علت آفرینش انسان و هدف از زندگی

▪ سوره انعام آیه ۷۳:
و هو الذی خلق السموات و الارض بالحق و یوم یقول له کن فیکون قوله الحق ...
ـ ترجمه:
و او خدایی است که آسمان‌ها و زمین را بحق آفریده و روزی که ندای حق در خوابگاه عدم به هرچیزی خطاب کند که موجود باش آن چیز بی‌درنگ موجود خواهد شد، سخن او حق است ...
پس در معنای سوم حق، وقتی می‌گوییم این چیز حق است یعنی در جایی است که “باید” آنجا باشد یعنی متناسب با هدف کلی خلقت است. بنابراین اگر ما برای جهان یک هدف کلی قائل شدیم پس جهان هستی تحرک دارد، پویاست، روند دارد و این پویش به سوی یک هدف عمومی است.در این صورت حق به معنای “باید باشد” حتی در جهان غیر انسان‌ها هم معنا پیدا می‌کند. در آفرینش انسان، در هستی انسان طرحی است، نقشه‌ای است و این طرح برای هدفی است و متناسب با هدف است.(۷)
بنابراین اگرچه ذات الهی بنا به دلایلی که گذشت دارای هدف نیست ولی فعل او که جهان آفرینش و به طو رکلی همه مخلوقات است دارای هدف است، زیرا واجب‌الوجودی که هیچ نقص و نیازی ندارد کارهایش از روی حکمت است و هیچ عمل بیهوده‌ای از وی سر نمی‌زند چرا که کمال مطلق است.حال که معنی حق از دیدگاه وحی معین گردید و روشن شد معنای هدفدار بودن افعال خداوند چیست، به بررسی آیاتی می‌پردازیم که هدف خداوند از آفرینش انسان در آنها ذکر شده است.
▪ سوره هود آیه ۷:
و هو الذی خلق السموات و الارض فی سته ایام و کان عرشه علی الماء لیبلوکم ایکم احسن عملا و ...
ـ ترجمه:
و اوست خدایی که آسمان و زمین را در فاصله شش روز آفرید و عرش با عظمت او بر آب قرار یافت تا شما را بیازماید که عمل کدامیک از شما نیکو‌تر است و ...همان طور که از متن آیه و ترجمه آن بر می‌آید ایجاد جهان ماده - که یک ایجاد تدریجی است و در شش مرحله انجام گرفته است - مقدمه‌ پیدایش موجودی مختار که قابل انحطاط و ترقی باشد، بوده است تا با اختیار خود به کمال نهایی برسد و در یک جمله در این آیه هدف از آفرینش،‌‌ آزمایش انسان بیان شده است.(۸)
▪ سوره هود آیه ۱۱۸ و ۱۱۹:
و لو شاء ربک لجعل الناس امه واحده و لا یزالون مختلفین. الا من رحم ربک و لذالک خلقهم و تمت کلمه ربک لاملان جهنم من الجنته و الناس اجمعین.
ـ ترجمه:
اگر پروردگارت خواسته بود همه مردم را یک امت کرده بود ولی پیوسته (در امر حق) در اختلافند مگر کسانی که پروردگارت به ایشان رحمت آورده و برای همین “رحمت” است که خدا آنها را آفریده است و سخن پروردگار تو بر این رفته است که جهنم را از جنیان و آدمیان یکسره لبالب کند.چنانچه از سیاق آیه بر می‌آید هدف از آفرینش انسان رسیدن به رحمت معرفی شده است البته باتوجه به ترجمه آن برخی از انسان‌‌ها با سوءاختیار خود به آن رحمت دست نمی‌یابند و گرفتار عذاب می‌شوند، شاید این شبهه ایجاد شود که هدف از آفرینش انسان رحمت و عذاب (هر دو) می‌باشد که برخی با اختیار خود به رحمت و برخی به عذاب می‌رسند ولی پاسخ این است که هدف اصیل در آفرینش انسان رحمت است، اما چون این رحمت از طریق عمل اختیاری به دست می‌آید و لازمه مختار بودن این است که دو راه در پیش روی او (انسان) قرار بگیرد، پس رسیدن به رحمت اصالتا مطلوب است اما عذاب و جهنم به صورت تبعی می‌باشند.(۹)
▪ سوره ذاریات آیه ۵۶:
و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون.
ـ ترجمه:
من جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه عبادتم کنند.
همان گونه که از متن آیه شریفه بر می‌آید هدف از آفرینش انسان عبادت و پرستش می‌باشد. حال ممکن است این سوال مطرح شود که آیا ذات حق نیازی به پرستش جن و انس داشته است؟ هرچند پاسخ این سوال را به نحوی در مطالب گذشته داده‌ایم ولی خالی از نفع نیست که متذکر شویم خدای سبحان (واجب‌الوجود) از هیچ جهت نقص و حاجتی ندارد، تا درصدد برطرف کردن آن باشد و حاجت خود را تامین نماید. از طرفی د یگر فعلی که منتهی به غرضی نشود، لغو و سفیهانه است لذا خداوند عالم اگر در این آیه علت آفرینش انسان را عبادت بیان می‌کند، نفع آن به فعل خداوند که همان انسان است برمی‌گردد نه به خود خداوند.(۱۰) هدف نهایی از خلقت انسان همان حقیقت عبادت است یعنی بنده به واقع از خود و هر چیز دیگری بریده، همواره به یاد پروردگاش باشد و خود را در مقام ذلت و عبودیت واداشته رو به سوی مقام رب خود کند. البته این بریدن از غیر خدا به معنای منزوی شدن و سر در گریبان فرو‌بردن نمی‌باشد بلکه به معنای توجه خالصانه داشتن به معبود است یعنی حتی می‌توان در متن اجتماع بود ولی صرفا برای رضای حق قدم برداشت.
عبادت واقعی این نیست که انسان ظاهرا سر بر سجده بگذارد و اذکاری را بر لب زمزمه کند بلکه روح عبادت آن است که همواره در عمق وجود خود وجه بر خاک کوی دوست داشته باشد و با تمامی اعضا و جوارح اقرار به بندگی و خاکساری نماید. یعنی هر حرکت و عمل مثبتی که از انسان صورت گیرد به شرط آنکه به انگیزه و قرب ربوبی و براساس ارزش‌ها و تکالیف الهی باشد آن عمل و حرکت عبادت محسوب می‌شود.(۱۱)
نتیجه بررسی هدف فعل:
همان طور که دیدیدم در برخی آیات غرض از آفرینش انسان امتحان، برخی رحمت و برخی دیگر عبادت معرفی شده است. با کمی تدبر این مطلب کاملا قابل درک است که هیچ یک از اینها نه تنها باهم منافاتی نداشته بلکه هریک از اهداف ذکر شده وسیله‌ای هستند برای رسیدن به هدف نهایی که همان قرب الهی می‌باشد، یعنی حکمت خداوند بر این قرار گرفت که انسان مختار باشد، بر سر دو راهی قرار گیرد و بتواند انتخاب کند، با انتخاب خود، عبادت را برگزیند و سپس به مرتبه اعلای عبادت که خالصا لوجه الله می‌باشد رسیده،‌ رحمت خاص الهی شامل حالش گردد و در آن حال به قرب خدا دست یابد پس به طور خلاصه آزمایش، عبادت و رحمت هدف‌های متوسطی هستند که لازمه رسیدن انسان به آن هدف نهایی یعنی نزدیکی به خدا می‌باشند.(۱۲)
در اینجا لازم است اشاره کنیم که نزدیکی به خدا از نوع نزدیکی‌هایی که ما در جهان طبیعت می‌شناسیم نیست، بلکه یک واقعیت معنوی عمیق است که هرچه انسان به خدا نزدیکتر گردد بهتر می‌تواند با حقیقت آن آشنا شود. از آنجا که خداوند سرچشمه همه نعمت‌ها، موهبت‌ها و عظمت‌ها و کمالات است، پس هرگونه کمالی برای انسان در نزدیکی به خدا حاصل می‌شود و هرگونه نقص و انحطاط در دوری از محبوب است، البته این مسیر، یک مرحله ندارد بلکه درجات و مراتب متفاوتی دارد، که اولین مرتبه آن ایمان به خداست و کسی که ایمان به او ندارد در این مسیر قرار نگرفته است، پس از آن هر گونه سعی و تلاش در این راه هر لحظه انسان را به مرتبه ای بالاتر سوق می‌دهد، تا آنجا که به مبدا کمال نزدیک شود.البته دریافت رحمت کامل خداوند احتیاج به ظرفیت ویژه‌ای دارد و هرچه انسان بیشتر در امتحانات و آزمایش‌های الهی موفق شود، مقام او ارتقا پیدا کرده در نتیجه ظرفیت نیز افزایش می‌یابد پس ظرفیتی که گنجایش رحمت کامل خداوند را داشته باشد در سایه اختیار و انتخاب آگاهانه و مستمر حاصل می‌گردد، زیرا مسائلی وجود دارد که مبتنی بر نوعی شعور و معرفت است و ارزش‌ آنها بر کسی معلوم می‌شود که ظرفیت چنان معرفتی را پیدا کرده باشد. رحمتی هم که خداوند برای انسان به عنوان پاداش اعمال اختیاری‌اش در نظر گرفته است، چنان رحمتی است که تا انسان مسیر پرپیچ و خم کمال را طی نکرده و ظرفیت‌ لازم را به دست نیاورده باشد، هرگز قادر به درک ارزش آن نیست.(۱۳)

مرضیه کاظم خلج
پی‌نوشت‌ها:
۷- رک حق و باطل از دیدگاه قرآن، شهید بهشتی
۸- انا جعلنا ما علی الارض زینه لها لنبلوهم احسن عملا (کهف ۷)
ما آنچه را که بر روی زمین است زینت آن قرار دادیم تا آنها را بیازماییم که کدام‌یک نیکوکارترند.
الذی خلق الموت الحیوه لیبلوکم ایکم احسن عملا و هو العزیز الغفور (ملک ۲)
او کسی است که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدامتان دارای عمل بهتر هستید و او عزیزی آمرزنده است.
۹- مراجعه کنید به کتاب “بینش اسلامی” کتاب درسی دوره پیش‌دانشگاهی
۱۰- رک ترجمه تفسیر المیزان، موسوی همدانی
۱۱- مراجعه کنید به کتاب “بینش اسلامی” کتاب درسی دوره پیش‌دانشگاهی
۱۲- همان
۱۳- همان

منبع : روزنامه رسالت