مرد سایه سیاست پاکستان

از میان افسران پر نفوذ پاکستان که هدایت سیاست های پیچیده این کشور را در عرصه افغانستان بر عهده داشته اند، ژنرال حمید گل شهرتی افزون تر دارد. ژنرالی که در سن بازنشستگی همچنان مؤثرترین فرد در رابطه با افغانستان و گروه طالبان شناخته می شود.
ردپای افسر سایه نشین پاکستانی ها را در همه کانون های تصمیم ساز می توان سراغ گرفت. او به طور مستقیم یا با واسطه در همه نشست هایی که پیرامون مسائل استراتژیک طالبان در پایتخت های اروپایی و عربی برگزار می شود حضور دارد؛ علاوه بر این در اسلام آباد، سرحد و کویته دفتر ژنرال و شرکایش محل آمد و رفت دیپلمات ها یا مأموران کشور ها یا عناصر مؤثر قبایل و گروه های افغانی و پاکستانی است.
حمید گل در کنار نقش های امنیتی و ضداطلاعاتی ، به کار مطالعاتی و مراودات رسانه ای همت می گمارد ، دارای مؤسسه راهبردی در حوزه افغانستان و کشورهای اسلامی است و به طور پیوسته مقالاتی به قلم خود یا همکارانش در نشریات منطقه یا رسانه های فرا منطقه ای به چاپ می رساند.
ژنرال حمید گل همه این نفوذ وشهرت خویش را مدیون ریاست مهم ترین رکن قدرت پاکستانی ها یعنی سازمان اطلاعات ارتش یا همان آی اس آی است. سازمانی که زمانی نیروی پشت صحنه قدرت یابی طالبان به حساب می آمد اما امروز همه مردم عادی افغان و پاکستان آن را می شناسند. البته برخی ناظران بر این باورند که بیش از آن که حمید گل نفوذ خویش را مدیون این سازمان باشد این سازمان آی اس آی است که نفوذ افسانه ای خود بویژه در زمینه شبه نظامیان طالبان را در سایه یک دهه ایام رهبری او کسب کرده است.
این سخن با واقعیت های تاریخ افغانستان و مستندات ظهور پدیده عرب های افغان که بعداً منجر به تولد جریان طالبان شد تناسب دارد زیرا حمید گل درست در برهه ای بر کرسی رهبری سازمان ISI تکیه می زند که آن توافق تاریخی سه جانبه میان آمریکا ، عربستان سعودی و پاکستان برای تجهیزو تسلیح تندروهای سلفی شکل می گیرد یعنی سال های ۱۹۸۷ تا ۱۹۸۹.
آن گونه که منابع آمریکایی نیز بار ها اعلام کرده اند. در پروسه راه اندازی هسته اول شبه نظامیانی که بعداً به القاعده وسازمان «اسامه بن لادن» شهرت یافت دو عنصر عالی رتبه اطلاعاتی عربستان و پاکستان نقش آفرین بوده اند: شاهزاده «ترکی الفیصل» رئیس استخبارات عربستان و ژنرال «حمید گل» رئیس وقت I. S. I (سازمان اطلاعات ارتش پاکستان). صرفنظر از داستان هایی که در رسانه های غرب راجع به دوستی آن روز الظواهری و بن لادن با شاهزادگان سعودی و «حمید گل» نقل شده این نکته در گزارش اغلب منابع اطلاعاتی قید شده که تشکیل شبکه فراملیتی سلفی های تندرو در سال های منتهی به فروپاشی شوروی در سایه تعلیم شیوه های نوین عملیاتی و آموزش های ایدئولوژیک صورت گرفت که افسران تحت امر حمید گل و مربیان تحت پوشش سعودی ها آن را به انجام رساندند.
● بازی با قاعده تضاد
اغلب کارشناسان افغانستان در توصیف میراث تفکر این ژنرال از او به عنوان کسی که در عین داشتن باورهای ایدئولوژیک توانایی شایانی در محافظه کاری و مصالحه دارند یاد می کنند. به باور این کارشناسان، حمید گل از زمره افسرانی است که از حیث بازیگری سیاسی در سطح بالاتری از ژنرال مشرف قرار می گیرد. گواه این امر نیز همانا باقی ماندن او در مرکز مناسبات سیاسی پاکستان نزدیک دو دهه پس از ترک آی اس آی است.
اما گواه مهم تر از این ارتباطات سیاسی امروز ژنرال است. او با آن که اکنون پرچم یک ایدئولوژیست اسلامی را برافراشته ومدعی آن است که نقش یک نیروی پشتیبان را در تقویت جریان های ضد غربی ایفا می کند اما در عین حال همه ارتباطات سنتی خود را با کانون های دیپلماسی غرب و نیز کشورهای شیخ نشین عرب حفظ کرده است.
برای درک این بخش از نقش های ژنرال کافی است به سفر ها ومذاکراتی که او در جریان توافقات مشرف و بوتو با طرف های انگلیسی و سعودی در لندن و ابوظبی انجام داد، نگاه شود.
همانند سایر افسران سیاست پیشه اسلام آباد، پیچیده ترین وجه از شخصیت حمید گل آنجا نمایان می شود که او در یک سو نقش عقبه فکری طالبان و حرکت های به اصطلاح ضد آمریکایی را ایفا می کند و در سوی دیگر در بزنگاه بحران های منطقه طرف مشورت مدیران اطلاعاتی انگلیس، عربستان یا آمریکا قرار می گیرد. چند وجهی بودن اندیشه و شخصیت این ژنرال در آخرین مواضعی که او پیرامون بحران اخیر پاکستان و افغانستان اتخاذ کرده به وضوح پیداست. او جنگ آمریکا و ناتو علیه طالبان و نیز درگیری مشرف با نیروهای تندرو سلفی را به چالش می کشاند. پس از هر سفر مقام های نظامی و سیاسی آمریکا به پاکستان، حمید گل نشست خبری برای نقد این سفر ها برگزار می کند و دائم در باره خطرات نفوذ آمریکا و غرب در این خطه از سرزمین های اسلامی سخن می راند.
تحلیلگران سیاسی پاکستان معتقدند که در روابط این ژنرال با طرف های آمریکایی حوادث مهمی رخ داده است که او را به اتخاذ این تاکتیک مبارزاتی واداشته است. برخی از این کارشناسان گفته اند که حمید گل پس از ضیاء الحق قویترین نامزد رهبری سیاسی پاکستان بود و ژنرال، همانند اسلاف نظامی اش خود را برای نشستن بر کرسی ریاست جمهوری مهیا ساخته بود اما چند اتفاق موجب شد موضوع نامزدی او نزد آمریکا در سال های آخر دهه نود برهم خورد.
عامل اصلی از دید این ناظران چرخش موضع سران القاعده و سپس حادثه ۱۱ سپتامبر بود که کل نیروهای وفادار به حمید گل را به سمت رویارویی با آمریکا در افغانستان کشاند.
حمید گل به حمایتش از اسامه بن لادن رهبر القاعده و طالبان ادامه داد. نشریه دی سایت آلمان نوشته است که ژنرال در این برهه خواسته های دولت بوش برای همکاری اطلاعاتی جهت تعقیب و بازداشت سران القاعده وطالبان را رد کرد. او در واقع وقتی میان شراکت با آمریکا و دوستی با طالبان مخیر شد گزینه دوم را ترجیح داد. بر اساس گزارش این رسانه این تصمیم تاریخی ژنرال در آن برهه لطمه جدی به نقشه جنگ ضد ترور وارد کرد تا حدی که یک کارشناس گفته بود که اشراف او بر شبکه سلفی ها به اندازه ای بود که گفته می شد «اگر کسی بخواهد بداند که بن لادن اکنون کجا است، باید از ISI و حمید گل سراغ گیرد.»
آنچه از گفته های ژنرال بر می آید او مایل بوده که حتی پس از حضور نظامی آمریکا در افغانستان نوعی مصالحه میان شاگردانش با طرف های آمریکایی به وجود آورد اما وقتی نقشه سقوط طالبان را می بیند نگاه او به کلی تغییر می کند. پس از این است که آهنگ سخن او خطابه های دشمنی و ستیز با آمریکا را پیدا می کندتا حدی که در فردای سقوط طالبان از افغانستان فریاد بر می آورد: «خدا آمریکا را نابود سازد». حمید گل بعد ها در مصاحبه خود داستان این رویگردانی خود را به وضوح روایت کرده ومی گوید: «بیرون کردن طالبان از افغانستان را خیانت به «ملت افغان» و علت روگردانی من از آمریکا شد و من از آمریکا رو گردان شدم، زیرا آنان به ملت افغان خیانت کردند».
اما برحسب گزارش های منتشر شده، واقعه دیگری که روابط نیروهای امنیتی آمریکا با این ژنرال را به حالت تعلیق در می آورد حمایت او از «عبدالقدیرخان» پدر اتمی پاکستان است و این که این ژنرال از زمره کسانی است که همه اهرم های نفوذ خود را به کار می گیرد تا مانع از دسترسی شبکه های اطلاعاتی آمریکا به مرکز عبدالقدیر می شود.
● پس از یک دوره فترت
معیارهای دوستی ودشمنی ژنرال متفاوت از آن چیزی است که ما تصور می کنیم. او با آن که یک نیروی کارکشته اطلاعاتی است اما در روابط بین الملل خویش همانند یک دیپلمات عمل می کند. نکته ای که از دیپلماسی این ژنرال می توان فهمید این است که او نمی خواهد میراثی که خود با عنوان مبارزان رهایی بخش از آن یاد می کند و ما به عنوان طالبان یا عرب های افغان می شناسیم از بین برود. حمید گل این ایده خود را در آخرین مصاحبه اش به اشپیگل می گوید : «بلی من از مبارزان رهایی بخش در افغانستان پشتیبانی می کنم - طالبان برای من مبارزان رهایی بخش هستند. آنان علیه اشغال و بردگی توسط غرب مبارزه می کنند، چنان که آنان پیش ازاین علیه شوروی ها و انگلیس ها جنگیده اند.»
به این صورت پس از یک دوره فترت، ژنرال در حالی که برگ نفوذ خود در شبکه شبه نظامیان طالبان را حفظ کرده در پروژه جدیدی طرف مشورت نیروهای تصمیم گیر غرب واعراب قرار می گیرد. پیش از آنکه نمایندگان عربستان و انگلیس به دیدار او بروند ژنرال چراغ سبز اولیه را نشان داده بود. او کارنامه مشرف را ناکام خوانده و در مقام یک استراتژیست اعلام کرده بود که یکی از راه های گریز از شکستی که در کمین مشرف و شرکای غربی آن نهفته است همانا بازگشت رهبران تبعیدی، وپیاده کردن تز دولت ملی در کشور است.
حمید گل این جمله را بار ها خطاب به مشرف و غرب بیان کرد که « مردم سرخورده پاکستان با ناامیدی از حکومت مشرف واقعاً به افراطی ها رو می آورند. » این سخنی بود که به مذاق همه تصمیم گیران غرب خوش آمد و با همین ایده بود که آمریکا و شرکای منطقه ای آن در این سوی خلیج فارس سناریو بازگرداندن بوتو وشریف را دنبال کردند.
اکنون که این سناریو تاحد زیادی به بار نشسته است ژنرال خود را کامیاب می بیند. بالطبع در دولت ائتلافی که یک سوی آن بوتو خواهد بود حمید گل نقشی افزون تر از ایام مشرف در گردش سیاست پاکستان ایفا خواهد کرد دلیل آن به یک تجربه مهم تاریخی برمی گردد.
تجربه ای که یاد آوری آن کمک شایانی به درک تحولات امروز پاکستان می کند. حمید گل بخشی از فعالیت های تشکیلاتی خویش در رابطه با عرب های افغان وطالبان را در زمان نخست وزیری بی نظیر بوتو به انجام رساند، از همین روست که او در یکی از گفت وگوهایش پس از بازگشت بوتو به پاکستان، به دوستانش توصیه کرد که تهدید های بی نظیر در زمینه مبارزه با طالبانیسم را چندان جدی نگیرند.

محمد بخشنده

منبع : روزنامه ایران