فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، ضرورت ملی

در طی چند سال گذشته و در قالب برنامه های متنوع از جمله برنامه تکفـــا، فعالیتهای قابل توجه ای را در باب توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات شاهد بوده ایم از قبیل توسعه زیر ساخت های ارتباطی ، تجهیز سخت افزاری ، تمهیدات نرم افزاری ،برگزاری دوره های آموزشی به منظور به روز آوری دانش و مهارت مرتبط نیروی انسانی و .... آنچه که از درجه اهمیت بالایی برخوردار است و غفلت ازآن به یقین شکست جبران ناپذیری را متوجه پروژه ها و برنامه های مذکور خواهد نمود توجه به سطح سواد عمومی ICT و تلاش در جهت بالابردن و ارتقای سطح این سواد و به تعبیری توسعه فرهنگ عمومی کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد که بایستی به عنوان یک ضرورت ملی به آن پرداخته شود و در این راه بایستی متوجه بود که این فناوری دارای حرکتی شتابان و ماهیتی تغییر پذیر است و به آرامی گام برداشتن در این مسیر به بیشتر شدن فاصله ها می انجامد.
● فناوری اطلاعات و ارتباطات ، گستره نفوذ و تاثیرگذاری :
درگذشته تمدن هایی که در بستری ارتباطی شکل گرفته بودند و دارای امکانات و پوشش ارتباطی توانمند تر و وسیع تر بوده اند ، سرزمین های وسیع تری را در گستره نفوذ خود قرار داده و در پناه این شیوه خردمندانه و بدون نیاز به جنگ و کشور گشایی که همواره نتایج نا مطلوبی در بر داشته و دارند، منابع متنوعی را در اختیار گرفته و توسعه ای پایدار داشته اند .
ساکنین مناطق تحت سلطه این تمدن ها در حوزه های مختلفی از قبیل زبان ، دین ، هنر ، دانش ، ارزش های اخلاقی و اجتماعی ، اقتصاد ، قوانین و اصول حکومت به مشابهت ها و اشتراکات زیادی دست یافته بودند که آنها را تا مرز ایثار در کنار هم متحد کرده بوده است که به عنوان مثال می توان به تمدن ایران باستان اشاره داشت.
امروزه یکی از پیامدهای مهم و قابل توجه توسعه فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات شکل گیری فضای جدیدی در بستر اینترنت است که به تعبیر برخی می رود تا عصری با عنوان عصر مجازی را خلق کند.
این فضا ی مجازی در جای جای شئونات فردی و اجتماعی (آموزش و پرورش در تمام سطوح ،تجارت و اقتصاد، سیاست، فرهنگ و هنر ، دین و اخلاق و ...) وارد شده و این ورود، صرف نظر از میمون و مبارک بودن یا نبودن آن در حال تکامل و توسعه است و به تعبیری چشم اندازی از شکل گیری یک ویا بهتر بگوییم چند تمدن جدید را به نمایش می گذارد و قوانین حاکم بر آن نیز در همین فضا تعریف می شود.
ساکنان نواحی مرزی این قلمرو – کاربران جدید- به مرور در این فضا حل می شوند و جوامع الکترونیکی جدیدی بنا می شوند جوامعی که در نهایت سلامت به تولید و توسعه علم می پردازند یا جوامعی که در گنداب ضد ارزش ها غوطه می خورند.
● شکاف دیجیتالی :
آنچه که امروزه از آن به عنوان شکاف دیجیتالی یاد می شود در واقع معضلی سیاسی – اجتماعی است که بر فاصله بین جوامع ( مبتنی برسلامت معنوی ، مادی و رفاه اجتماعی) دلالت دارد که این خود محصول تفاوت سطح و مهم تر از آن چگونگی بهره جویی جوامع از فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
در این حرکت رو به جلو، جوامعی می توانند با حفظ استقلال خود به سوی غایت سعادت گام بردارند که حضوری هوشمندانه و قدرتمند داشته باشند.
● نگاهی به مفهوم سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات :
امروزه بیش از ۳۴ نوع سواد مفید معرفی شده اند ،که سواد علمی با معنای مصطلح آن در نظام آموزشی که در بر گیرنده مفهوم توانایی خواندن و نوشتن است ، تنها یکی از آنها محسوب می شود .دراین باره به عنوان مثال می توان از سواد سیاسی،سواد اقتصادی ، سواد اجتماعی ،سواد رسانه ای و .... نام برد.
سواد ICT از دو منظر اطلاعات و ارتباطات توام با فناوری مرتبط قابل بررسی و تعریف است:
▪ سواد اطلاعاتی :
اطلاعات را آن چیزی که بتواند در سیستم ذهنی دریافت کننده دگرگونی ایجاد کند و از بی نظمی بکاهد و آن را عبارت از داده های شکل گرفته و تغییر یافته( به طوری که معنی دار و مفید باشند) می دانند.
اصطلاح سواد اطلاعاتی عموما به عنوان توانایی ارزیابی و سازماندهی اطلاعات به منظور استفاده مطلوب از آنها با ضریب صحت بالا در یک گستره وسیع و متنوع از منابع تعریف شده مطرح می شود .
از دیدگاه وبر و جانسون سواد اطلاعاتی توانایی اتخاذ تدابیر مناسب برای شناسایی اطلاعات مورد نیاز است به گونه ای که دسترسی به آنها به استفاده صحیح ، اخلاقی و مفید در سطح جامعه منجر شود .
به بیانی دیگر سواد اطلاعاتی قابلیتی است که فرد را در ارزیابی انتقادی اطلاعات به دست آمده و استفاده دقیق،موثر و خلاق از آنها به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی خویش توانمند می سازد.
▪ سواد ارتباطات :
از دیدگاه علمای علم ارتباطات، جامعه حاصل برقراری ارتباط بین افراد در سطوح مختلف بوده و ارتباط مبنای شکل گیری یک جامعه می باشد.
تعریف واحدی از ارتباطات که همه را قانع کند وجود ندارد. در ۱۹۷۰، فرانک دنس ۱۲۶ تعریف انتشار یافته را شناسایی کرد. از نظر برخی معنای آن تبادل متفکرانه دیدگاه ها از طریق یک مکالمه معنادار بین دو انسان می باشد ؛ برخی آن را به پیام ساده ارسال شده، بدون تفکر یا درخواست بازخورد، اطلاق می کنند ، با این تعریف اخیر، می توان گفت ماشین ها و جانوران نیز ارتباط برقرار می کنند.
بنا بر تعبیری سواد ارتباطات را اینگونه می توان تعریف کرد : قابلیتی است که فرد را در ایجاد ، تداوم و تعمیق رابطه با دیگران توانمند می سازد.
با تلفیق دو مفهوم فوق می توان گفت که سواد ICT یا فناوری اطلاعات و ارتباطات قابلیتی است که فرد را در ایجاد، تداوم و تعمیق ارتباط با دیگران به منظور دسترسی ، ارزیابی و استفاده دقیق ، مفید و خلاق از اطلاعات در جهت تامین نیازها ی خویش و دیگران ، توانمند می سازد.
در بیانی دیگر توانایی تفکر در باره اطلاعات و قدرت بازیابی و استفاده ازآن به عنوان یکی از ضروریات زندگی در قالب ارتباط با دیگران در تعاملی دو سویه و یا چند سویه را می توان سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات دانست.
● انسان با سواد در عصر حاضر :
در عصری که فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیرات و تغییرات شگرف ملموس و غیر ملموس بسیاری را در جوامع و زندگی بشری ایجاد نموده است ، با سواد کسی است که صاحب توانمندی در سه حوزه ذهن – ارتباطات - فن و مهارت بوده و از ویژگیهای زیر برخوردار باشد:
▪ نیاز به اطلاعات را درک کند و بداند که تصمیم گیری مناسب، مستلزم داشتن اطلاعات صحیح و دقیق است.
▪ توانایی تشخیص نیاز های اطلاعاتی را داشته باشد.
▪ بتواند روش های دسترسی به اطلاعات را شناسایی کند.
▪ بتواند استراتژیهای لازم برای جستجو را تبیین و تدوین نماید.
▪ توانایی برقراری ، سازماندهی ، کاربرد و تعمیق ارتباط را داشته باشد.
▪ از مهارت لازم و کافی برای جستجو و در نتیجه دسترسی به اطلاعات بر خوردار باشد.
▪ توانایی مقایسه ،ارزیابی و نقد منابع را داشته باشد.
▪ بتواند از اطلاعات به گونه ای خلاق استفاده کند و آنچه را که به دست آورده به نمایش و اشتراک بگذارد.
▪ همواره در تولید علم مشارکت داشته باشد.
● سخن آخر" نهضت سواد آموزی و مفاهیم نو"
حال که مفهوم و تعریف سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات و ویژگی های یک فرد با سواد در عصرکنونی و دیگر مفاهیم مرتبط بیان شدند، به ویژه با عنایت به طرح موضوع شکاف دیجیتالی و لزوم حرکت هوشمندانه و قدرتمند برای نیل به توسعه ای پایدار ، ضرورت راه اندازی نهضتی در سطح ملی برای افزایش سواد عمومی در این حوزه بارز و هویداست.
چنانچه جوانان ما که در حال حاضر اکثریت جامعه را تشکیل داده اند و بیش از گروه های سنی دیگر در معرض تاثیرات فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار دارند و در این باره اقبال بیشتری نیز نشان می دهند ، به معنای حقیقی از سواد لازم در این حوزه برخوردار شوند، با افزایش توانمندیهای آنها چه در مقام تصمیم سازی و چه در مقام تصمیم گیری ، شاهد پیشرفت های قابل توجهی خواهیم بود.
در این مسیر رهبران فکری جامعه ، از نقشی مهم تر و تاثیرگذارتر برخوردارند.بنا به تعریف رهبر فکری به کسی گفته می شود که علاوه بر دسترسی به منابع اطلاعاتی و توانایی در تحلیل ، ارزیابی و تشخیص صحیح از ناصحیح در یک یا چند زمینه، می تواند به بازسازی،تولید و توزیع اطلاعات(علم) بین کسانی نماید که او را در آن زمینه ها صاحبنظر می دانند.
از سوی دیگر نهاد ها و سازمانهایی که در قالب نظام تعلیم و تربیت تعریف می شوند و در امر فرهنگ سازی به شدت موثرند همچون آموزش و پرورش ، آموزش عالی، فرهنگ ،هنرو ارشاد ، صدا و سیما ، از مسوولیت سنگینی برخوردارند و به یقین ساختار با اهمیتی چون خانواده نیز جایگاه خویش را دارا می باشد و آنچه که نباید از نظر دور داشت آنکه هماهنگی و تعامل منطقی و استوار بر اصول علمی و ارزشی و درک متقابل بین اجزای فوق الذکر از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.
پس بسیار بجاست که در یک رویکرد ملی نهضتی جدید در عرصه تربیت و سواد آموزی آغاز گردد تا افراد اینگونه تربیت شوند و بیاموزند که در عصر جدید "چگونه بیاموزند؟! و چگونه برگزینند؟! "

محمود حدادی
شاغل در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات آموزشی
منابع:
- سراج-شهناز. مفهوم سواد اطلاعاتی . بخش مقالات - مجله الکترونیکی نما
عزیزی – فرض اله . فهم سواد اطلاعاتی. بخش ترجمه ها - مجله الکترونیکی نما
قاسمی – علی حسین . کتاب تبحردر فناوری اطلاعات ، تدوین کمیته سواد فناوری اطلاعاتی شورای ملی پژوهش ایالات متحده . بخش ترجمه ها - مجله الکترونیکی نما.http://www.irandoc.ac.ir
- ۵ شنبه ۲۴/۹/۸۴- بخش مقالات .http://www.its.co.ir
- بخش دانشنامه .http://www.roshd.ir

منبع : بانک مقالات فارسی