زلزله سینمایی بم به مناسبت سالگرد غم انگیز زلزله بم و اکران فیلمی در سینما

طبق خبرهای رسیده قرار است فیلم «مینای شهر خاموش» همزمان با سالگرد غم انگیز زلزله بم، در سینماهای کشور اکران شود. نخستین پرسشی که پس از شنیدن این خبر در ذهن نگارنده شکل گرفت، بحث نسبت میان فیلم رضویان با زلزله بم بود. پرسشی مبنی بر آنکه آیا فیلم به صرف داشتن چند سکانس از شهر بم، موضوعیتی با بحث زلزله می یابد یا اینکه طرح چنین ادعایی صرفا یک حربه تبلیغاتی جهت جذب مخاطبان ناآشنا با موضوع فیلم است؟
این سطور با توضیح و تحلیل واضح و روشن این فیلم تلاش دارد تا مسئولین محترم سینمایی به خصوص تصمیم گیرندگان در این زمینه و مخاطبین گرامی را با مفهوم و تاثیری که این فیلم می تواند انتقال دهد آشنا سازد.
● مینای شهر خاموش
▪ تهیه کننده و کارگردان: امیر شهاب رضویان
دکتر بهمن پارسا جراح معروف قلب که سالهاست در آلمان به سر می برد در پاسخ به درخواست قناتی، دوست قدیمی پدرش مبنی بر سفر به ایران جهت جراحی قلب خواهرزاده قناتی تصمیم به بازگشت به ایران می گیرد. بیژن برادر دکتر پارسا ازاو می خواهد که در فرصت به دست آمده زمین و نخلستان پدری خودشان در شهر بم را پیش از بازگشت به آلمان به فروش رساند.
همسر آلمانی دکتر پارسا مدتی پیش و بطور ناگهانی او را ترک کرده و سارا تنها فرزند دکتر، با دادن تیله هایی به پدرش که در حقیقت یادگار دوران کودکی دکتر بوده از وی می خواهد تا او را از حال خود بی خبر نگذارد. دکتر پارسا به ایران بازمی گردد و جراحی را با موفقیت به انجام می رساند. بیمار، رزمنده ای است که ترکشی در کنار قلبش جای گرفته بود و هر لحظه او را به مرگ نزدیکتر می کرد.
ایرج بهرامی جوان لوده و هرزه ای که فروشنده مشروبات الکلی است از سوی قناتی به عنوان راننده شخصی دکتر پارسا انتخاب شده است. قناتی از دکتر پارسا می خواهد که او را در سفر به بم همراهی کند. پارسا که در ابتدا راضی به این سفر نبود با یادآوری خاطرات دوران کودکی اش، سرانجام موافقت خود را با این سفر اعلام می کند. دکتر که همراه قناتی و ایرج راهی بم شده اند خبردار می شود که چاه های آب نخلستان و زمین های پدری اش از مدتی پیش خشک شده اند. قناتی به جبلی، کارگر و نگهبان باغ کمک می کند تا چاه های آب را مجدداً احیا کنند.
دکتر پارسا در لابه لای خاطراتش مینا آذربهرام، دختری را به یاد می آورد که در دوران کودکی و نوجوانی دوست و همبازی او بوده و عشق او را در دل داشته است. این یادآوری آغازگر جستجوی دکتر پارسا برای یافتن مینا در شهر بم می شود.
قناتی به اصرار پارسا، حکایت چگونگی آشنایی اش با پدر پارسا را بازگو می کند. قناتی از دختری می گوید که روزگاری دور عاشق او بوده و قصد ازدواج با او را داشته است. قناتی در آن ایام سرباز بوده و چون کسی را برای خواستگاری کردن دختر نداشته، از فرمانده پادگان، سرهنگ پارسا، پدر دکتر تقاضا می کند که این لطف را در حق او انجام دهد اما سرهنگ با دیدن دختر، دلباخته او شده و دختر را برای خود خواستگاری می کند. قناتی از آن پس هرگز به فکر ازدواج نمی افتد. دکتر پارسا نیز علی رغم جستجوهای فراوانش نمی تواند اثری از مینا آذربهرام بیابد.
● مدرنیته و بحث تحقیر نظام های مستقل
مدرنیته در معنای دقیق خود نام دورانی در تاریخ تمدن غرب است که از اواخر قرن چهاردهم و اوایل قرن پانزدهم (پایان قرون وسطی و شکل گیری رنسانس) آغاز شده و با فراز و نشیب ها و تحولاتی تا امروز نیز تداوم یافته است. دوران مدرنیته در مجموع دارای ویژگی هایی است که مهمترین آن عبارتند از: سکولاریسم، تکیه و تأکید بر عقل تکنیکی نفسانیت مدار یعنی عقلی منطقع از وحی که تابع و بلکه جسم اهواء بشری است، سیطره نسبی انگاری در قلمروهای معرفت شناسی و اخلاق، اعتقاد به حق قانونگذاری توسط بشر و نفی قانون الهی، سرمایه سالاری که وجه اقتصادی تمدن مدرن را تشکیل می دهد و نهیلیسم یا نیست انگاری که در معنای دقیق اصطلاحی خود مترادف است با نیست انگاشتن حضور و هدایت الهی.
برای شناخت ماهیت نظام جهانی سلطه و باطن حقیقی سیاست در غرب و فهم جوهر فلسفه ها، اندیشه ها و دکترین های سیاسی غربی باید به درک حقیقت مدرنیته نائل آمد و آن میسر نخواهد شد مگر آنکه ویژگی های مدرنیته به خوبی درک شود.
آنچه که در مجموع باید به آن اشاره کرد آنکه مدرنیته ویژگی های خاصی چون حاکمیت نظام سرمایه، دموکراسی برپایه نظام پول و قدرت، زایش مکاتبی چون فمنیسم، پلورالیزم، سکولاریسم و... را در خود پرورانده است که در حقیقت شرط نخست ورود به دنیای مدرن برای هر جامعه و فرهنگی، پذیرش و سر سپردن به آن قوانین و باورهاست. بدون شک این اهداف محقق نخواهد شد مگر آنکه فکر و اندیشه حاکم بر یک جامعه و به عبارتی فرهنگ عمومی جامعه آمادگی پذیرش آن را پیدا کند. برای اینکه ملت ها وابستگی به فرهنگ سرمایه داری را بپذیرند و تقلید و پیروی از الگوهای آن را از ضروریات اجتناب ناپذیر زندگی خود بدانند، لازم است که احساس کنند خود چیزی ندارند و یا آنچه دارند بی ارزش و غیرمفید است. این خود کم بینی و احساس نیازمندی سبب می شود، دست نیاز به سوی دنیای سرمایه داری دراز کنند و برای جبران عقب ماندگی و رسیدن به قافله تمدن، فرهنگ سفارشی آنها را بپذیرند.لذا برای ایجاد آن احساس و نیاز، نظام سرمایه داری اقدام به بی اعتبار ساختن فرهنگ بومی و از خود بیگانه ساختن ملت ها می کند و برای دستیابی به این هدف از راه ها و ابزارهای گوناگونی بهره می گیرد.
اندیشمندان غرب به منظور تلقین باورهای دنیای مدرن به سایر جوامع و فرهنگ ها از طریق سینما شیوه های مختلفی را به کار می گیرند که در ادامه به برخی از مهم ترین آنها اشاره می شود.
۱) آنان از یک سو با ترویج فرهنگ مادی گرایانه (مصرف گرایی، تجمل گرایی، لذت، و...) به وسیله رسانه هایی چون سینما، توجه مردم را به مسائل مادی جلب کرده و از سوی دیگر با بزرگ نمایی مشکلات و نکات منفی موجود در جوامع هدف، ناکارآمدی سیستم و نظام حاکم بر آن کشورها و عدم پاسخگویی دولت مردان جهت رفع نیازهای مادی ملت، آنان را نسبت به مسئولان و فضای حاکم بر جامعه بدبین می سازند.
۲) آنان از یک سو با بیان شعارهای فریبنده (آزادی، حقوق بشر، دموکراسی و...) به ذهنیت سازی در جوامع پرداخته و از سوی دیگر با ایجاد جو ناامیدی، اضطراب و فقدان امید به آینده ای روشن توسط عوامل درونی خود و همچنین ایجاد غوغاسالاری سیاسی در نبود آزادی اندیشه و آزادی اجتماعی، افکار عمومی جامعه را نسبت به حکومت و شیوه حکومتداری بدبین ساخته و گسترش آنارشی را تسهیل می بخشند.
۳) آنان از یک سو با ناکارآمد نشان دادن دین در هزاره سوم و عدم توانایی آن در پاسخگویی به جنبه های مختلف زندگی انسانی (مادی و معنوی) از آن به عنوان مانعی جهت پیشرفت علم و تکنولوژی یاد کرده و تلاش فراوانی می کنند تا با تزریق باورهای خرافی، اباحه گری در جامعه را افزایش بخشند.
ناکارآمد نشان دادن نظام اسلامی در اداره حکومت و القای عدم توان پاسخگویی به نیازهای مردم، مستبد نشان دادن رهبران سیاسی و معنوی جامعه، تضییع حقوق زنان و دنیاطلبی رهبران انقلاب به عنوان یک اصل اجتناب ناپذیر در سراسر دنیا، از جمله مهمترین اهدافی است که دشمن به منظور استیلای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی خود بر کشورهای هدف همواره در دستور کار خود قرار داده است.
در این قبیل آثار معمولا کارگردان تلاش می کند تا با نمایش فلاکت و بدبختی اقشار مختلف مردم، مخاطب خود را به سوی چنین باوری سوق دهد که هیچ نقطه امیدی برای بهبود یافتن شرایط موجود جامعه نمی توان متصور بود. برخی کارگردانان حتی پا را فراتر گذاشته و با تجویز نسخه حمایت از منجی بیرونی، سعی در فراهم آوردن زمینه های تغییر حکومت می کنند.
هنگامی که ایدئولوگ ها موفق به القا یاس و ناامیدی در ذهن مخاطبان خود شدند، نوبت به اجرای فاز دوم طرح، یعنی ارائه راه حل برای نجات از این وضعیت نابسامان و خفقان آور می شود. در این مرحله است که با مسائلی چون تشویق به آنارشی، ابراز مخالفت و پذیرفتن یک باور جدید که ریشه در مباحث سکولاریستی و پلورالیستی دارد، روبرو می شویم. کارگردان در این روش با استفاده از دو روش تشویق مستقیم و غیرمستقیم مخاطبان خود را به ابراز مخالفت و گاه رفتارهای آنارشیستی تحریص می کند.
در فیلم «مینای شهر خاموش» ساخته امیرشهاب رضویان که متأسفانه به دلیل بی توجهی کمیته انتخاب، برنده جایزه فجر نیز شد، مخاطب با سه نسل از مردم جامعه روبرو می شود. قناتی نماینده نسل پیش از انقلاب، فردی هنرمند با توانائی های ویژه ای است که با وجود کهولت سن در آبادانی ایران حرف اول را می زند. خاک، زمین و میهن برای او مفهوم عمیق و مقدسی دارد و همواره در تلاش برای احیای آن است. دکتر پارسا نماینده نسل اول پس از انقلاب، با پیروزی انقلاب جلای وطن کرده و زندگی در غربت را به ماندن در وطن ترجیح داده است. او اگرچه از لحاظ علمی و تخصص در جایگاه رفیعی قرار دارد اما در زندگی خصوصی و عاطفی خود شکست خورده است. ایرج بهرامی نماینده نسل جوان امروز، شخصی بی بندوبار، لاقید، خوش گذران، بی سواد و هرزه است که تنها در فکر عیاشی و خوش گذرانی بوده و در زندگی هیچ هدف و آمالی ندارد.
مرز مشترک میان قناتی و دکتر پارسا، شکست در زندگی است. قناتی به دختری علاقه مند بوده که توسط یک سرهنگ (نماینده قدرت رژیم پهلوی- پدر دکتر پارسا) به نامردی از او ربوده شد و دکتر پارسا نیز دل در گرو دختری زرتشتی به نام مینا آذربهرام داشته که با مهاجرت به خارج او را از دست داده است و حال که پس از گذشته ۲۰ سال از انقلاب به وطن بازگشته، نمی تواند او را بیابد. عشق قناتی و دکتر پارسا نه از جنس عشق هایی معمول جامعه به معشوقی زمینی است بلکه معنا و مفهومی بس عمیق تر در پس پرده دارد. این معشوقه همان وطن و خاک آبا و اجدادی است که یک روز به زور تصاحب شده و دیگر روز به دلیل بی اعتنایی و بی توجهی مردم به آن، گم و ناپیدا شده است!!! گریستن قناتی و پارسا در آغوش هم که در سکانس پایانی به نمایش درمی آید نشان از دردی مشترک میان دو نسل دارد! آنچه در این میان قابل تأمل است بحث مبرا کردن مردم از خطا و اشتباه است به این معنا که قناتی و پارس ها هر دو بی گناه و ستم دیده توسط نظام حاکم به تصویر درآمده اند.
رضویان به منظور ملموس تر کردن باور از دست رفتن مام وطن و تحقیر وضعیت موجود جامعه که توهینی صریح به مردم محسوب می شود از ترفندها و لوازم دیگری نیز بهره برده است. نمایش خیابان های پرترافیک و پرتزاحم، عدم رعایت مقررات راهنمایی و رانندگی از سوی رانندگان، رفتارهای نامعقولانه مردم در کوچه و بازار، هرزگی و چشم چرانی مردم، گویش های نامطلوب و زننده جوانان، عدم پایبندی مردم به قانون، تکرار این حرف از زبان دکتر که همه چیز تغییر یافته و برای من غریب است و حتی خط دهی مضحک گوشی موبایل همگی حکایت از وضعیت ناهنجار کشور دارد. این موضوع به خصوص هنگامی که با وضعیت مطلوب زندگی در کشوری مثل آلمان مقایسه می شود، نمود بیشتری می یابد.
در این میان از مباحثی که در برنامه های تلویزیونی داخل هتلی که دکتر پارسا در آن مستقر بود نیز نباید غافل بود. درحالی که مسئولان دولت از انرژی هسته ای و پیشرفت صحبت می کنند، خیابان های شهر مملو از بدسلیقگی، بی قانونی و ازدحام است.
فیلم «مینای شهر خاموش» از آن دسته فیلم هایی است که در پایان به معرفی یک منجی بیرونی نیز می پردازد به این معنا که تنها راه اصلاح نابسامانی های موجود، همکاری و هماهنگی نسل پیش از انقلاب با آنانی که جلای وطن کرده اند می باشد. این موضوع در سکانس عمل جراحی دکتر نیز مورد تاکید قرار گرفته است. رزمنده ای که به دلیل ترکش کنار قلبش هر لحظه به مرگ نزدیک تر می شود توسط دکتر پارسا حیات مجدد می یابد. البته چنین مواردی پیش از این در فیلم «عشق طاهر» نیز مورد تأکید قرار گرفته بود جایی که دختر یک رقاصه رژیم پهلوی پس از بازگشت به ایران و همکاری با پدر پیرش که توسط نسل اول انقلاب به اعتیاد کشانده شده بود، خود را باز یافته و به اصطلاح به استیفای حقوق خود می پردازند.

رامین شریف زاده

منبع : روزنامه کیهان