پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


روزگار سپری شده کبوترخانه ها


روزگار سپری شده کبوترخانه ها
کبوترخانه ها بیشتر در استان اصفهان و شهرهای فلاورجان، مبارکه، شهرضا، نجف آباد، گلپایگان، خوانسار و... دیده می شود.
کبوترخانه ها به کمتر بنایی مانند هستند. برخی گفته اند که به برج شبیه اند. اما جنگجویان این برج ها، کبوترانی هستند که به پیام آوری صلح شهره اند. کبوترخانه برای کبوتر بسان کندویی است برای زنبورعسل.
روزگاری پیش از این، کبوترخانه ها در نظام کشاورزی سنتی ایران کاربرد بسیار پراهمیتی داشت و امروز نیز به عنوان یک فناوری برآمده از فرهنگ ایرانی قابل بررسی هستند.
کبوترخانه ها از این منظر قابل توجه هستند که همچون بادگیرها، یخچال ها، آب انبارها، قنات ها و کاروانسراها، جزو بناهای زادبومی ایران محسوب می شوند. این گونه بناها با توجه به ارتباطی که با سبک زندگی مردم و دانش بومی آنان دارند، در دنیای امروز بسیار اهمیت دارند. همچنین با توجه به زیبایی بنا، از لحاظ گردشگری، کبوترخانه ها اهمیت ویژه ای دارند که شاید تاکنون هرگز مورد بازدید قرار نگرفته اند. کبوترخانه نه تنها در ایران بلکه در کشورهایی همچون افغانستان، ترکیه، مصر و همچنین در کشورهای اروپایی همچون انگلستان، فرانسه، اسپانیا و ایتالیا نیز مشاهده می شود. کبوترخانه ها در ایران بیشتر در استان اصفهان و شهرهای فلاورجان، مبارکه، شهرضا، نجف آباد، گلپایگان، خوانسار و... دیده می شود.
قدیمی ترین کبوترخانه هایی که اکنون در ایران وجود دارند، در حدود ۲ قرن پیش ساخته شده اند، اما سابقه تاریخی استفاده از این بناها در ایران احتمالاً به بیش از یک هزاره می رسد.
بسیاری از جهانگردان مسلمان و اروپایی از برج های کبوتر یا همان کبوترخانه ها یاد کرده اند که از آن میان می توان به ابن بطوطه، انگلبرت کمپفر، گوبینو، لیدی شل، دیولافوا، تاورنیه، شاردن، لرد کرزن و... اشاره کرد.
کبوترخانه ها، مکان هایی هستند برای کبوتران که به منظوری خاص بنا شده اند. در طول تاریخ از فضولات این پرنده نیز در ساخت باروت تفنگ و هم به عنوان کود، استفاده می شده است، تا جایی که جمع آوری این فضولات، لزوم ابداع بنایی به نام برج کبوترخانه را فراهم کرد. کبوتر به باور مسلمانان پرنده محبوب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به شمار می رود و بدین جهت نظر کرده است. به همین دلیل نیز کبوترها را در بیشتر حرم های متبرک می بینیم. کبوترها پرندگانی رام و گوشتی هستند. آنها تنها یک جفت برای زندگی انتخاب می کنند و در صورت مرگ هر کدام، بازمانده یک جفت دیگر برای خود اختیار می کند. جنس نر این پرنده در خوابیدن روی تخم ها به ماده کمک می کند.
کبوتران در همه جای دنیا به جز سردترین مناطق و جزایر دوردست زندگی می کنند و تاکنون ۲۵۰ نوع از گونه های مختلف کبوتران شناخته شده است.
با مطالعه کبوترخانه ها در کشورهای اروپایی، بویژه انگلستان، درمی یابیم که مهم ترین کارکرد یک کبوترخانه از عهد باستان تا کنون بیشتر تولید گوشت بخصوص در ماه های سرد بوده است. اما در ایران به دلایل فرهنگی و مذهبی، صید کبوتر رواج نداشته و در عوض از کود این پرنده بهره برداری می شده است. کبوترخانه ها فضای بسیار رازآلود و البته زیبایی دارند. آنها همچون مجتمع های بزرگ مسکونی هستند که ساکنان آنها کبوترها بوده اند. تعداد کبوترانی که در این بناها می زیسته اند، به امنیت، غذا و تعداد لانه های تعبیه شده در آنها بستگی داشت. عدد ۱۰ هزار جفت، شاید بیانگر نسبی فاکتورهای مناسب در یک کبوترخانه باشد.
در ساخت این بناها ماده اصلی خشت خام بود، که اندود کاهگل نیز بر رویش کشیده شده است. ابتکار قابل توجه در ساخت این بناها، فراهم آوردن بیشترین تعداد لانه های کبوتر با کمترین مقدار مصالح ساختمانی است. انگلبرت کمپفر آلمانی در زمان شاه سلیمان صفوی کبوترخانه های اصفهان را به این ترتیب شرح می دهد: کبوترخانه ها را به شکل برج قلعه و از خشت خام ساخته اند. سقف آن دارای سوراخ های متعدد برای کبوترهاست و کنگره ای نیز برای آن ساخته اند. در داخل آنها هزارها لانه ردیف هم دیده می شود که کبوتران در آنها قرار می گیرند.
در بنای کبوترخانه ها به مسأله نورگیری از طریق سقف، تنظیم و تهویه هوای داخل بنا، مسأله تشدید یا زونانس که براثر بال زدن کبوترها در داخل بنا به وجود می آمد، امنیت کبوترها در مقابل مار و برخی از حیوانات گوشتخوار و همچنین زیبایی بنا بسیار توجه می شد.
بنا به گزارش سیاحان، حدود ۳ هزار بنای کبوترخانه ای در اصفهان وجود داشته، که به دلایل بسیار، اکنون تنها تعداد کمی از آنها باقی مانده است. از این تعداد کم، تنها چند مورد هنوز کاربری دارند. تأخیر در تعمیر بنا، رسیدگی نکردن به کبوتران و به زعم بسیاری از سیاحان، تغییر پایتخت از اصفهان به تهران دلایل از رونق افتادن و تخریب کبوترخانه ها بوده است.
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید