جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


بررسی دیدگاه گردشگران و کارشناسان پیشین و کنونی در باره ایران


بررسی دیدگاه گردشگران و کارشناسان پیشین و کنونی در باره ایران
بررسی دیدگاههای مسافران در طول تاریخ و تفسیرهای ارزشمند جامعه شناختی در مورد تغییر نیازهای مسافران در دوره های مختلف، راهی مطمئن برای شناخت انگیزه مسافرت است. در این میان مطالعه و بررسی سفرنامه های گردشگران پیشین یکی از بهترین منابع برای شناخت دیدگاههای ایشان است.
قدیمی ترین سفرنامه که به زبان فارسی است، سفرنامه ناصر خسرو حکیم و شاعر بزرگ ایرانی است که به واسطه خوابی که می بیند از خوب غفلت بیدار می شود و پیش از حمله تازیان به ایران سفر می کند، وی ایران را دارای تمدن عظیم و کهن می داند.
نوشته های او به همراه سفرنامه سیاحان دیگری از جمله هرودت مورخ معرف یونانی که در زمان هخامنشی از ایران بازدید کرد و همچنین کزنفون مورخ و فیلسوف آتنی که درجوانی شاگرد سقراط بود، شکوه و عظمت ایران را ستایش کرده اند.
ابن بطوطه نیز از بارزترین ایرانگردان، پس از انقراض پادشاه ساسانی است. وی سفر خود را در سال ۷۲۵ هجری، قمری با دید عبرت آموزی آغاز نمود و به دلیل تقوایی که داشت به هر شهری که وارد می شد به سراغ مشایخ و پیرامون طریقت می رفت. (ملکی ۱۳۷۴، ۲۸۲)
اولین جهانگرد اروپایی که به ایران آمد و سیاحت نامه نوشت، بنیامین تودلای از اهالی اسپانیا است، که بین سالهای ۱۱۶۴، ۱۱۷۳ از ایران دیدن کرده است، وی در سفرنامه اش، ضمن توصیف شهر شوش از خشایار شاه و چهارده معبد کلیمی نام می برد، سفرنامه وی در سال ۱۵۴۳ در استانبول به زبان عربی چاپ و منتشر شد. از معروفترین جهانگردانی که به ایران سفر کرد مارکوپولوی ونیزی است، وی در سال ۱۲۷۳ م در سفر خود به چین از ایران عبور می کند و چنین توصیف می کند. تمام اهالی ایران مسلمانند، در شهرها مردم به پارچه بافی طلا و ابریشم می پردازند و عمده محصولات آنان عبارت است از پنبه، غلات، حبوبات، انگور، انواع میوه ها و... ایران در قدیم ایالت آباد و وسیعی بود، ولی اکنون قسمت اعظم آن به وسیله تاتارها خراب شده است. ایرانیان بسیار نیک رفتار و مبادی آدابند و از کردارشان پیداست که مسیحیان را دوست دارند (صحیحی ، ۱۳۵۰، ۳۳).
هیچ دوره ای از دوران تاریخی ایران به اندازه دوره صفویه درباره ایران مطلب ننوشته اند و درحقیقت قرن هفدهم را می توان قرن سفرنامه ها دانست. در سال ۱۵۹۸ م همزمان با ورود برادران شرلی، شاه عباس فرمانی صادر کرد که سر آغاز نوینی در تاریخ ایران گردی بیگانگان تلقی گشت، قسمتی از آن فرمان چنین است: (اراده شاهانه ما این است که قلمرو ما از این تاریخ به روی همه عیسیویان باز باشند، به نحوی که هیچ فردی از اتباع ما در هر شان و مقامی کلامی ناروا به روی آنها بر زبان نیاورد. هیچ مامور یا صاحب اختیاری حق بازرسی آنها را نداشته و نمی تواند بر آنها عوارض تحمیل نماید. افراد روحانی ما نیز حق دخالت و مزاحمت در کار ایشان را نخواهد داشت و احدی هم حق ندارد، دلیل حضور آنها را در سرزمین ما استفسار نماید و ...
قسمتی از سفرنامه شرلی که از ممالک عثمانی و ایران عبور کردند به این شرح است:
باید دانست که مملکت ایران بر سکنای اهل خارجه به مراتب بهتر از ممالک عثمانی است، زیرا که پادشاه ایران از حین جلوس خود مملکت را به طوری مطیع و امن کرده است که شخص می تواند در تمام مملکت سفر کند، بدون اینکه سلاحی با خود داشته باشد، اهالی خیلی خوب و مودب و نسبت به خارجی مهربان هستند (مرسولند ۱۹۹۷، ۱۳۲).
شاردن از گردشگران مشهور دوره صفویه میگوید((.........در تمام دنیا کشوری مثل ایران برای سیاحت و گردشگری وجود نداردخواه از نظر کمی خطرات وازلحاظ امنیت راههاوخواه از لحاظ کمی مخارج که معمول کثرت عمارات عمومی مخصوص مسافرین در سراسر امپراطوری ایران است ودر این عمارات مسافران به رایگان سکونت اختیارمیکنند.....(شاردن زان ۱۳۴۵ )
در زمان حکومت ناصر الدین شاه "بر اثر تدبیر و کاردانی ولیاقت میرزا تقی خان امیر کبیر"برای فراهم شدن بستر مناسب جهان گردی و امنیت و آسایش گردشگران ومسافران اقداماتی وسیع انجام شد.از جمله:تامین امنیت،.گسترش عدالت ، انجام اصلاحات اداری واجرای طرحهای آبادانی خصوصا ایجاد واحداث چاپارخانه های متعدد و واحدهای پذیرایی در درون شهرها ودر مسیر جاده ها با گماردن مامورانی با اسبانی تندرو....(محقق داماد سید مصطفی ۱۳۷۶ )
پس از انقراض صفویه و حاکمیت افغانها و خرابیهای آنها تا مدتی گردشگران به ایران نیامدند.به تدریج با حاکمیت نادرشاه،کریم خان زند و سپس ایل قاجارامنیت بازگشت وسیاحتها آغاز شد.کریم خان زند طی فرمانی آزادی مذهب وتجارت را برای بیگانگان آزاد کرد . سفرنامه گاسپارد دروویل در این عصر قابل توجه است.قسمتی از سفرنامه او به این شرح است :ایرانیها بسیار مهماندوست هستند وخود نمایی را خیلی دوست دارند،به طوری که اغلب اوقات از دوستانشان به طرز با شکوهی پذیرایی میکنند....مهماندار موقعی کاملا ارضا میشود که اتاق ناهار خوریش پر از میهمان باشد....در ایران وسایل نقلیه ناشناخته است.وراهها فوق العاده بد است وکاروانسراها آنچنان وسایلی برای پذیرایی ندارند....از انجاییکه اصول مهمانوازی درهمه جا با دقت رعایت میشود،بسیاری از ایرانیان به سفر میروند وحتی میتوانند یک سنت هم از جیب خود خرج نکنند،زیرا،به هرشهر یا دهکدها که میرسند صاحبخانه با روی باز از آنها پذیرایی میکند.....))(اعتماد مقدم .۱۳۷۰. ۲۲۷ ).
از حق نباید گذشت که در شناساندن ایران و جاذبه های آن به بیگانگان برخی مستشرقین خیرخواه تلاشهای فراوانی کردند که یکی از آنها پرفسور ادوارد براون بود که سالها زبان فارسی را در لندن تدریس میکرد،یکی از آثار گرانبهای او (یکسال در میان ایرانیان)است.او درباره درباریان وشاهان قدیم این گونه قضاوت میکند:طرز فکر سلاطین و زمامداران مشرق زمین حیرت آور است،زیراآنها آثار گذشتگان را از بین میبرند ودر عوض امارتی را به وجود میاورند که نامشان را حفظ کند ودیگر متوجه نیستند که همانگونه که آنهاآثار سلاطین و نسلهای گذشته را از بین میبرند،سلاطین ونسلهای گذشته نیز اثارانها را از بین خواهند برد،بدین ترتیب ویرانی بر ویرانی افزوده میشود و انچه ذوق و سلیقه روح بزگ ایرانی به وجود اورده دستخوش فنا میگردد....(شاهانی.۱۳۶۸.۸۸۳ ) .
● دیدگاه گردشگران کنونی
ضرورت گردشگران کنونی
ضرورت آگاهی هر چه بیشترنقطه نظرات گردشگران در جهت رفع موانع و محدودیتها ودر نهایت ارائه راه حل در پیشبرد توسعه صنعت کشورمان،ضرورت پرداختن به این مطلب را آشکار می کند، متاسفانه به دلیل تبلیغات سوء از سوی رسانه های استکبار جهانی، بسیاری از گردشگران از مسافرت به ایران خودداری می کنند، یک گروه از گردشگران سوئدی که برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط شرکت خدمات مسافرتی سیروسفراز نقاط مختلف ایران دیدن کردند،همگی متفق القول بودند که:"بر خلاف تبلیغات رسانه های غربی ، ایراناز امن ترین کشورهای دنیا محسوب می شود و ما به گردشگران خارجی توصیه می کنیم که در برنامه های سفرهایشان دیدار از ایران رادراولویت قرار دهند".خانم کارولین عضو یک گروه نوزده نفره گردشگری استرالیایی که توسط شرکت خدماتی استقلال به مدت ۱۰ روز از جاذبه های سیاحتی و تاریخی شهرهای مختلف ایران دیدن نمودند،در پایان سفر خوددر یک مصاحبه مطبوعاتی اظهار نمودند:
"بر عکس آنچه رسانه های خبری غرب به ما القاء کرده بودند،حضور زنان درتمامی فعالیتهای اجتماعی بسیار مشهود است،.....به اکثر کشورهای جهان مسافرت کرده ام ،اما به اعتقاد من ایراناز زیباترین و امن ترین کشورهای دنیاست،ایران همه نوع جاذبه تاریخی ،طبیعی و فرهنگی را دارد(احمری،۱۳۸۳،۳).
چکیده پروزه نظرسنجی با عنوان "تاثیر پذیری گردشگران از وضعیت فرهنگی،اجتماعی و سیاسی ایران"که از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات ایران گردی و جهانگردی در سال۱۳۷۹ انجام شد،نظرات اجمالی گردشگران را در خصوص ایران به این ترتیب ارائه می کند:
۱) ایران کشوری است با مردم مهربان(۲۴ درصد)
۲ ) کشوری با نقاط دیدنی(۲۰ درصد)
۳ ) کشوری که میل دارم دوباره آنرا ببینم(۱۴ درصد )
۴) کشوری با زنان دارای حجاب اسلامی (۱۵ درصد)
۵) کشوری متاثر از انقلاب (۱۰ درصد)
۶) یک کشور افسانه ای (۹ درصد)
۷) کشوری با مشکلات زیادی برای گردشگران(۵ درصد)
۸) کشوری با شعارهای تند(۳ درصد)
گردشگران درمورد هر کدام از موارد زیر قبل و بعد از سفر چنین قضاوت کرده اند:
ـ آزادی سیاسی و اجتماعی در ایران: نظر گردشگران در این مورد قبل از سفرخوب نبوده ولی پس از سفر ، آنها نظر مثبت تری پیدا کرده اند و دیدگاه مثبت از ۳۰ تا ۳۴ درصد ارتقاء یا فت و دیدگاه منفی از ۷/۳۰ در صد به ۱۸ در صد تنزل نمود.
ـ دین اسلام: اکثر جهانگردان پس از سفر احساسشان نسبت به دین اسلام در مقا یسه با قبل از سفر ، در مجموع اندکی بهتر شده است ، به طوری که دیدگاه مثبت از ۴/۲۷ درصد به ۵/۲۸ درصد رشد کرده است و دیدگاه منفی از ۱/۵۱ درصد به ۷/۴۶ درصد تنزل پیدا کرده است.
ـ رفتار مردم کوچه و بازار ایران : رفتاری مهمان نوازانه و مهربان تلقی نموده اند.
ـ نقاط قوت گردشگری ایران از دیدگاه گردشگران خارجی : شامل نقاط دیدنی و جاذبه های تاریخی و فرهنگی و رفتار دوستانه ایرانیان است،نقاط ضعف از دید این افراد عبارتند از: مشکلات ذهنی و پنداری غلط گردشگران خارجی درباره ایران، مشکلات قانونی به خصوص مشکلات مربوط به صدور روادید و مقررات گمرکی، مشکلات رفاهی و تدارکاتی و مشکلات بیمه جان و مال گردشگران.(حسینی،۱۳۸۴،۱۵● دیدگاه کارشناسان جهانگردی در ایران
کارشناسان صنعت گردشگری کسانی هستند که در جذب گردشگران تلاش و برنامه ریزی می کنند،یکی از مجموعه خدمات و فعالیتهایی که در این زمینه نقش عمده و اجرایی تری دارند آزانسهای مسافرتی هستند.
رضا اشرف کارشناس بازاریابی گردشگری در خصوص نقش این آزانسها در توسعه گردشگری در ایران می گوید:
" آزانسها در واقع بازوهای صنعت گردشگری هستند و می توانند پس از جرقه هایی که دولت در شناساندن کشور می زند، گردشگران را جذب کنند،آما نمی توانن متولی اصلی برای تبلیغات برون مرزی باشند،....معرفی ایران به عنوان یک کشور توریستی با ید از طریق دولت صورت بگیرد، چرا که ممکن است ، آزانسها بتوانن اطلاعات صحیحی را به سویمرزها انتقال بدهند..............نمایشگاهها نیز محل جذب نیست، بلکه محل مبادله اطلاعات است،....... میزان ورود گردشگران خارجی در حداقل است و از توان مالی کافی نیز برخوردار نیستیم.
در ایران جذب گردشگر را فقط آزانسها دارند انجام می دهند، در حالی که چندین ارگان مسئولیت آن را به عهده گرفته اند. مثل:( سازمان سیاحتی و مراکز تفریحی بنیاد مستصعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، سازمان حج و زیارت،میراث فرهنگی، شهرداری، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) ،شورای عالی ایرانگردی وجهانگردی ،سازمان ایرانگردی وجهانگردی و....). آما در عمل از زیر آن شانه خالی کرده اند.
مشکلات ما نداشتن یک مرجع واحد برای تبلیغ و جذب گردشگر است....... شاید بخش عمده ای از مشکلات همین تعدادمرکز تصمیم گیری و تعویض زود هنگام مدیران باشد"امیر احمری کارشناس مطالعات راهبردی شرایط فعلی گردشگری ایران را چنین توصیف میکند."برسی جغرافیایی گردشگری ایران ، سوابق تاریخی و عظمت فرهنگی کشور، تنوع آب و هوا، آداب و رسوم، جشن ها ،کوچ ها، کوره راهها ،موسیقی، هنر، صنایع دستی،تسهیلات و امکانات نسبتا قابل قبول پذیرایی،تنوع غذاها و میوه ها و از همه مهمتر خونگرم و میهمان نوازی ایران، امکانات بالقوه ای برای جلب گردشگران در ایران است،اما بی توجهی و نبود بودجه و مدیریت کارآمد و پاره ای مشکلات و معضلات دیگر،مانع از رشد و توسعه این صنعت است،در کشور ما با وجود آگاهی وقامات،سازمانها و.... از اثرات مثبت اقتصادی توسعه این صنعت تا کنون تحولات چشمگیری صورت نگرفته است، بدیهی است پویا نمودن صنعت گردشگری در ایران علاوه بر بررسیهای دقیق و برنامه ریزی های وسیع با استفاده از تجارب و تخصص کارشناسان نیاز به همکاریهای وسیع و پشتیبانی مالی بخش دولتی در کلیه زمینه ها اعم از کارهای تبلیغاتی در سطح وسیع جهانی وسرمایه گذاریهای زیر بنایی عظیم در سطح ملی را می طلبد."(گرایی،۱۳۷۸، ۵۴ )
دکتر امامی معاون سابق امور بین الملل و بازاریابی سازمان ایران گردی و جهانگردی : نگاه مردم و مسئولین ما به مساله گردشکری نگاه مثبتی نیست و تا این نگاه را تغییر ندهیم ، نمی توانیم قدمی بر داریم...... خوشبختانه امروز رسانه ها توجه خاص به این مقوله دارند،فرهنگ برخورد با گردشگران بسیار مهم است و تاثیر به سزایی در نگه داری گردشگران دارد و مسلما هزینه جذب مجدد گردشگران از طریق مسافران قبلی بسیار پایین تر از هزینه اقدام اولیه کشور مبدا است، مشکلات قانونی شامل رویداد،مجوز برای خارج کردن کالاهای فرهنگی و از این قبیل هستند که باید اصلا حاتی در این قوانین به عمل آید،ما در بخش خدمات ،جاده ،هتل، اورزانس و مراکز بهداشتی ضعیف هستیم، به نظر می رسد سهم ایران در گردشگری بسیار بیشتر از آن چیزی است که در حال حاضر و در شرایط فعلی وجود دارد.(امامی،۱۳۷۸،۵۲ )
دکتر احمد روستا ،کارشناس جهانگردی و استاد دانشگاه در خصوص گردشگری ایران ، چنین نظر می دهد:
اساس گردشگری ایران در نوع نگرش، بینش وسطح انتظارات از گردشگری است،تا روزی که نوعی فرهنگ و ارزش مشترک در گردشگری ایران معنا نیابد، گردشگری کشور سلیقه ای ، مقطعی و نگران کننده خواهد بود. برای رفع این نابسامانی لازم است متولیان گردشگری کشور با مشورت با هسته های قدرت رسمی و غیر رسمی کشور تکلیف گردشگری را روشن ساخته و چارچوب ها را مشخص سازند.نظام گردشگری ایران تحت تاثیر انواع عوامل محیطی ، ملی و بین المللی است،هر گونه رویداد اقتصادی ، سیاسی و حوادث طبیعی در داخل و یا روابط سیاسی و تبلیغاتی جهانی و برخوردها در سطح بین الملل به نحو چشمگیری نظام گردشگری را تحت تاثیر قرار می دهد.......... به همان اندازه که بسته بندی مناسب در فروش کالا نقش دارد ،توجه به عوامل زیبایی شناختی ، تمیزی مکانها و جاذبه های گردشگری می تواند در رضایت یا عدم رضایت گردشگری اثر بگذارد.(روستا،۱۳۷۸،۲ )
● دیدگاه اسلام در زمینه سفر وگردشگری:
با توجه به این که کشور ایران یک کشور اسلامی محسوب می شود،لذا توجه به به مبا نی اسلام در مورد گردشگری ضروری است و باید در برنامه های آینده نیز لحاظ شود،تا تناقض و عدم هماهنگی از میان برود.
به نظر می رسد گردشگری پس از انقلاب اسلامی مورد بی مهری قرار گرفته است،این پدیده که می توانسته به عنوان یکی از مقدس ترین ابزارها در خدمت اسلام و انقلاب اسلامی قرار گیرد،مورد بدبینی واقع شده و به همین جهت تا کنون حرکتی جدی و اساسی در جهت را اندازی و گسترش آن نشده است.
این در حالی است که دین اسلام گردشگری را امری پسندیده شمرده ،در یک بررسی اجمالی در قرآن می توان چهار گروه از آیات در این ارتباط مشا هده کرد که عبارتند از:
۱) آیات مربوط به سیر وسفر به منظور پند گرفتن از زاد و زیست پیشینیان مانند آیه ۲۰ سوره عنکبوت:" ای رسول بکو به مردمکه در زمین سیر کنید و ببینید که خدا چگونه خلق کرده است."
۲) آیات مربوط به پناه دادن و به در راه ماندگان،مانند آیه ۲۱۵ سوره بقره :"ای رسول از تو سوال کنند در راه خدا چه انفاق کنیم ؟ بگو هرچه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر ،خویشان و فقیران و رهگذران رواست و هرنیکویی کنید برآن آگاه است."۳. آیات مربوط به مهمان نوازی و اطعام نیازمندان، مانند آیه ۸ سوره ناس: بندگان نیکو بر دوستی به خدا میهمانوازی می کنند."احدیث فراوانی در باب سفر و آداب آن در اسلام مطرح است.
حضرت محمد (پیغمبر اسلام)فرموده اند:" مسافرت کنید تا سالم باشید و در راه خدا جهاد کنید تا بهره‌مند و صاحب غنیمت گردید. " یعنی مسافرت از دیاری به دیاری دیگر موجب می‌گردد که تغییرات جوّی و آب و هوا و غذا و ... تغییرات روحی در انسان به‌وجود آید که خود شایان اهمیّت است.
در اشعار عربی، در دیوان منسوب به امیرالمؤمنین - علیه‌السّلام - که مرحوم میرزا حسین نوری نیز در کتاب آمده است که:
تَغَزَّبْ عَنِ اْلاَوطانِ فی طَلبِ العُلٰی وَ سٰافِرْ فَفَی اْلاَسْفارِ خَمْسُ فوائِدَ
َفَرُّج هَمِّ وَ اکْتِساب مَعیشَةٍ وَ عِلْمَ و آداب و صُحْبَة مٰاجدٍ
برای کسب فضائل، از زادگاه خود قدم بیرون گذار و غربت و دوری از شهر و دیار را انتخاب کن و راه سیر و سیاحت و مسافرت را در پیش گیر که در مسافرت پنج فایده نهفته است:
ـ فَرُّج هَمّ: مسافرت غم و اندوه و ناراحتی را از تو دور می‌کند و موجب شادی و انبساط خاطر می‌گردد. انسان تا زمانی که در محیط زندگی خود است و با سوابقی که در زندگی دارد، خاطرات همیشه برای او یادآور غم و اندوه و غصه و گرفتاری‌ها است؛ مسافرت کردن موجب برطرف شدن غم و اندوه می‌گردد و این اولین فایدهٔ مسافرت است که انسان روحش آزاد می‌گردد.
ـ اکْتِساب مَعیشَة: از طریق مسافرت امکانات زندگی بهتر و معیشتی نیکوتر فراهم می‌گردد.
ـ عَلْمِ: مسافرت به علم و دانش و اطلاعات انسان می‌افزاید و معرفت و شناخت بیشتری به او می‌دهد.
آداب: انسان با مسافرت خواهد توانست با شخصیت‌های محترم و مفید جامعه، هم‌صحبت و همنشین شود و کسب فیض نماید.
در حدیثی دیگر پیامبر اکرم به علی علیه‌السلام چنین وصیت می‌فرماید:
ا عَلیُّ لاٰ یَنْبَغی لِلّرجُلِ العاقِلِ اَنْ یکون طٰاعِناً اِلاّ فی ثلاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعاشٍ و اَوْ تزدُدٍ لَمِعٰادٍ او لَذّةٍ فی غیرِ مُحرّم. (حدیث ۱۴۹۷۵ وسائل ‌الشیعه(.
یا علی انسان عاقل برای یکی از سه امر مسافرت می‌کند:
- بهبود و تأمین زندگی
- برای تهیه زاد و توشهٔ اُخروی
- برای آسایش و لذّت و خوشی حلال
در حدیث ۹۳۴۹ کتاب مستدرک آمده است:"در سیر وسیاحت و حرکت باشید، زیرا آب در گردش و حرکت پاک و سالم باشد و چون راکد، بی حرکت بماند،تغییر رنک داده و زرد و متعفن می گردد.
گردشگری در اسلام با همه اثرات و فوائد معیشتی و دنیوی اثرات معنوی دیگری نیز دارد، به طوری که تمام سفر هاتمهیدی است برای سفر به سوی خدا ورشد و تعالی انسان، اما نقطه مقابل برای میهمان و میزبان احکامی بیان شده است که از آن جمله است: میهمان را گرامی بدارید حتی اگر کافر باشد"(باهر، ۱۳۷۷،۲۱ )
● مفاهیم سیر و سیاحت در قرآن
در بررسی آیات کلام‌ا... مجید هفت آیه تحت عنوان سِیروا فِی الاَرضْ و هفت آیه با عنوان اَفَلَمْ یَسِیروا فی الاَرضْ در مورد سیر و سیاحت بیان شده است که اجمالاً مورد ارزیابی قرارمی گیرد . هفت آیهٔ اول در سوره‌های: آل‌عمران - ۳۷، انعام - ۱۱، نحل - ۳۶، نمل - ۶۹، عنکبوت - ۲۰، روم - ۴۲، سبا - ۱۸ و هفت آیهٔ دوم در سوره‌های یوسف - ۱۱۰، حج - ۴۶، روم - ۹، فاطر - ۴۴، مؤمن - (غافر) - ۸۲ و ۲۱ و محمد (ص) - ۱۰ آمده است.
در آیه ۱۳۷ سورهٔ آل‌عمران قرآن چنین می‌فرماید: ”قد خلت من قبلکم فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبة المکذبین هذا بیان للناس و هدی و موعظة للمتقین“.پیش از شما مللی بودند و رفتند. در اطراف زمین سیر و گردش کنید تا ببینید سرانجام تکذیب‌کنندگان آیات خدا چگونه بوده این حجّت و بیانی است برای عموم مردم و راهنما و اندرزی برای متقین و پرهیزکاران. قرآن مجید دوران‌های گذشته را با زمان حاضر و زمان حاضر را با تدریج گذشته پیوند می‌دهد و پیوند فکری و فرهنگی نسل حاضر را با گذشتگان برای درک حقایق، لازم و ضروری می‌داند؛ زیرا از ارتباط و گره‌خوردن این دو زمان (گذشته و حاضر) وظیفه و مسئولیت آیندگان روشن می‌شود. در آیه فوق خداوند سنت‌هائی در اقوام گذشته داشته که این سنن هرگز جنبهٔ اختصاصی ندارد و به صورت یک سلسله قوانین حیاتی درباره همگان - گذشتگان و آیندگان - اجراء می‌شود. در این سنن پیشرفت و تعالی افراد با ایمان و مجاهد و متحد و بیدار و شکست و نابودی ملت‌های پراکنده و بی‌ایمان و آلوده به گناه پیش‌بینی شده است که در تاریخ بشریت ثبت است. آری تاریخ برای هر قومی اهمیت حیاتی دارد، تاریخ خصوصیات اخلاقی و کارهای نیک و بد و تفکرات گذشتگان را برای ما بازگو می‌کند و علل سقوط و سعادت و کامیابی و ناکامی جوامع را در اعصار و قرون مختلف نشان می‌دهد. در حقیقت تاریخ گذشتگان، آئینه زندگی روحی و معنوی جامعه‌های بشری بوده و هشداری برای آیندگان است.
از این جهت قرآن مجید به مسلمانان دستور می‌دهد بروید و در روی زمین بگردید و در آثار پیشینیان و ملت‌های گذشته و زمامداران و فراعنهٔ گردنکش و جبار دقت کنید و بنگرید پایان کار آنهائی که کافر شدند و پیامبران خدا را تکذیب کردند و بنیان ظلم و فساد را در زمین گذاردند، چگونه بود و سرانجام کار آنها به کجا رسید. آثار گذشتگان، حوادث پنددهنده‌ای برای آیندگان است و مردم می‌توانند با بهره‌برداری از آنها، از سیر حیات و زندگی صحیح آگاه شوند.
درسورهٔ انعام، آیهٔ ۱۱ چنین آمده است: ”قل سیروا فی الارض ثم انظروا کیف کان عاقبة المکذبین“. در زمین سیر و سیاحت کنید و سرگذشت تکذیب‌کنندگان حق و حقیقت را ملاحظه نمائید. قرآن در اینجا برای بیدار ساختن این افراد لجوج و خودخواه، از راه دیگری وارد شده و به پیامبر دستور می‌دهد که به آنها سفارش کند در زمین به سیر و سیاحت بپردازند و عواقب کسانی که حقایق را تکذیب کردند با چشم خود ببینند، شاید بیدار شوند. شک نیست مشاهدهٔ آثار گذشتگان و اقوامی که بر اثر پشت‌پازدن به حقایق، راه فنا و نابودی را پیمودند، تأثیرات آن بسیار بیشتر از مطالعهٔ تاریخ در کتاب‌ها است، زیرا این آثار، حقیقت را محسوس و قابل لمس می‌سازد. شاید به خاطر همین است که جملهٔ اُنظروا (نگاه کنید) را به کار برده است نه تفکروا (بیاندیشید). ضمناً ذکر کلمهٔ ثُمَّ که معمولاً در مورد عطف با فاصلهٔ زمانی به کار می‌رود، ممکن است به خاطر توجه دادن به این حقیقت باشد که در این سیر و قضاوت خود عجله نکنند، بلکه هنگامی که آثار گذشتگان را مشاهده کردند با حوصله و دقت بیاندیشند، سپس نتیجه‌گیری کرده و عاقبت کار آنها را با چشم ببینند. در سورهٔ نحل، آیه ۳۶ در مورد سیر در زمین برای بررسی بعثت انبیاء، پرستش خدا، اجتناب از طاغوت، بررسی هدایت‌یافتگان، بررسی گمراه‌شدگان و مشاهدهٔ عاقبت کسانی که تکذیب‌کننده بوده‌اند بحث شده است، ”لقد بعثنا فی کل اُمّة رسولاً ...“ و همانا ما در میان هر امتی پیغمبری فرستادیم، تا به خلق ابلاغ کند که خدای یکتا را بپرستید و از بتان و فرعونیان دوری کنید. پس بعضی مردم را خدا هدایت کرد و بعضی دیگر در ضلالت و گمراهی ثابت ماندند. اکنون شما عاقلان در روی زمین گردش کنید - سیروا فی الارض - تا بنگرید عاقبت آنان که انبیاء را تکذیب کردند به کجا رسید. در سورهٔ نمل آیه ۶۹ توصیه شده است در زمین سیر و سیاحت کنید و عاقبت کار مجرمین را مشاهده نمائید. در سورهٔ عنکبوت بحث بسیار عمیق و جدی در مورد سیر در زمین مطرح شده که تأمل در آن دورنمای صنعت توریست و سیر و سیاحت را جلوه‌ای دیگر می‌بخشند و بیانگر عمق و نگرش قرآن کریم و آئین مقدس اسلام بر مسئله‌ای است که در حال حاضر جنبهٔ انحرافی و ضداخلاقی به خود گرفته و از توریسم و سیر و سیاحت جز لهو و لعب و خوشگذرانی‌های توأم با معصیت و گناه چیزی درک نمی‌شود. در صورتی‌که با بررسی کل آیات در این زمینه به‌ویژه این آیه، پی می‌بریم که خداوند متعال چه دستورات سالم و پندآموزی برای بشر فرستاده و تبیین نموده است.
در آیهٔ ۲۰ سورهٔ عنکبوت قرآن چنین می‌فرماید: ”قل سیروا فی الارض فانظروا کیف بدأ الخلق ثم ینشی النشاة الآخرة ان‌الله علی کل شیء قدیر“ای رسول به مردم بگو که در زمین سفر کنید و بنگرید که خدا چگونه آفرینش را آغاز کرده، سپس خداوند (به همین گونه) جهان آخرت را ایجاد خواهد کرد. که خداوند بر همه چیز قادر و توانا است. در این آیه توصیخ شده است که در زمین سفر کنید، انواع موجودات زنده را ببینید، اقوام و جمعیت‌های گوناگون را با ویژگی‌های آنها ملاحظه کنید و بنگرید خداوند، آفرینش نخستین آنها را چگونه ایجاد کرده است - قل سیروا فی الارض فانظروا کیف بداء الخق -. سپس همان خداوندی که قدرت بر ایجاد این همه موجودات رنگارنگ و اقوام مختلف دارد، جهان آخرت را هم ایجاد می‌کند، - ثم الله ینشی النشأة الاخرة - چرا که او با خلقت نخستین قدرت او را بر همگان ثابت کرده است. در این آیه بحث معاد و اثبات وسعت قدرت خداوند نیز مطرح است در ابتدای آیه پیرامون خلقت نخستین انسان و آنچه اطراف او است سخن می‌گوید و قسمت دوم آیه مربوط به آخرت و حیات اخروی می‌باشد که بیان‌کنندهٔ این است که خداوندی که اول‌بار با قدرت و توانمندی، خلقت جهان هستی را آغاز نموده و انسان‌ها را نیز خلق کرده است، در آخرت نیز قادر است انسان‌ها را زنده کند و جهان آخرت را برپا نماید. این آیه دلیل محکمی است بر وجود معاد و روز رستاخیز. امروز این آیه برای دانشمندان معنای دقیق‌تر و عمیق‌تری می‌تواند ارائه دهد و آن بدین صورت است که بروند و آثار موجودات زندهٔ نخستین را که به صورت فسیل‌ها و غیر آن در اعماق دریاها، در دل کوه‌ها، و در لابلای طبقات زمین است ببینند و به گوشه‌ای از اسرار آغاز حیات در کره زمین و عظمت و قدرت خدا پی ببرند و بدانند که قادر متعال بر اعادهٔ حیات و برپائی رستاخیز نیز قادر و توانا است. در سورهٔ روم آیه ۴۲ سفارش شده است که در ”زمین سیر و سیاحت کنید و عاقبت کسانی که قبل از شما بوده و مشرک بوده‌اند را ببینند“.در سورهٔ سباء آیه ۱۸ توصیه شده است که ”در بین شهرها و شهرستان‌هائی که به آنها برکت داده شده و امنیت آنها تأمین شده است گردش کنید“.در سورهٔ یوسف آیه ۱۱۰ قرآن چنین می‌فرماید: ”در زمین سیر کنید به‌منظور دیدن عاقبت گذشتگان و برای تعقل نمودن اهل تقوا در مورد سرای آخرت“.در سورهٔ حج آیه ۴۶ قرآن آمده است: چرا کافران در زمین سیر نمی‌نمایند تا دل‌ها و عقل‌های آنها بینش پیدا نماید و گوش آنها به حقیقت شنوا گردد. اگرچه این کافران چشم سرشان کور نیست (بینائی دارند) ولی چشم باطن و دیدهٔ دل آنها کور است“.
در سورهٔ روم آیه ۹ قرآن فرموده است: ”سیر در زمین به‌منظور دیدن عاقبت گذشتگان است که از اینها قوی‌تر بودند و کاخ و عمارت برافراشتند و کشتزارها آباد کردند؛ رسولان خدا برای هدایت آنها آمدند ولی آنها نپذیرفتند و به کیفر کفر هلاک شدند“.در سورهٔ روم آیه ۴۴ چنین آمده است: ”سیر در زمین برای دیدن کار و عاقبت ستمگران است که دارای نیرو و اقتدار بیشتر از اینها بودند و نیز برای مشاهدهٔ قدرت الهی است که هیچ موجودی نمی‌تواند آن را کاهش دهد. که همانا خدا عالم و قادر مطلق است“.در سورهٔ غافر (مؤمن) آیه ۲۱ چنین بیان فرموده است: ”سیر در زمین برای مشاهدهٔ عاقبت پیشینیان و مشاهدهٔ قدرت آنها است که بیشتر از افراد فعلی بوده ولی سرانجام به قهر الهی مبتلا شدند و نیز برای فهمیدن این نکته است که از قهر و انتقام خدا هیچ‌کس را رهائی نیست“.در سورهٔ غافر آیه ۸۲ آمده است: ”سیر در زمین برای مشاهدهٔ عاقبت گذشتگان و درک قدرت آنان است و همین‌طور برای فهمیدن اینکه تمام اندوخته‌ها و ثروت آنان موجب حفاظت و رهائی آنان (از مرگ و هلاکت) نشد“.در سوره محمد (ص) آیه ۱۰ قرآن چنین فرموده است: ”سیر در زمین برای دیدن عاقبت پیشینیان است که چگونه خدا آنها را به کیفر کفر هلاک کرد و برای کافران این عقوبت همیشه وجود خواهد داشت“.با بررسی آیات بیان شده روشن می‌شود که قرآن برای مسائل عینی و حسی که آثار آن کاملاً قابل لمس است، در امور تربیتی اهمیت خاصی قائل است، به‌خصوص که به مسلمانان دستور می‌دهد که از محیط محدود زندگی خود بیرون آمده و به سیر و سیاحت در این جهان پهناور بپردازند؛ در اعمال و رفتار اقوام دیگر و پایان کار آنها بیندیشند و از این رهگذر، اندوختهٔ پُرارزشی از آگاهی و عبرت فراهم سازند.
گرد آورنده : سید رفیع موسوی اورته بلاغی
کارشناس ارشد مدیریت توریسم


همچنین مشاهده کنید