هفت موج اصلاحات

هر جامعه و فرهنگ در طول حیات خود گرفتار مشکلات، دشواری ها، تضادها و آسیب هایی می شود که اگر راه حلی را برای آنها جست وجو نکند طریق زوال را خواهد پیمود. راهکارهایی که در درون فرهنگ و جامعه برای حل مسایل آن جست وجو می شود تغییرات و تحولات مستمر اجتماعی را به دنبال می آورد.
این تحولات تا هنگامی که در جهت رشد، گسترش، توسعه، بالندگی و تعالی جامعه است حتی اگر در قالب یک شورش، قیام و یا انقلاب رخ دهد و یک مقیاس فرهنگی و تمدنی، حرکتی اصلاحی است؛ و البته اصلاح در این معنا و با این مقیاس غیراز معنای اصطلاحی آن است که در قبال انقلاب و در قیاس با آن به کار می رود و معادل رفرم می باشد.
اصطلاح به معنای رفرم اصطلاحی خاص است که در فرهنگ و اندیشه سیاسی استفاده می شود و به نوعی از تحولات و تغییرات اجتماعی نظر دارد که در چهارچوب یک نظام سیاسی واحد عمل می کند.
حرکت های اصلاحی در ابعاد و مقیاس یک فرهنگ و تمدن و نه در چهارچوب یک نظام سیاسی خاص، گاه شامل انقلاب های سیاسی و اجتماعی ای می شود که در برابر رفرم قرار می گیرند، در این حال رفرم یک حرکت غیراصلاحی شمرده می شود.
آگاهی و نظر و تئوری های نخبگان سیاسی و فرهنگی، در تحولات اصلاحی که یک فرهنگ و تمدن دنبال می کند نقش محوری دارند؛ زیرا فرهنگ و تمدن هویتی آگاهانه دارند. نظام و ساختار اجتماعی در بستر ذهن، اندیشه و اراده انسان ها سازمان می یابد. مسایل و مشکلات اجتماعی، نخست خود را در آینه اندیشه کنش گران اجتماعی نشان می دهند و از آن پس در همان افق با استفاده از زمینه های معرفتی موجود، در قالب برخی از نظریه ها و تئوری ها تفسیر و تبیین می شوند و به دنبال آن راهکاری مناسب برای حل و فصل آنها تشخیص داده می شود. تئوری در حکم پدیده ای است که جامعه از منظر آن، مشکلات خود را شناخته و برای رفع و اصلاح آنها عمل می کند.
روند اصلاحی جامعه در گرو نسبت سالم تئوری و عمل است. اگر جامعه از نظر مسایل ومشکلات خود باز ماند و یا به هنگام نظر، توان یا امکان تبیین مساله را در قالب یک تئوری منظم نداشته باشد، آن جامعه در مسیر تنش ها و حرکت های کور، راه افول را طی می کند و از خلاقیت و آفرینش باز می ماند.
در باب نسبت تئوری و عمل مباحث بسیاری مطرح است از جمله این که اولا: تئوری و نظریه پردازی در روند اصلاحی جامعه باید ناظر به مسایل موجود جامعه باشد و در قلمرو امور موهوم و یا فرضیات صرفا علمی سرگردان نشود؛ ثانیا: تئوری باید از سرمشق ها، اصول و مبانی فرهنگی جامعه ای الهام گیرد که به مسایل آن می پردازد، در برخی از دیدگاه ها درباره بومی بودن مبانی و اصول تئوری ها تا آنجا پیش می روند که به نسبیتی غیرقابل دفاع در حوزه علم و دانش منتهی می شوند؛ لکن با صرف نظر از مباحثی که در این زمینه قابل طرح است، تئوری علاوه بر نظر به محیط فرد، برای ورود به صحنه عمل وموفقیت در آن، ناگزیر باید در اصول و مبادی خود به مبانی فرهنگی جامعه نیز نظر داشته باشد.
سازمان ها و مراکزی که درباره مسایل اجتماعی نظریه پردازی می کنند، اگر انسجام و پیوندی نزدیک و ارگانیک با اصول و مبانی فرهنگی جامعه داشته باشند، در نهایت، نگرش هایی را در جامعه ترویج می دهند که به سبب بیگانه بودن با ساختار فرهنگی جامعه، مشکلات و مسایل اجتماعی جدیدی را به وجود می آورند و این مشکلات هنگامی مضاعف می شود که تئوری های ناسازگاری با تزریق شدن در ذهن و اندیشه نخبگان اجتماعی، در صف مقدم عمل قرار گرفته و بر مقررات اجتماعی تاثیرگذارند.
جامعه شاداب و سالم جامعه ای است که با اتکا به مبادی و اصول فرهنگی خویش، مشکلات و آسیب های مربوط به خود را شناسایی کرده و بر همان اساس نیز به عمل بپردازد. بدون شک، بخشی از جامعه یا نهادها و سازمان هایی که به این مهم می پردازند، حساس ترین مرکز در جریان تحولات و تغییرات اجتماعی می باشند؛ به گونه ای که اگر آسیب و آفت متوجه این بخش از نظام اجتماعی شود، مشکلات و ناهنجاری های اجتماعی روندی مضاعف پیدا می کند. جامعه ما درصد مساله اخیر و مشکلات فراوانی درگیر بوده است؛ ولکن مهم ترین مساله و مشکل و یا حداقل یکی از مهم ترین این مسایل، مربوط به نحوه برخوردی است که نخبگان فرهنگی و سیاسی جامعه با مسایل اجتماعی خود داشته اند؛ آنان اغلب در تحلیل، شناخت و تبیین مسایل اجتماعی خود به آفت ها و آسیب هایی دچار بوده اند که بیشتر در ساختار فرهنگی جامعه و نهادهای مربوطه به آن ریشه دارد. اهمیت مساله فوق از این جهت است که دفع و رفع دیگر مسایل اجتماعی در گرو حل آن است تا هنگامی که یک جامعه نتواند بسترهای مناسب را برای شناخت سالم مسایل اجتماعی خود فراهم آورد، توان لازم را برای حرکت اصلاحی جامعه به دست نمی آورد. در کتاب هفت موج اصلاحات نسبت تئوری و عمل تالیف دکتر حمید پارسانیا، کوشش شده است تا برخی از جوانب این مساله مورد کاوش قرار گیرد.
مشکل نظریه پردازی با آن که به لحاظ اهمیت از مشکلات اساسی و در درجه اول است، به لحاظ موضوع همواره یک مساله و مشکل ثانوی و درجه دوم باشد. ضرورت پرداخت نظریه آن گاه احساس می شود که برخی از مسایل و مشکلات دیگر حضور خود را در جامعه نشان داده باشند زیرا هر نظریه ای ناظر به موضوع و مساله ای خاص است و تا هنگامی که موضوع و مساله ای پدید نیامده و یا مورد توجه قرار نگرفته باشد، نظریه ای پیرامون آن شکل نمی گیرد.
در این کتاب، مشکل نظریه پردازی بیشتر در محور یکی دیگر از مسایل اجتماعی ایران یعنی، ارتباط دولت و ملت دنبال شده است. رابطه دولت و ملت نه تنها در تاریخ معاصر ایران، بلکه پیش از آن نیز گرفتار مشکل بوده است. مشکل این ارتباط تنها به خصوصیات فردی دولت مردان باز نمی گردد، تا طرح آن در بیرون از قلمرو مسایل اجتماعی قرار گیرد. مشکل مزبور نیز ریشه در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران دارد.
حضور تشیع و فقه سیاسی شیعه از یک سو و وجود مناسبات فرهنگی، سیاسی و نظامی ایلات و عشایر از دیگر سو زمینه های تنش و تقابل دولت و ملت را در جامعه ایران پدید آورده اند.
ظهور سیاسی غرب و پیدایش استعمار و حرکت های فرهنگی ناشی از آن نیز ابعاد نوینی به این مشکل داده است.
اندیشمندان و نخبگان فرهنگی و سیاسی جامعه ما در صد سال اخیر برای حل این مشکل کوشش های ذهنی خود را به کار گرفته اند. در این کتاب در پیگیری تلاش های ذهنی فوق به شناخت آسیب هایی پرداخته است که در بستر تفکر و اندیشه این مرز و بوم ریشه دوانیده است. بنابراین، مقصود از کتاب هفت موج اصلاحات تنها طرح مساله دولت و ملت در جامعه ایران و حل آن نیست، بلکه مقصود توجه به نظریه ها و شیوه های نظریه پردازی و بازتاب ها و پیامدهای آنها است.
طی اثر، هفت نظریه بررسی شده است که هر یک از این نظریه ها در مقطعی خاص از تاریخ ایران مطرح شده و آثار و کارکردهای اجتماعی ویژه ای داشته اند، پنج نظر از این هفت نظریه با آن که بخشی از ذهنیت نخبگان را تسخیر کرده و بخشی از فرهنگ جامعه را تصرف می کند، ریشه در فرهنگ تاریخی جامعه ایران ندارد. این پنج نظریه در واقع تولید نظریه پردازان داخلی نیست، بلکه نظریه هایی است در بخش دیگر از جهان برای حل مسایل اجتماعی همان بخش تولید شده است.
این کتاب که توسط موسسه بوستان کتاب منتشر شده است، با قیمت ۱۲۰۰ تومان در دسترس علاقه مندان می باشد.

فاطمه دمیرچی

منبع : روزنامه جوان