دسترسی به تحصیل دوردست

گره‌های گوشه خیمه را که بگشایی، از چند نیمکت شکسته و خاک خورده نوید مدرسه ای را در این دوردست صعب العبور می شنوی. بیستم شهریور است. دختری از جایی میان خانه و چادر بیرون می آید و به لیوانی آب خنک دعوتمان می کند که در این بیابان نایاب است. آب نایاب است، غذا کم و جای لباس تن پوشی مندرس. چه جای پرسش از کتاب هایی که در این خانه ها هست یا نیست. هست، به قدر پنج کلاسی که دختر درس خوانده و نیست به اندازه کلماتی که کم کم از ذهنش پاک می شود. چند روز دیگر، گره های چادر مدرسه اینجا گشوده می شود، اما دورتر، یک روستاست ، یک آبادی است و پسر نوجوانی که چشم همه اهالی است.
آمار دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفری که از تحصیل بازمانده اند، به ظاهر تنها کمتر از چهار درصد جمعیت کشور را شامل می شود، ولی زیر بار سنگین شکوه ای فریاد می زند:«ما کور بودیم، بچه هایمان هم کورند. . .» می ایستی، این آمار را به بزرگ تر، که سنگین تر از بار چهار درصدی اش بر جامعه می یابی. بخش بزرگی از این جمعیت بازمانده از تحصیل، متعلق به محرومیت دور از دسترس است. برای نفوذ آموزش های رسمی به مناطق دورافتاده، راه حل های مختلفی همچون راه اندازی مدارس شبانه روزی در شهر ها یا روستاهای کوچک که یک منطقه را پوشش دهد، پیشنهاد شده است. ولی آموزش از راه دور، سیستمی است که اکنون بیش از سایر روش ها برای آن سرمایه گذاری شده است. با احتساب سرانه دانش آموزان، سالانه ۳۲ میلیارد و ۱۶۰ میلیون تومان اعتبارات به مؤسسه آموزش از راه دور تخصیص داده می شود.
با وجودی که حدود سه سال از فعالیت مراکز آموزش از راه دور می گذرد، در سال جاری، با توجه به مشکلات روستائیان در یافتن بنزین سفرهای هرروزه، ضرورت وجود چنین آموزش هایی بیش از پیش احساس می شود. با افزایش حسابگری بشر در استفاده بهینه از منابع و امکانات، تا حد امکان راه های کاهش سفرهای غیرضروری و ذخیره زمان صرف شده در این رفت و آمدها، به کار گرفته می شود. نتایج نظرسنجی که یک مؤسسه بین المللی به نام «سلون» از ۲۵۰۰ مدرسه و دانشگاه انجام داده است، نشان می دهد که نزدیک به ۳‎/۵میلیون دانش آموز و دانشجو در بین سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ در دوره های آنلاین ثبت نام کرده اند. این گزارش نشان می دهد که در طول ۵ سال گذشته ثبت نام در دوره های آنلاین به طور میانگین، سالانه ۲۱‎/۵ درصد افزایش داشته است.
● آموزشی ۴ ساله
اساسنامه مؤسسه آموزش از راه دور کشور براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی آذر ماه ۱۳۷۵ به تصویب رسید و در مهرماه ۸۲ به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. هدف از تأسیس این مؤسسه، ضرورت پاسخگویی به تقاضای روزافزون تحصیل و ارتقای حداقل آموزش های مورد نیاز تا دوره پیش دانشگاهی، فراهم آوردن فرصت برای افرادی که قادر به ادامه تحصیل از طریق معمول نیستند، غلبه بر محدودیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که مانع ادامه تحصیل بعضی افراد می شود، غلبه برمحدودیت های جغرافیایی برای مناطق صعب العبور، فراهم آوردن فرصت های آموزشی بیشتر برای ساکنین مناطق محروم بویژه دختران، تقویت آموزش های رسمی، بالابردن سطح فرهنگ عمومی جامعه با افزایش سطوح مدارک تحصیلی، جذب بازماندگان از تحصیل و. . . عنوان شده است.
بر اساس آماری که نورالدین میرزایی، رئیس مؤسسه آموزش از راه دور ارائه می کند، دو میلیون و ۴۰۰ هزار لازم التعلیم محروم از تحصیل در سال تحصیلی جاری بازمانده و در یکی از مقاطع تحصیلی از ابتدایی تا پایان متوسطه ترک تحصیل کرده اند.
میرزایی با اعلام این که در حال حاضر ۲۰۱ هزار و ۴۴۷ نفر از طریق آموزش از راه دور تحت تعلیم قرار دارند که از این میان ۸۰ هزار و ۹۶۳ نفر، لازم التعلیم و ۱۲۰ هزار و ۴۸۴ نفر، بزرگسال هستند. از این تعداد، ۷۰ هزار نفر از این دانش آموزان در مقطع راهنمایی، ۱۰۱ هزار نفر در مقطع متوسطه، ۱۸ هزار نفر در مقطع پیش دانشگاهی و ۱۰ هزار نفر نیز در رشته های کار و دانش مشغول تحصیل هستند. بر اساس این آمار، ۹۹ هزار نفر از این دانش آموزان در نقاط شهر و ۱۰۲ هزار نفر در مناطق روستایی دور افتاده تحت پوشش آموزش های از راه دور قرار دارند.
شمار مراکز امسال آموزش از راه دور سراسر کشور با افزایش ۳۰۶ واحدی نسبت به سال گذشته، به یک هزار و ۳۰۰ مرکز رسیده است. میرزایی با تأکید بر این که بیش از ۹۰ درصد توسعه مراکز آموزش از راه دور در روستا ها صورت گرفته است، در ادامه صحبت هایش می گوید: «سال گذشته ۱۰ هزار روستا و امسال ۱۳ هزار روستا تحت پوشش آموزش از راه دور قرار گرفته اند.»
● ابزارهای آموزش از راه دور
کتاب های خودآموز یکی از ابزارهای آموزش از راه دور است. این کتاب ها به صورتی طراحی شده که دانش آموزان بتوانند با کمترین نیاز به معلم ادامه تحصیل بدهند.
به گفته رئیس مؤسسه آموزش از راه دور، برای روستا ها کتابهای خودآموز در قالب لوح فشرده و سی دی تدوین شده که نیاز به معلم را به حداقل می رساند.
میرزایی می افزاید: «همچنین برای فراهم کردن شرایط تحصیل نیمه حضوری دانش آموزانی که دسترسی مناسبی به مدارس ندارند، ۷۲ عنوان کتاب خودآموز توسط معلمان تهیه شده که در سال تحصیلی جاری در اختیار این دانش آموزان قرار می گیرد.»
اما نوپابودن سیستم آموزش از راه دور در ایران موجب شده که هنوز این آموزش از روند طبیعی آموزش یک سال تحصیلی برخوردار نباشد. گفته های رئیس مؤسسه آموزش از راه دور، این موضوع را تأیید می کند. او هنگامی که از آماده سازی ۱۰۵ بسته آموزش از راه دور برای عرضه به دانش آموزان مشغول به تحصیل در این مراکز خبر می داد، اعلام کرد: «این بسته های آموزشی به صورت وی سی دی و نرم افزار رایانه ای تهیه شده و تا آذرماه در اختیار تمامی مراکز آموزش از راه دور کشور قرار می گیرد.»
آموزش الکترونیکی نیز به عنوان یکی از روش های آموزش از راه دور ایران به کار گرفته می شود.
اکنون حدود پنج مرکز الکترونیکی در این زمینه فعالیت دارند و رفع اشکال شرکت کنندگان در این دوره از طریق کلاسهای «آنلاین» صورت گیرد.
وی همچنین اضافه کرد: ۱۷هزار سند الکترونیکی نیز در قالب فایلهای ای-بوک و F.D.P تهیه شده که از طریق کتابخانه مجازی در اختیار مربیان و دانش آموزان مشغول به تحصیل در این مرکز قرار خواهد گرفت.
برای رفع اشکالات درسی دانش آموزان نیز کلاس های اقماری یا خانه های آموزش در روستا ها فعال هستند. هر مرکز آموزش از راه دور در مناطق مختلف کشور، موظف است حداقل ۱۰ کلاس اقماری یا خانه آموزش در روستا ها را تحت پوشش قرار دهد.
رئیس مؤسسه آموزش از راه دور توضیح می دهد که اکنون امکان ادامه تحصیل برای همه دانش آموزان و بزرگسالان داخل و خارج کشور از پایه اول راهنمایی تا پیش دانشگاهی از طریق آموزش از راه دور فراهم شده است. او با تأکید بر این که ثبت نام بزرگسالان در مراکز آموزش از راه دور هیچ محدودیت سنی ندارد، کارکرد دیگری به جز آموزش افرادی که در مناطق دورافتاده هستند، تعریف می کند. او می افزاید: «افرادی که مشکلات جسمی دارند، یا به دلیل تأهل و اشتغال نمی توانند در کلاس درس حضور پیدا کنند، می توانند با ارائه مستندات کافی از ناتوانی در رفتن به مدرسه، از طریق آموزش از راه دور ادامه تحصیل دهند. در داخل کشور، افراد می توانند با مراجعه به نزدیک ترین اداره آموزش و پرورش و در خارج از کشور از طریق سایت در مراکز آموزش از راه دور ثبت نام کنند.»
بر اساس زمان بندی برنامه چهارم توسعه، تا پایان این برنامه باید یک میلیون نفر دانش آموز بازمانده از تحصیل در سطح کشور تحت پوشش آموزش از راه دور قرار گیرند. نورالدین میرزایی، میزان پوشش مراکز آموزش از راه دور آموزش و پرورش در سال جاری بر اساس برنامه پیش بینی شده را ۲۴۰ هزار نفر و برابر ۸۳‎/۳ درصد اهداف برنامه اعلام کرد و افزود: «این عقب ماندگی با گسترش فعالیت در سال جاری و سالهای آتی جبران خواهد شد.»
میرزایی همچنین گفت: «امسال به منظور گسترش آموزشهای نوین در هر استان دو مرکز آموزش از راه دور الکترونیکی راه اندازی می شود.»
● آموزشی ناآشنا
یکی از دلایل عقب ماندن میزان پوشش آموزش از راه دور کشور از برنامه چهارم توسعه، ناآشنا بودن این نوع آموزش برای مردم است. شاید به این دلیل که بیشتر مخاطبان این نوع آموزش، به دلیل قرار داشتن در مناطق دورافتاده قرار است از این نوع آموزش استفاده کنند و طبیعتاً امکان دسترسی به رسانه ها را نیز ندارند تا از وجود چنین آموزشی آگاه شوند.
مسئولان مؤسسه آموزش از راه دور نیز طی چهار سال فعالیت خود به کاستی های موجود پی برده اند. میرزایی در این باره می گوید: « متأسفانه بسیاری از مردم بویژه در مناطق محروم و روستایی به دلیل بی اطلاعی از این موضوع برای ادامه تحصیل با مشکل مواجه شده اند. مهمترین مشکل مؤسسه آموزش از راه دور نداشتن ابزار اطلاع رسانی مناسب است. متأسفانه به رغم گذشت چهار سال از تأسیس این مؤسسه ما نتوانسته ایم آن طور باید و شاید جایگاه این مؤسسه را به مردم معرفی کنیم.»
یکی دیگر از نشانه های ناآشنایی با این شیوه آموزشی، صحبت های محمد سلیمانی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره استفاده از بسترهای آموزش از راه دور در کشور است. او چندی پیش گفت: «هم اکنون بستر و توانایی برای اجرای آموزش از راه دور در کشور فراهم است اما متقاضی برای اجرا وجود ندارد. ما باید نگرش و تفکرهای موجود را تغییر دهیم.».
محرومیت مخاطبان آموزش از راه دور، موجب شده که انتقاداتی نسبت به ابزارهای به کار گرفته شده در این نوع آموزش بر کار برنامه ریزان این سیستم آموزشی وارد باشد. در شرایطی که دانش آموزان مناطق دور افتاده این افراد از کم ترین امکانات آموزشی، معلم و کتاب و. . . محروم اند، توقع داشتن کامپیوتر و اینترنت به منظور آموزش از راه دور انتظار دوری به نظر می آید.
دکتر محرم آقازاده، مشاور آموزشی یونسکو و یونیسف در گفت و گو با مهر، عنوان کرد که زیرساخت های این نوع آموزش ها در کشور هنوز با چالش های فراوانی روبه روست. او معتقد است: «آموزش الکترونیک در کشورمان از جهت نفوذ بدون مشکل بوده و چالش های فرهنگی و فنی زیرساختی دارد.»
وی می افزاید: «دانش آموزان داخل کشور به دلیل دسترسی نداشتن آسان و کم هزینه به اینترنت نمی توانند مانند دانش آموزان سایر کشور ها از امکانات آموزش از راه دور استفاده کنند.»

شهین درویش

منبع : روزنامه ایران