والدین حتماً بخوانند

هر جا صحبت از امتحان به میان می آید استرس هم از راه می رسد و همه را گرفتار خود می کند، زیرا امتحان کوچک و بزرگ نمی شناسد و در هر سن و مقطع و موقعیتی همه را می ترساند. امتحانات مدرسه، دانشگاه، آزمون استخدامی، کنکور دانشگاه، امتحان رانندگی و... و هر چه اسم امتحان دارد با دلهره و اضطراب همراه است. جالب اینکه امروزه نه تنها دانش آموزان دچار استرس می شوند، بلکه والدین آنها نیز در فصل امتحانات روزهای پراسترسی را تجربه می کنند. به خصوص پدر و مادرهای جوان که فرزندشان دوره دبستان و راهنمایی را می گذراند، آن قدر دلهره دارند که گویی خودشان باید پشت میز مدرسه و در جلسه امتحان حضور یابند.
شاید بیشتر این نگرانی ها و استرسهای والدین به خاطر رقابتهای تنگاتنگ بین دانش آموزان باشد و یا مقایسه فرزندان با هم سن و سالان و دختر همسایه و پسر خاله موجب تشدید دلواپسی ها شود.
هر علتی که باعث بروز استرس و نگرانی در دانش آموز گردد به نفع او نیست و نه تنها کارایی وی را کاهش می دهد، بلکه اشتهای کودک را کم کرده، اختلالات تغذیه ای و عصبی در او به وجود می آورد که نتایج نامطلوبی در پی خواهد داشت. به اعتقاد روان شناسان و روانپزشکان دانش آموزانی که برای درس خواندن برنامه ریزی، تغذیه مناسب و همچنین در کنار مطالعه و درس به اندازه کافی استراحت و تفریح داشته و در محیط خانه احساس امنیت بیشتری داشته باشند، در امتحانات موفق تر خواهند بود.
نظر به اهمیت این موضوع در فصل امتحانات با دو تن از متخصصان مغز و اعصاب و تغذیه و رشد کودکان گفتگویی انجام دادیم که شما را نیز به مطالعه این گفتگو دعوت می کنیم:
▪ خانم دکتر نظری! با تشکر از فرصتی که به ما دادید لطفاً درباره نقش تغذیه در سلامت دانش آموزان و ضرورت تغذیه مناسب در روزهای امتحان توضیح دهید.
ـ نقش تغذیه در سلامتی افراد در هر سنی شناخته شده است، زیرا تغذیه خوب باعث عملکرد بهتر ارگانهای مختلف بدن مثل مغز، سیستم ایمنی و دفاعی و قلبی عروقی می شود. در مورد دانش آموزان نیز به دلیل شرایط سنی، تحرک و فعالیت بدنی آنها و درس خواندن و انجام تکالیف مدرسه می تواند نقش بسیار با اهمیتی داشته باشد.
در روزهای امتحان به علت استرس و فشارهای عصبی معمولاً تغذیه دانش آموزان دچار اشکال شده که هم روی یادگیری تأثیر می گذارد و هم به علت استرس، سیستم ایمنی بدن ضعیف شده و بیماریهای مختلف در این دوران سلامت آنها را تهدید می کند. بنابراین برای پیشگیری از اثرات نامطلوب تغذیه نامناسب و بروز بیماریها باید یک برنامه ریزی غذایی صحیح برای دانش آموزان تنظیم کرد تا عملکرد مغز و یادگیری آنها افزایش یافته و سیستم ایمنی بدن نیز تقویت شود.
▪ به عنوان یک متخصص بهداشت، رشد و تغذیه کودکان، چه برنامه غذایی برای دانش آموزان توصیه می کنید؟ چه غذاهایی در افزایش حافظه و یادگیری مؤثر است؟
ـ براساس نظر متخصصان بهترین راه برای افزایش یادگیری خوردن یک صبحانه کافی و مناسب است. صبحانه انرژی اولیه برای عملکرد مغز را تأمین می کند و ثابت شده در دانش آموزان باعث افزایش قدرت یادگیری، تمرکز و تقویت حافظه شده و قدرت حل مسأله را بالا می برد. یک صبحانه مناسب شامل مواد قندی کمپلکس و پروتئین می باشد تا انرژی کافی برای شروع فعالیتهای روزانه تأمین و در سطح مناسب نگهداری شود. بنابراین خوردن میوه و آب میوه تازه، شیر، پنیر، مغزها (مثل گردو و بادام)، تخم مرغ، غلات مثل عدسی همراه کمی چای که حاوی کافئین می باشد محرک خوبی برای فعالیتهای مغزی است. در مورد کودکانی که به خوردن صبحانه کامل علاقه ای نشان نمی دهند، حتی خوردن تنها یک لیوان شیر و یک عدد موز لازم و ضروری است و به هیچ عنوان نباید کودک صبحانه نخورده به مدرسه برود.
▪ بعضی از والدین بیشتر از نیاز کودک به او صبحانه یا هر وعده غذایی می خورانند که بیشتر موجب خواب آلودگی و سنگینی کودک می شود، نظر شما چیست؟
ـ بعضی مواد اثرات نامطلوبی در یادگیری دارند به عنوان مثال مصرف مقدار زیادی شیرینی و یا مقدار زیاد کافئین اثرات منفی به صورت ایجاد خستگی، تغییرات خلقی و کاهش آب بدن دارد یا خوردن مواد چربی زیاد باعث ایجاد احساس خواب آلودگی می گردد و یا هر ماده غذایی که بیش از ظرفیت کودک به او خورانده شود توصیه نمی شود.
▪ مواد غذایی موردنیاز کودک هنگام درس خواندن و روزهای امتحان چیست؟
ـ خوردن مواد پروتئینی در طول روز و وعده های ناهار و شام هم باعث عملکرد بهتر مغز می گردد. خوردن آب و مایعات فراوان در طول روز باعث شادابی و افزایش قدرت یادگیری می شود. در هنگام مطالعه و درس خواندن اغلب دانش آموزان احساس گرسنگی و خستگی دارند و معمولاً به خوردن یک میان وعده برای کارایی بهتر و ادامه مطالعه تمایل دارند. مواد سبک و کم چرب مثل مغزها (پسته، فندق، بادام، گردو، کشمش، بادام زمینی، چند عدد بیسکویت و شیر یا میوه و آب میوه، کمی نان و پنیر کم چرب به تمدید انرژی و تمرکز در بچه ها کمک می کند. در بعضی مطالعات غذاهایی نظیر توت فرنگی، شاه توت، مویز، ماهی، شکلات و بعضی ویتامین ها مثل تیامین، اسید فولیک و B۱۲در بهبود حافظه نقش داشته است.
▪ اینکه توصیه می کنند در جلسه امتحان خوردن شکلات مفید است آیا صحت دارد؟
ـ در موقع امتحان همراه داشتن چند شکلات کمک کننده است، زیرا مصرف شیرینی باعث می شود کودک هنگام امتحان آرامش داشته باشد. به طور کلی رژیم غذایی در دوران امتحانات باید حاوی مقدار زیادی پروتئین، کربوهیدرات های کمپلکس، آب و مایعات و مقدار کمی چربی باشد.
با تشکر از خانم دکتر نظری و اطلاعات ارزنده ای که در اختیارمان قرار دادند، گفتگو را با آقای دکتر فروغی پور متخصص مغز و اعصاب و دانشیار دانشگاه ادامه دادیم:
▪ آقای دکتر فروغی پور ! بفرمایید والدین چطور می توانند در زمان امتحانات به فرزندان خود کمک کنند تا در عملکرد مغز آنها اختلالی پیدا نشود؟
ـ امتحانات تحصیلی رایج، یک وسیله ارزیابی مطالب آموخته شده توسط دانش آموزان می باشد. موفقیت در امتحانات شامل دو قسمت خواهد بود: نخست - یادگیری قبل از امتحان و توانایی انتقال آنچه که آموخته شده به روی برگه های امتحانی. برای اینکه هر دو قسمت به طور مطلوب به انجام برسد به چند مؤلفه نیاز است:
۱) تلاش و کوشش دانش آموزان قبل از امتحان
۲) برنامه ریزی برای مطالعه و اختصاص زمان کافی و مناسب برای مطالعه
۳) داشتن توجه و تمرکز، زیرا یادگیری بدون داشتن توجه و تمرکز امکان ناپذیر است و اگر ساعتها در کنار کتاب و دفتر صرف شود، ولی توجه و تمرکز وجود نداشته باشد یادگیری خوبی به وجود نخواهد آمد.
▪ برای ایجاد تمرکز و توجه کافی چه باید کرد؟
ـ داشتن تمرکز و توجه هنگام مطالعه به چند عامل بستگی دارد:
از جمله این عوامل داشتن انگیزه قوی برای مطالعه است و پس از آن محل مناسب، به طوری که ساکت و آرام باشد، نور کافی داشته باشد، گرم یا سرد نباشد، باید به خاطر داشت که مطالعه در جمع خانواده و در حال صحبت کردن یا کنار تلویزیون روشن و یا همراه موزیک و موسیقی بازده مطلوبی نخواهد داشت. همچنین ترتیب مطالعه نیز در یادگیری مهم است. مغز انسان به طور طبیعی حدود ۳۰ - ۲۰ دقیقه به طور مستمر قادر است تمرکز داشته باشد و فرآیند یادگیری را با موفقیت انجام دهد و پس از آن قدرت یادگیری به سرعت کاهش می یابد. پس اگر قرار است چند ساعت مطالعه کنیم بهتر است این چند ساعت به زمانهای ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ای تقسیم شود و بین هر قسمت ۵ تا ۱۰ دقیقه استراحت داده شود. استراحت نیز نقش بسزایی در موفقیت دارد. در شرایطی که دانش آموزان خسته باشند (اواخر شب یا صبح خیلی زود) یادگیری کم خواهد بود، بنابراین استراحت کافی در یادگیری مؤثر است. به خصوص باید توجه داشت پس از مطالعه استراحت کافی باعث تثبیت مطالب آموخته شده می گردد.به همین دلیل توصیه می شود در شب امتحان دانش آموزان زودتر بخوابند و استراحت کافی داشته باشند. بدون تردید با حالت خسته و خواب آلود به جلسه امتحان رفتن به موفقیت منجر نخواهد شد.
مسأله مهم بعدی داشتن آرامش و دوری از اضطراب و هیجان است. در زمانی که اضطراب، ترس و یا هیجان وجود داشته باشد قدرت یادگیری کم می شود، بنابراین والدین محترم باید توجه داشته باشند از شرایطی که برای دانش آموزان اضطراب و هیجان ایجاد می کند پرهیز شود.
مؤلفه مهم بعدی داشتن اعتماد به نفس است که باعث می شود یادگیری افزایش یابد و دانش آموزان در امتحانات موفق تر شرکت کنند.
موارد زیادی وجود دارد که دانش آموزان با وجود مطالعه کافی هنگام امتحانات به علت نداشتن اعتماد به نفس دچار استرس و اضطراب شده و قادر نیستند مطالب یاد گرفته شده را بازگو نمایند.
برای جلوگیری از این اتفاق به کمک خانواده معلمان و نظام آموزشی نیاز می باشد. برای اینکه این پدیده پیش نیاید باید به دانش آموزان تفهیم شود که امتحانات واقعه دردناک و ترسناکی نیستند و نباید آنها را بیش از اندازه و واقعیت موجود بزرگ کرد. همچنین والدین نباید روی نمرات فرزندانشان زیاد حساسیت نشان دهند، زیرا همین مسأله باعث ایجاد استرس دانش آموزان و در نتیجه کاهش یادگیری و عدم موفقیت در امتحانات خواهد شد.
ایجاد محیطی آرام و با امنیت خاطر برای کودکان در منزل، از طرف پدر و مادر روحیه دانش آموزان را تقویت کرده و آنها را برای امتحان آماده می کند.
سرزنش کردن به خاطر نمره کمتر از ۲۰، مقایسه کردن کودک با هم سن و سالان و تأکید برتری دانش آموزان دیگر و... همه از نکات منفی است که اثرات نامطلوبی بر کودک خواهد گذاشت و باید از آنها پرهیز شود.

پروین محمدی

منبع : روزنامه قدس