی مردم از انتقال و پیشگیری، امری مهم محسوب می‌شود. اینکه انسان‌ها برای خود و سلا‌مت وجودی خویش اهمیت قائل هستند، سخنی غیرقابل انکار است، اما آنان به اطلا‌ع رسانی صحیح، آگاهی کامل و شفاف‌سازی درباره راه‌های انتقال و پیشگیری بیماری نیاز دارند و این حق هر نوجوان و جوان امروزی است که از تمام خطرهای ایدز و اطلا‌عات پشگیرانه آن به‌دور از هر ابهامی آگاه باشد، این موضوع در مقطعی مطرح می‌شود که امروزه اعتیاد و گسترش ایدز تبدیل به دو گرفتاری مهم کشور شده‌اند. سکوت مرگبار رسانه‌ها هنوز هم درباره بیماری ایدز ادامه دارد و این وظیفه وسایل ارتباط جمعی از جمله صدا و سیماست که با اطلا‌ع‌رسانی روشن و صریح بتواند در مسیر آگاهی قدم بردارد، چرا که هیچ‌ دارویی‌موثرتر از پیشگیری‌و شکستن‌دیوار سکوت‌درباره‌این‌بیماری‌وجود ندارد‌.

غفار پارسا

منبع : روزنامه اعتماد ملی