توسعه پایدار با توسعه بازار و صنعت انرژی پاک

یکی از تازه‌ترین نوآوری‌ها در زمینهء نظریهء علوم طبیعی و علوم اجتماعی دربارهء محیط زیست، تعیین ارزش پولی محیط زیست و خدماتی است که در اختیارمان می‌گذارد.
▪ جنگل‌هایی که بر فراز کوهستان‌های دور دست قرار دارند، آب گوارای مورد نیاز ما را پالایش و در رودخانه‌ها جاری می‌سازند اما آیا به ارزش خدمات جنگل‌ها فکر کرده‌ایم؟
کتاب «شهروندی سبز، دموکراسی سبز، عدالت سبز» درصدد است تا با تعیین ارزش‌های زیست محیطی نگاهی تازه‌به این مبحث مهم داشته باشد.دیوید ای‌لوری و دیوید کمپ به همراه دیگر نویسندگان این کتاب با تعریف «توسعهء پایدار» به تغییر الگوهای مصرف از سبد مصرف خانواده تا هزینه‌های ملی می‌اندیشند.تغییری که به تبدیل سوخت فسیلی به انرژی‌های جدید مانند انرژی خورشیدی و بادی می‌انجامد و علاوه بر پاکی آب و هوا و محیط‌زیست انسانی دستاوردهای خوبی هم در بخش اقتصادی خواهد داشت.
پژوهش‌های ای‌لوری و کمپ نشان می‌دهد که روی‌آوری به انرژی‌های نوین سبب اشتغالزایی و رشد و توسعهء اقتصادی نه تنها در کشورهای پیشرفته‌ای چون آلمان و اسپانیا بلکه با برنامه‌ریزی کارآمد توانسته منشا آثار خوبی در وضع اقتصادی کشورهای در حال توسعه چون هند باشد.
تجربهء هند از آن جهت دارای اهمیت است که با بومی‌سازی فن‌آوری انرژی پاک گامی مهم به سوی کم کردن هزینهء استفاده از این انرژی‌ها نیز برداشته است.
سیر نزولی قیمت این کالاها در هند و مشارکت همه جانبهء شهروندان مسوولیت‌پذیر با نگاه فراملی درسی بزرگ، به همهء کسانی است که به توسعهء پایدار می‌اندیشند.
▪ آیا با الگوهای مصرف کنونی، می‌توان به توسعهء پایدار دست یافت؟
ـ پاسخ، هنسن، مدیر موسسهء مطالعات فضایی در آمریکا و نخستین کسی که دربارهء گرم شدن زمین هشدار داد به این سوال مشروط است. چرا که وی بر این باور است که اگر در الگوهای مصرفمان (به ویژه در استفاده از سوخت‌های فسیلی) دگرگونی روی ندهد، در پایان این سده درجه حرارت زمین ۲/۸ سانتی‌گراد گرم‌تر می‌شود و در اثر آب شدن یخچال‌های بزرگ، بیش‌تر شهرهای آمریکا در زیرآب فروخواهد رفت; ۲۵۰ میلیون نفر از مردم چین و ۱۲۰ میلیون نفر از مردم بنگلادش جابه‌جا می‌شوند و ۱۵۰ میلیون نفر هندی زمین‌هایشان را از دست خواهند داد.
▪ با توجه به این واقعیت‌هاست که باید مفهوم «توسعهء پایدار» را دریافت.
ـ «دیوید ای لوری و دیوید کمپ» در کتاب «شهروندی سبز، دموکراسی سبز، عدالت سبز» در اولین فصل که به محیط‌زیست پرداخته است، بهترین تعریف توسعهء پایدار را در تعریف زیر که توسط کمیسیون برنتلند (کمیسیون جهانی محیط‌زیست و توسعه) ارایه شده است، می‌دانند.
«بشریت توانایی آن را دارد که توسعهء خود را پایدار کند. این به آن مفهوم است که به نیازهای فوری خود پاسخ دهد بی‌آن‌که توانایی نسل‌های آینده را در برآوردن نیازهایشان خدشه‌دار سازد.»
دیوید ای لوری و دیوید کمپ با ممکن دانستن توسعهء پایدار به مثالی زنده در این رابطه اشاره می‌کنند. سنت بومیان آمریکا، حکایت از سنجش اعمال امروزی آن‌ها تا هفت نسل آینده است. سنتی که از رهیافتی مردمی خبر می‌دهد که در آن حفاظت از محیط‌زیست با مسوولیت‌پذیری انسانی دربارهء سرنوشت زمین گره می‌خورد و مثلث توسعهء اقتصادی، توسعهء اجتماعی (مشارکت مردمی و گسترش دموکراسی) و حفظ محیط‌زیست در آن توازن پیدا می‌کند.
ای لوری و کمپ مفهوم «توسعهء پایدار» را طرحی برای برپایی یک ناکجاآباد تلقی نکرده بلکه آن را مجموعه‌ای از فعالیت‌ها تعریف می‌کنند که با ارایهء نظرات از پایین به بالا و اقدامات از بالا به پایین به ثمر می‌رسند.چرا که موتور محرکه داخلی توسعهء پایدار، مشارکت مردمی است که با اقدامات مسوولان فرآیند را شکل خواهد داد. در این مشارکت شهروند سبز مسوولیت‌پذیر فراملت نقشی حیاتی و اساسی دارد.در ادامهء مباحث، نویسندگان «شهروندی سبز» به مفهوم «عدالت سبز» اشاره می‌کنند. آن‌ها معتقدند که دستور کار برنامهء جهانی محیط‌زیست که با هدایت کشورهای غنی تهیه می‌شود بیش‌تر با موضوعاتی سر و کار دارد که نگرانی‌های کشورهای شمال را شامل می‌شوند.
برای نمونه آن‌ها توجه کشورهای صنعتی بر موضوعاتی از قبیل آلودگی دریاها، تحلیل رفتن لایهء اوزن، تغییرات جهانی آب و هوا و نابودی نسل برخی از گونه‌ها و درختان جنگل را به این دلیل می‌دانند که بر اوضاع این کشورها تاثیر مستقیم دارد.
در برابر، کشورهای فقیر در حل مشکلات زیست‌محیطی که تاثیر مستقیم بر آن‌ها دارد، بختی نداشته‌اند; برای نمونه معضلات زیست‌محیطی ناشی از توسعه از آن جمله است.
«عدالت سبز» مفهومی پیشنهادی توسط ای لوری و کمپ در این رابطه است که به معنی توزیع اختیارات و سیاست‌گذاری‌ها در سطح ملی و در سطح جهانی برای انعقاد قراردادهای «عادلانه و خالی از تبعیض» و وضع قوانین جهانی برای دسترسی به محیط‌زیست سالم با تاکید بر برابری دولت‌های بزرگ و کوچک است.
چرا که روش تدوین کنونی قوانین جهانی محیط‌زیست در توزیع مزایا و زیان‌های ناشی از محیط‌زیست در میان کشورهای غنی و فقیر عادلانه است. در این قوانین مزایای رشد اقتصادی به قیمت نابودی منابع طبیعی و آلودگی محیط‌زیست به دست می‌آید اما هزینه‌ها و مزایای آن به طور مساوی در میان مردم جهان تقسیم نمی‌شود و آن‌ها هزینهء تولید گازهای گلخانه‌ای و باران‌های اسیدی توسط کشورهای ثروتمند را پرداخت می‌کنند.
«دموکراسی سبز» هم بر اهمیت مرکزی نوسازی دموکراتیک سیاست‌های زیست‌محیطی تاکید دارد که در آن تنها با اصلاحات در دولت و ایجاد یک بخش عمومی پرتحرک می‌توان فرآیندهای دشوار مدیریت تکنولوژیک و رفع مشکلات را به نتیجه رساند.
افزایش نظارت دموکراتیک سرمایه‌داری بر کالاهای اجتماعی بر پهنهء کالاهای زیست‌محیطی راهکاری است که جنبش سبز بنا بر اندیشهء ای‌لوری و کمپ باید به آن توجه ویژه داشته باشند.
در دومین فصل کتاب که «انرژی تجدیدپذیر» نام دارد. بهترین گزینه برای جهان در جهت توسعهء سبز تبدیل الگوی مصرف انرژی از منابع گازکربنیک‌دار (مانند نفت و زغال‌سنگ) به سوخت‌های بدون کربن مانند انرژی هسته‌ای و انرژی تجدیدپذیر عنوان شده است.
چرا که منابع انرژی تجدیدپذیر به طرز گسترده‌ای در تمام مناطق گیتی یافت می‌شوند و از آلودگی‌ها به دورند. همچنین دسترسی به آن‌ها بدون تحمل فشارهای ژئوپلتیک میسر است.
تهیهء انرژی‌های گفته شده روز به روز از راه‌های ارزان‌تری امکان‌پذیر شده است و این امر کشورها را در راه رسیدن به توسعهء پایدار بدون تکیه بر منابع خارجی یاری می‌کند. در ضمن این فن‌آوری‌ها با محیط‌زیست سازگارند و به ویژه در گرم شدن کرهء زمین نقشی ندارند.
برای نمونه برق تولید شده از خورشید و باد در سنجش با نیروگاه‌های زغالی ۱۳۰ تا ۲۶۸ بار کم‌تر گازکربنیک تولید می‌کند.
بنابراین برای رهایی از فشارهای ژئوپلتیک و ساختن محیط زیستی سالم باید به مصرف قدیمی‌ترین منابع انرژی بازگشت. البته این بازگشت به معنی بازگشت به عقب نیست.
امروزه ما توان این را داریم که از منابع تجدیدپذیر از راه‌هایی بهره گیریم که حتی تصورش در قرن‌های گذشته امکان‌پذیر نبود. فن‌آوری‌هایی که نه تنها تامین همهء انرژی مورد نیاز اقتصادهای نوین را نوید می‌دهند بلکه قادرند روی نیازهای جهانی انرژی را از راه‌های پاک، باصرفه و کارا پاسخ گویند.
انرژی گیاهی که با مصرف چوب، بازمانده‌های کشاورزی، چمن و علف و زباله‌های شهری انرژی لازم را برای تولید برق و گرما، سوخت گازی و مایع‌تولید می‌کند; زمین‌گرمایی که با استفاده از گرمای موجود در زمین برق تولید می‌شود یا مستقیما برای گرم و سرد کردن محیط کار و زندگی به کار می‌رود; فتوولتی که با استفاده از دستگاه‌های نیمه هادی نور خورشید را مستقیما به برق تبدیل می‌کند; خورشیدگرمایی که با متمرکز کردن گرمای خورشید به تولید گرما و برق می‌پردازد و توربین‌بادی که قدرت مکانیکی باد را به نیروی برق تبدیل می‌کند، نمونه‌ای از این فن‌آوری‌های نوین و کارآمد امروز هستند.
دهمین فصل «شهروندی سبز» با یادآوری پیوند کمبود برق و توسعه‌نیافتگی به تجربه‌های جدید جهان در زمینهء تولید برق اشاره می‌کند.
تولید برق فتوولتی در چین با تشویق مردم به بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و ارایهء مشوق‌های مالی از قبیل پرداخت یارانه، تخفیف‌های مالیاتی و دسترسی به وام سبب شد که در ۱۰ سال گذشته بازار این وسیله تولید هر ساله ۲۰ درصد رشد داشته باشد.طرح نیروگاه آندوا در شمال تبت در ارتفاع ۶۸۰ر۴ متری هم با موفقیت روبه‌رو شد.
حمام‌های خورشیدی در مناطق فقیر در ایران و پاکستان و هند هم از نمونهء تجارب موفقی است که در ادامهء کتاب به آن اشاره شده است.
به ویژه تلاش‌های فراوان در هند موجب «توسعهء بازار و صنعت انرژی پاک» شده است. بازار انرژی تجدیدپذیر در هند با رشد سالانه ۱۵ درصد به بیش از ۱۰۰ میلیارد روپیه (حدود ۲/۲ میلیارد دلار) می‌رسد که با سرعت زیاد رو به رشد است.
شرکت‌های فعال در این زمینه نه تنها قادرند که از مهارت‌های محلی بهره گیرند، بلکه شرایط خود را با تحولات پرشتاب فن‌آوری نیز وفق می‌دهند.
دولت هند با درک این موضوع که استفاده از انرژی پاک شالودهء توسعهء پایدار را تشکیل می‌دهد با تدوین راهبردهایی در زمینه‌های اعتباری و مالیاتی، ابزارهای مالی، توسعهء نیروی انسانی و پخش اطلاعات و تولید صنعتی به برنامه‌ریزی پرداخته است.
مشوق‌های هند همچون تامین منابع مالی برای تشکیل نمایشگاه‌های انرژی پاک، اعطای وام به بخش خصوصی برای توسعهء طرح‌های عملی و خودکفایی مالی انرژی پاک، استفاده از کمک‌های موسسات بین‌المللی و تشویق سرمایه‌گذاران خصوصی به تولید انرژی پاک و تضمین خرید آن از طریق شبکهء سراسری برق باعث مصرف انبوه این انرژی و منحنی نزولی قیمت کالاها شده است.
پایان بخش کتاب هم نگاهی به تجربهء موفق اسپانیا در زمینهء استفاده از توربین‌های بادی و آلمان در زمینهء ایجاد صد هزار خانهء خورشیدی دارد که با اشتغالزایی و بازدهی مالی خوب همراه بوده است.
«شهروندی سبز، دموکراسی سبز، عدالت سبز» کتابی از «دیویدای لوری و دیوید کمپ» با ترجمهء «محمود روغنی» را در ۱۶۷ صفحه انتشارات اختران منتشر کرده است.

جوادلگزیان

منبع : روزنامه سرمایه