انتظار معجزه نداشته باشید

دیپلمات های اکثر نقاط جهان، در هوای سرد زمستانی این روزها در جیب پالتوهای بلند خود تقویم کاری تازه یی گذاشته اند؛ تقویم سال ۲۰۰۸. تقویمی که هنوز ناکامی ها و کامیابی هایش معلوم نیست. ولی تقویم ۲۰۰۷ که برگ آخر آن هم به پایان رسیده، اکنون آماده بازخوانی و قضاوت کردن است. قضاوتی که گرچه ممکن است دقیق و همه جانبه نباشد اما می تواند تصویری کلی از رویدادهای پراکنده به دست دهد. دیپلماسی ایرانی در سال ۲۰۰۷ نیز مشمول چنین قضاوتی خواهد بود؛ قضاوتی که جنبه های مختلفی را از رابطه با شرق و غرب عالم دربرمی گیرد اما هنوز هم آن چیزی که محور توجه جهانی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی است، چیزی نیست جز فراز و نشیب های روابط تهران و واشنگتن. سال ۲۰۰۷ از این نظر سالی استثنایی بود.
● معجزه یی در کار نیست
تحلیلگران بی بی سی قبل از اینکه به تعطیلات کریسمس بروند در ارزیابی آخر سال خود از سیاست خارجی جمهوری اسلامی نتیجه گیری کرده اند که در سال ۲۰۰۷ معلوم شد می توان انتظار هر نوع رفتاری را از ایران داشت و هیچ چیز در مورد این کشور بعید نیست حتی اگر آن چیز شکستن تابوی مذاکره با امریکا باشد. بی شک چیزی که بیش از همه باعث شکل گیری چنین قضاوتی از سوی تحلیلگران غربی درباره سیاست خارجی ایران شده به گفت وگوی تهران و واشنگتن در عراق برمی گردد آن هم درست در شرایطی که اختلاف تهران و واشنگتن بر سر پرونده هسته یی داغ ترین روزهایش را سپری می کرد. بنابراین در نگاه تحلیلگران غربی، عملگرایی سیاست خارجی ایران در سال ۲۰۰۷ می تواند نویددهنده این باشد که در سال جدید میلادی می توان انتظار مذاکره دوجانبه ایران و امریکا را نیز داشت که در صورت وقوع، بزرگ ترین اتفاق دیپلماتیک سال در سراسر جهان نیز قلمداد خواهد شد. ولی هنوز انتظار چنین مذاکره یی تا حد زیادی خوشبینانه به نظر می رسد. هر چند از ابتدای سال ۲۰۰۷ تا کنون به مناسبت های مختلف، نشانه های مثبتی از تهران و واشنگتن مخابره شده که برای زمینه سازی گفت وگو ها لازم است اما واقع گرایی سیاسی حکم می کند که نباید موانع زیادی که بر سر چنین گفت وگویی وجود دارد را از یاد برد؛ موانعی که در صدر آن همچنان پرونده هسته یی جمهوری اسلامی قرار دارد.
امریکا که در یک هفته مانده به شروع سال ۲۰۰۷ نخستین قطعنامه شورای امنیت را با کمک سایر اعضای دائمی این شورا برای تحریم ایران و ۲۸۵ روز پیش نیز دومین قطعنامه را در این شورا از تصویب گذراند، اکنون در حالی وارد سال ۲۰۰۸ شده که دیپلمات های کاخ سفید در تلاش برای تصویب سومین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران به دلیل عدم تعلیق غنی سازی اورانیوم هستند. اما از یک ماه پیش این تلاش ها همواره با ناکامی مواجه شده است. تقریباً تمام تحلیلگران بر این باورند که دلیل اصلی ناکامی دیپلمات های امریکایی برای اعمال فشارهای شدیدتر بر ایران از طریق تصویب قطعنامه یی تازه در شورای امنیت، به ارزیابی ماه گذشته آژانس های اطلاعاتی امریکا درباره فعالیت های هسته یی ایران برمی گردد که در آن عنوان شده بود جمهوری اسلامی از سال ۲۰۰۳ فعالیت ها برای ساخت سلاح هسته یی را متوقف کرده است. درباره این گزارش که تحلیلگران آن را آبی بر آتش اختلاف های رو به فزونی میان تهران و واشنگتن تعبیر کرده اند، تفسیرهای فراوانی صورت گرفته، اما عمده ترین پیامدی که این گزارش تاکنون برجای گذاشته، فروکش کردن کشمکش بر سر پرونده هسته یی ایران و بالطبع کاهش امواج دشمنی تهران و واشنگتن است. ایران به وضوح از گزارش نهادهای امنیتی امریکا استقبال کرده و محمود احمدی نژاد در نخستین کنفرانس خبری خود پس از انتشار این گزارش اعلام کرد در صورتی که امریکا یکی دو گام دیگر در جهت کاهش تنش ها بردارد، فضای گفت وگو میان دو کشور فراهم خواهد شد.
در عوض امریکایی ها هم عین همین انتظار را از تهران دارند. آنها هم از تهران می خواهند برای بازشدن درهای گفت وگو، دستگاه های سانتریفوژ خود را دست کم برای مدتی خاموش کند. این درخواستی است که وزیر امور خارجه امریکا در سال گذشته بارها تکرار کرده است. او به مناسبت های مختلف گفته که حاضر است با همتای ایرانی خود در هر نقطه، هر زمان و درباره هر موضوعی صحبت کند مشروط به اینکه ایران غنی سازی اورانیوم را متوقف کند. شرطی که امریکایی ها برای مذاکره با ایران گذاشته اند، در شرایط حاضر به حدی غیرعملی جلوه می کند که استقبال واشنگتن از مذاکره با ایران را هم به چیزی در حد تعارف سیاسی تقلیل می دهد و انتظار عملی شدن مذاکرات دوجانبه میان دو کشور را کاهش می دهد. با این حال همین که تاکنون سه دور مذاکره میان تهران و واشنگتن برای حل مسائل امنیتی عراق صورت گرفته می تواند نویددهنده تعمیم این مذاکرات به عرصه روابط دوجانبه باشد. خصوصاً که امریکایی ها فروکش کردن بحران امنیتی در عراق طی سه ماه گذشته را تا حد زیادی نتیجه کمک های ایران ارزیابی کرده اند و بنابراین اگر دو کشور از مذاکرات خود پیرامون عراق احساس رضایت کنند، بعید نیست که سال ۲۰۰۸ را به سالی برای گفت وگوهای دوجانبه نیز تبدیل کنند.
هر چند باز باید درباره هر گونه پیش بینی نسبت به چنین گفت وگویی کاملاً محتاط بود و در دام تحلیل های خوشبینانه در نغلتید. به ویژه که در سال ۲۰۰۸ متغیرهای زیادی وجود دارند که می توانند احتمال مذاکره مستقیم میان ایران و امریکا را کم یا زیاد کنند. مثلاً نتیجه انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال ۲۰۰۸ ممکن است باعث تصمیم سازی های تازه در کاخ سفید پیرامون ایران شود. حتی تا پیش از برگزاری این انتخابات نیز به نظر می رسد که رفتار جمهوری خواهان حاکم در کاخ سفید با احتیاط بیشتری همراه شود چرا که آنها به هیچ رو مایل نیستند در سال آخر ریاست جمهوری بوش، بهانه های جدی به دست رقیبان دموکرات خود بدهند و بنابراین از دست زدن به سیاست هایی که می تواند سبب ساز تضعیف جایگاهشان شود به شدت پرهیز می کنند. غالب تحلیلگران نیز بر این باورند که جمهوری خواهان در آخرین سال تصدی بر کاخ سفید، درصدد القای تصویر صلح طلبانه تری از خود هستند و می خواهند به افکار عمومی بباورانند که نتیجه جنگ با تروریسم دستیابی به صلح بوده است.
فروکش کردن بحران امنیتی در عراق، مذاکرات خلع سلاح کره شمالی، اجلاس صلح فلسطین و اسرائیل و تاکید بر دیپلماسی برای حل پرونده هسته یی ایران همه نشانه هایی است که می توان سیاست خارجی کاخ سفید را در سال آخر ریاست جمهوری بوش از دل آن بیرون کشید و تفسیر کرد. به تعبیر عامیانه تر، کاخ سفید در سال ۲۰۰۸ دست به عصاتر از گذشته خواهد بود و این برای تهران برگ برنده بزرگی است که می تواند در مناسبات جهانی خود از آن استفاده کند. تهران می داند که حتی اگر بر تعداد سانتریفوژهای خود برای غنی سازی اورانیوم روز به روز هم بیفزاید، باز ایالات متحده برای جلب اجماع جهانی جهت تصویب قطعنامه یی تازه علیه ایران با مشکل مواجه خواهد بود.
بنابراین برای ایران این فرصت ایجاد می شود که حریف را در میدان نبرد با دشواری روبه رو سازد. هر چند به هرحال از قرائن پیداست که واشنگتن نیز در سال ۲۰۰۸ در کنار فضاسازی برای مذاکره با ایران، به تلاش ها برای تشدید فشارها به تهران ادامه خواهد داد. به همین دلیل امیدوارانه ترین تحلیل ها درباره درگرفتن مذاکره یی مستقیم میان ایران و ایالات متحده همچنان دریچه بازشده میان دو کشور در بغداد را نشانه رفته اند؛ جایی که رایان کروکر سفیر امریکا و حسن کاظمی قمی سفیر ایران تاکنون سه بار با هم دست داده اند، پشت یک میز نشسته اند و پیامد مذاکراتشان به اذعان مقام های امریکایی کاهش خشونت ها در عراق بوده است.
با این حال حتی مذاکرات دو کشور در عراق هم به حدی شکننده است که به رغم همه خوش بینی های موجود نباید آنها را نادیده گرفت. مثلاً قرار گرفتن سپاه قدس در لیست گروه های حامی تروریسم وزارت امور خارجه ایالات متحده و ادامه بازداشت دیپلمات های دستگیر شده در اربیل، مسائلی هستند که خطر ناکامی را بر سر مذاکره تهران و واشنگتن در عراق قرار داده اند. به همین دلیل تحلیلگران واقع گرا، انتظاری برای وقوع معجزه در روابط ایران و امریکا در سال ۲۰۰۸ ندارند و موانع موجود بر سر برقراری رابطه میان دو کشور نیز گواهی می دهد که نباید انتظار وقوع معجزه یی از این دست را داشت، شاید واقع بینانه تر این باشد که امیدوار باشیم تنش ها میان دو کشور از آن چیزی که هست بالا تر نرود. دست کم برای چنین امیدی قرائنی وجود دارد.

مهدی تاجیک

منبع : روزنامه اعتماد