پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

پرده کعبه در گذر تاریخ


پرده کعبه در گذر تاریخ
پرده کعبه و متعلقات آن از زمان حضرت ابراهیم ( ع) تا کنون آن چنان قداستی داشته که تمام جزئیات آن مورد توجه دقیق مردم بوده است.هر ساله در روز عرفه پرده خانه خدا تعویض شده و پرده قبلی نیز به روسا و سران کشورهای اسلامی اهدا می شود.یکی از متعلقات کعبه که همواره مورد عنایت خاص مردم و حکومتها بوده پوشش یا همان "کسوه الکعبه" است.پرده کعبه در طول تاریخ شاهد تحولات بسیاری بوده و گاه دستمایه ای برای بهره برداریهای سیاسی و برخوردهای حاکمان و والیان نیز شده است.
● نخستین پوشش خانه خدا
در مورد اینکه چه کسی اولین پوشش را برای خانه خدا قرار داد اختلاف وجود دارد، اما بیشتر مورخان بر این باور هستند که نخستین کسی که کعبه را پوشاند ابراهیم و اسماعیل (ع) بودند و در حدیثی امام صادق (ع) در مورد پرده کعبه فرموده است: " اسماعیل همسر عاقلی داشت.او پس از بنای کعبه به اسماعیل پیشنهاد کرد که پرده ای روی دیوارهای کعبه کشیده شود.اسماعیل این پیشنهاد را قبول و بدنبال آن پشم بسیاری فراهم آورد و میان قوم خود تقسیم کرد تا آن را بریسند و آنها به سرعت چنین کردند.سرانجام پوششی فراهم شد که آن را قطعه قطعه بر کعبه آویختند و سه طرف این خانه مقدس پوشانیده شد و طرف چهارم را اسماعیل با برگ و الیاف گیاهی پوشانید.چون موسم حج رسید و زائران از نزدیک آن را دیدند خوششان آمد و هدایایی در اختیار اسماعیل قرار دادند که با کمک آنها طرف چهارم کعبه نیز پوشانیده شد."در روایت دیگری نیز از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود:"حضرت آدم (ع) کعبه را به وسیله مو پوشانید و حضرت ابراهیم با الیاف گیاهی و حضرت سلیمان با قباطی."قبل از اسلام و در دوران جاهلیت " نبیله بنت حباب" مادر عباس بن عبدالمطلب نخستین زنی بود که نذر کرد و برای آن پوششی فراهم نمود.قبل از اسلام کعبه در روز عاشورا پوشانده شد.
● پرده خانه خدا در عصر اسلامی
در عصر اسلام اولین کسی که به کعبه پرده کرد پیامبر بزرگوار اسلام بود که در جریان فتح مکه این کار را انجام داد.جنس پوشش از پارچه یمانی بود و پیامبر آن را از بیت المال تهیه کرد.در عهد ابوبکر از جنس پرده کعبه اطلاعی در دست نیست و در هیچیک از منابع موجود سخنی از آن به میان نیامده ولی در عهد عمر پرده کعبه از جنس " قباطی" بود که نوعی پارچه مصری است.عمر به عامل خود در مصر نامه ای نوشت و از او خواست که پرده کعبه در آنجا بافته شود و از آن زمان به بعد پرده را مصر تامین می کرد.عثمان نیز همین کار را می کرد و پرده از " قباطی" تهیه می شد و گاهی هم از بردهای یمانی بود.در زمان یزید بن معاویه کعبه را با دیباج خسروانی پوشاندند و همچنین در عصر ابن زبیر و عبد الملک بن مروان نیز کعبه با دیباج پوشانیده شد و هر کدام از این سه نفر را به عنوان اولین کسی که پرده دیباج بر کعبه کرد نام برده اند.طبق گزارش تاریخ از عصر عباسیان نخستین پوشش کعبه به زمان مامون مربوط می شود.در زمان او کعبه را هر سال سه بار می پوشانیدند، یک بار در روز ترویه با دیباج سرخ، بار دوم در اول رجب با قباطی و مرتبه سوم در بیست و هفتم رمضان با دیباج سفید.در عهد متوکل عباسی نیز به همان سنت رفتار می شد و گاهی هر دو ماه یکبار کعبه پوشانیده می شد.در عهد عباسیان گاهی پرده کعبه در بغداد بافته می شد و همین امر باعث رونق پارچه بافی در عراق شده بود و نقش مهمی در مرغوبیت و شهرت منسوجات عراقی داشت.گاهی هم از قریه تنیس مصر تهیه می شد که از جمله آنها در سال ۱۶۲ در عهد خلافت مهدی عباسی بود.تا سال ۶۶۱ که پوشش کعبه به انحصار حاکمان مصر در آمد، پوشش همواره از طرف خلفای عباسی تهیه می شد و پرده را گاهی از مصر و گاهی از یمن و گاهی از خراسان تهیه می کردند.در سال ۵۳۲ به خاطر ضعف عباسیها و اختلافاتی که بوجود آمده بود پوشش کعبه از طرف خلیفه نرسید و در این سال مردی به نام "رامشت" که یک تاجر ایرانی بود پوششی از پارچه های نفیس به قیمت هجده هزار دینار مصری تهیه کرد و بر کعبه پوشانید.الناصرالدین الله که در سال ۵۷۵ هجری قمری به خلافت رسید پوشش سبز رنگی از دیباج به کعبه پوشانید و از عهد مامون تا این زمان پرده به رنگ سفید بود و سپس همو (ناصر) در سال ۶۲۱ پرده ای به رنگ سیاه بر کعبه پوشانید و از این زمان به بعد رنگش همیشه سیاه بود.از زمان الناصر الدین الله از سال ۶۲۱ به بعد پرده کعبه همواره مشکی بوده است.بعد از انقراض عباسیان چندین سال پرده از یمن آمد و در سال ۶۵۹ ملک مظفر از یمن فرستاد و اولین کس از ملوک مصر که پوشش کعبه را تقدیم کرد ملک ظاهر بند قداری بود که در سال ۶۶۱ فرستاد و در سال ۷۴۳ ملک صالح اسماعیل بن محمد قلاوون پادشاه وقت در مصر قریه ای را در نواحی قاهره در منطقه " قلیوبیه" برای پوشش کعبه و حجره نبوی وقف کرد.
● پوشش کعبه با پرده ای از ایران
تا این زمان عادت این بود که پوشش کعبه از طرف پادشاهان مصر تهیه می شد و کسی حق نداشت پرده ای برای کعبه بفرستد تا اینکه در سال ۸۴۸ شاهرخ میرزا فرزند امیر تیمور گورکان پس از تلاش بسیار موفق شد که پرده را از ایران بفرستد.داستان از این قرار بود که چون شاهرخ میرزا در سال ۸۰۷ در خراسان به سلطنت رسید یکی از آرزوهای او این بود که پرده کعبه را او تهیه کند ولی تهیه و ارسال پوشش کعبه در انحصار پادشاهان مصر بود.شاهرخ طی نامه ای به "الملک الاشرف" تقاضاهایی از او کرد که مهمترین آنها این بود که اجازه دهد پوشش کعبه را او تهیه کند.سلطان مصر نپذیرفت و نامه های متعددی میان آنها رد و بدل شد و سرانجام در سال ۸۴۳ "الملک الاشرف" درگذشت و پسر او بنام "الملک الظاهر" در جای او نشست و او موافقت خود را با درخواست شاهرخ میرزا اعلام کرد و شاهرخ با خوشحالی تمام پرده ای را که در شهر یزد بافته و به هرات انتقال داده شده بود همراه با صد نفر در سال ۸۴۸ به مصر فرستاد و پادشاه مصر ضمن استقبال شایسته از ایرانیان آنها را در همان سال همراه با حاجیان مصر به مکه اعزام کرد و در آن سال پرده ایرانی بر قامت کعبه برافراشته شد.
● آغاز بافت پرده کعبه در مکه
در سال ۱۳۴۵ روابط میان مصر و حجاز تیره شد و پرده از مصر نیامد و عبدالعزیز پرده را تهیه کرد و در سال ۱۳۴۶ وی موسسه ای را جهت بافت پرده در محله اجیاد مکه تاسیس و از هند بافندگانی آورد تا اینکه کسانی از خود مکه این صنعت را یاد گرفتند.بدین گونه اولین پوششی که در خود مکه بافته شد در سال ۱۳۴۶ بود.این پوشش از حریر طبیعی بود و رنگ مشکی داشت.تا سال ۱۳۵۸ پوشش کعبه در همان کارگاهی که عبدالعزیز ساخته بود تهیه می شد تا اینکه دولت مصر از عبدالعزیز خواست اجازه دهد کسوه مجددا از مصر حمل شود و عبدالعزیز این اجازه را داد و کارگاه مزبور تعطیل و بار دیگر پرده از مصر آمد و این کار تا سال ۱۳۸۲ ادامه داشت.ولی در این سال میانه جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر و ملک سعود پادشاه عربستان به هم خورد و پرده کعبه از مصر تا بندر جده حمل شد ولی در اثر اختلاف میان مقامات سعودی و فرمانده کشتی مصری این کشتی که حامل پرده و حجاج مصری بود به مصر بازگشت.در آن سال سعودیها در تلاش برای تهیه پرده کعبه به هند، پاکستان، سوریه و ژاپن سفر کردند ولی موفق نشدند اما وقتی به کارگاه تعطیل شده عبدالعزیز مراجعه کردند قطعه هایی را یافتند و از تنظیم آنها پرده کاملی آماده کردند و در دهم ذیحجه ۱۳۸۲ کعبه را با آن پوشانیدند.از آن زمان به بعد و تا کنون پرده کعبه در خود مکه تهیه می شود.
● ویژگیهای پرده خانه خدا
کارخانه ای که پوشش خانه خدا را تهیه می کند از بافتهای دستی و ماشینی بهره می برد بر روی این پوشش آیات قرآن مجید با خط زیبا و به شکل جالبی با نخهای طلا و نقره بافته می شود به طوری که دهها کیلو طلا و نقره در ساخت آن استفاده می شود.جنس آن از حریر طبیعی و خالص و به رنگ مشکی است.ارتفاع آن به ۱۴ متر می رسد و نوار دور این پوشش که به عرض ۹۵ سانتیمتر و طول ۴۵۰۰ سانتی متر است از ۱۶ قطعه به شکل مربع از تزئینات اسلامی پوشیده شده است.بر روی این نوار آیات قرآنی نوشته شده است که در فواصل معین عبارات " یا حی یا قیوم"، " یا رحمن یا رحیم" و " الحمدالله رب العالیمن" با رنگ طلایی که اطراف خانه خدا را در بر می گیرد، نوشته شده است.پوشش" در" کعبه نیز از حریری است به ارتفاع /۵ ۶ متر و عرض ۳/۵ متر و بر روی آن آیات قرآنی و تزئینات اسلامی با طلا نقره پوشیده شده است.پرده خانه خدا از ۵ قطعه تشکیل شده است که هر قسمت یک طرف کعبه را می پوشاند و قطعه پنجم هم در کعبه را در بر می گیرد; بطوریکه هنگام نصب وزن آن نزدیک به دو تن می رسد.
منبع : روزنامه ابتکار


همچنین مشاهده کنید