یادگیری از طریق همیاری

مبنای تحول اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، علمی و صنعتی در هر جامعه با آموزش و پرورش آغاز می شود و به عبارتی آموزش و پرورش یک نهاد تولیدی است زیرا مرکز تولید و تربیت اندیشه، انگیزه و بلاخره انسان است، انسانهایی که در آینده مسئولیت محوری ترین بخش توسعه را به عهده خواهند گرفت. در این شرایط تمام کارشناسان تربیتی بر این باورند که امروز مهمترین وظیفه و هنر آموزش در مدارس یاددهی شیوه های یادگیری و پرورش مهارت هایی است که به کمک آنها فرد بتواند راههای حل مسئله را کشف و مجهولات را بیابد. « همیاری» در لغت به معنای با هم کار کردن جهت سهیم شدن در یک تولید ادبی، علمی و آشنایی است. همیاری به معنی عمل یا کاری را به همراه دیگری انجام دادن نیز می آید. در عصر کنونی موضوع آموزش هرکجا و هر زمان و یادگیری مادام العمر یک اصل پذیرفته شده است که نگاه سنتی به آموزشهای مقطعی را نفی می کند. در این عصر، یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی که دستخوش تغییرات وسیع خواهد شد، نهاد آموزش و یادگیری در سطح عمومی و عالی است.
یادگیری از طریق همیاری یک فکر قدیمی است. در دهه ۱۹۶۰ ترویج مدل های همیاری در یادگیری شروع شد. در دهه ۱۹۸۰ تهیه مدل هایی که بهترین آموخته ها از پژوهش را عملی کند، مورد توجه قرارگرفت. گاف (۱۹۸۷) معتقد است: "امروزه در کلاس ها، معمول این است که هر دانش آموزی به تنهایی کار کند. به هر دانش آموز گفته می شود:" سرت روی کار خودت باشد، با هم صحبت نکنید، با هم مشورت نکنید، به یکدیگر کمک نکنید." این رویکرد با نیازهای اساسی بشرتناقض دارد، نیاز به تعلق داشتن و نیاز فرد به اهمیت داشتن در نظر دیگران. اگر به تنهایی کار کنید چگونه می توانید احساس مهم بودن کنید؟ چه کسی با شما صحبت می کند؟ اغلب ما به عنوان اعضای یک تیم احساس اهمیت داشتن می کنیم. الیس و والن (۱۳۷۹) درکتاب خود یادگیری را به روش های گوناگونی تقسیم می کنند و برای هر کدام تعریف و تفاوت هایی را قائل می شوند که می توان آنها را به شرح ذیل آورد:
● محیط یادگیری: رقابتی، فردی، همیاری
در کلاسهای رقابتی دانش آموزان معمولا یا برنده یا بازنده اند. بچه های متوسط جایی برای درخشیدن ندارند. رقابت زمانی لذت بخش است که چند نکته در آن رعایت شده باشد: تعداد برنده ها را تا حد امکان زیاد کنید. دانش آموزان اطمینان داشته باشند که شرایط سختی در این رقابت نیست. از رقابت برای ایجاد لذت، تغییر سرعت کار یا مرور درسها استفاده شود. یادگیری انفرادی نیز یکی از دیگر روشهای متداول است. در محیط انفرادی دانش آموز نگران این نیست که ممکن است دیگری باعث شود تا او بد جلوه کند. آن ها به تنهایی و با سرعت خود کار می کنند. تعامل آنان با دانش آموزان دیگر تنها در وقتهای غیر کلاسی، مثلا هنگام زنگ تفریح، وقت ناهار یا در زمین ورزش است. معلم مرجع اصلی آنان است و این نقص اصلی یادگیری انفرادی است زیرا یادگیری اساسا یک فعالیت اجتماعی است. در محیط همیاری دانش آموزان می توانند موقع نیاز، به هم کلاسی های خود اتکا کنند. دراین کلاسها، شاگردان بعنوان مراجع مهم و با ارزش به حساب می آیند. دومین مشخصه دیگر یادگیری از طریق همیاری وابستگی مثبت است. هر دانش آموز می داند که مسئول است مواد درسی را یاد بگیرد. برای این که گروه های همیار موفق شوند معلم سه چیزرا باید رعایت کند: رفتار همه دانش آموزان را زیر نظر داشته باشد. نتایج حاصل از مهارت های اجتماعی ای را که دانش آموزان به کار می برند به آنان بگوید. در مواقع تناسب برای آموزش مهارتهای ضروری در کار گروه ها مداخله کند.
● مزایای اجتماعی یادگیری از طریق همیاری
در گروه های همیاری همه به هم اطمینان می کنند. هیچ کس بهتر از دیگری نیست و مجبور نیست کار بیش تری انجام دهد. تعداد دفعاتی که شاگرد کلمات تشویق آمیر می شنود غیر قابل شمارش است. مهارتهایی مثل گوش کردن به حرف دیگران، رعایت نوبت ، ابراز عقیده کردن، افکار خود را به روشنی بیان کردن، تشویق دیگران، انتقاد از عقاید نه افراد تقریبا در تمامی فعالیت های کلاسی و ورزشی مهم اند. مطالعات پژوهشی نشانگر این است که یادگیری همیاری برای رشد ادراک دانش آموزان موثر بوده است. برای این موضوع دلایلی وجود دارد که یکی از آنها مفهومی شناختی است که روان شناسان آن را تمرین شفاهی یا "بلند فکر کردن" می نامند. وقتی که می شنویم که حرف هایی بی معنی می زنیم، فکر خود را اصلاح می کنیم. از طریق سخن گفتن در می یابیم که چه می دانیم و چه چیزی را هنوز نفهمیده ایم. جانسون و جانسون (۱۹۸۹) معتقدندکه وقتی مجبور شویم برای هم کلاسی های خود مطلبی را توضیح دهیم، از شیوه های استدلالی پیچیده بیش تر استفاده می کنیم و یادگیری ما بسیار بیش تر از زمانی است که فقط از طریق گوش کردن و یا خواندن چیزی به تنهایی انجام می شود. از نظر دانش آموزان معلمی که از شیوه های یادگیری از طریق همیاری در آموزش استفاده می کند منصف تر از معلمی است که از این شیوه ها استفاده نمی کند و این معلم را بیشتردوست می دارند. در کار گروهی، دانش آموزان مهارت هایی مانند : مشورت کردن، فرماندهی و سازماندهی راهم می آموزند. در این روش، معلم تدریس نمی کند، بلکه نقش راهنما را دارد و فقط اشکالات را رفع می کند. وظیفه یاد دادن و یادگیری به عهده دانش آموزان است. شعبانی(۱۳۷۶) در مورد روش همیاری می گوید:
▪ با روش همیاری، همکاری گروهی و احساس دوستی در بین اعضا تقویت می شود.
▪ در جریان بحث گروهی اعتماد به نفس افراد تقویت می شود و روحیه نقد در آنها ایجاد می شود.
▪ روش تدریس همیاری، هراس افراد کمرو یا خجالتی را برای صحبت کردن در جمع کاهش می دهد.
▪ روش بحث گروهی قدرت مدیریت و رهبری فراگیران را تقویت می کند.
▪ روش تدریس همیاری در تقویت استدلال و قدرت اندیشه منظم بسیار مفید است.
▪ افراد در روشهای همیاری می توانند در عقاید و تجربیات یکدیگر سهیم شوند.
▪ در جریان بحث گروهی فرصتی فراهم می شود که افراد خود را مورد ارزیابی قرار دهند.
یادگیری مشارکتی یا همیاری دارای روشهای کاملا متفاوتی است. ترغیب دانش آموزان به فعالیت در گروه های کوچک، به منظور کمک به یکدیگر در یادگیری مطالب درسی، فصل مشترک تمامی این روشهاست. بعضی از روش های همیاری را چنین می توان بیان کرد:
▪ گروه های پیشرفت تیمی دانش آموزان:
در این روش دانش آموزان به گروه های یادگیری چهار نفری تقسیم می شوند. این دانش آموزان از حیث سطح کارآیی، جنسیت و نژاد به شیوه ای همگن مختلط می شوند. پس از ارائه درس توسط معلم به منظور حصول اطمینان از یادگیری تک تک اعضا، دانش آموزان به فعالیتهای درون گروهی می پردازند. در پایان تمامی دانش آموزان باید در آزمونهای انفرادی که نمی توانند در آنها به یکدیگر کمک کنند، شرکت نمایند. نمرات شاگردان با میانگین نمرات قبلی آنها مقایسه می شود تا عملکرد ومیزان پیشرفت آنان تعیین گردد. این روش در تدریس موضوعاتی نظیر ریاضیات، زبان، علوم اجتماعی در پایه های دوم ابتدایی تا سطح کالج مورد استفاده قرار گرفته است.
▪ رقابت و مسابقه تیمی:
روش تدریس معلم و کار گروهی در این روش، کاملا مشابه روش قبلی است، با این تفاوت که دانش آموزان به جای شرکت در آزمون در مسابقات شرکت می کنند. نمرات افراد برنده بدون توجه به سطحی که در آن رقابت می کنند محاسبه می شود یعنی به دانش آموزان ضعیفی که با همطرازان خود رقابت می کنند و به دانش آموزان ممتازی که با همطرازان خود رقابت می نمایند، شانس یکسانی برای کسب موفقیت داده می شود.
▪ یادگیری انفرادی با یاری گرفتن از تیم:
دراین روش نیز تیمهای چهار نفره از دانش آموزانی که در سطح کارآیی متفاوتی هستند، تشکیل می شوند و به تیم هایی که عملکرد مطلوب داشته اند گواهینامه اعطا می شود. در این روش یادگیری مشارکتی با آموزش فردی در می آمیزد. این روش را بیشتر برای آموزش ریاضیات در پایه های سوم تا ششم طراحی شده است. در روش حاضر دانش آموزان بر اساس یک آزمون جایابی رده بندی می شوند. در مجموع می توان گفت که اعضای یک تیم، هر یک به مطالعه و یادگیری مباحث گوناگون مشغول می شوند. هم تیم ها با استفاده از برگه پاسخنامه به کنترل کار و کمک به حل مشکلات یکدیگر می پردازند.
▪ قرائت و نگارش تلفیقی مشارکتی:
این روش در حقیقت برنامه ای جامع برای آموزش قرائت و نگارش در سالهای آخر دوره ابتدایی است وجدیدترین شیوه یادگیری مشارکتی به شمار میرود. دانش آموزان در تیم های دو نفری کار می کنند. هنگامی که معلم به آموزش یکی از تیم ها اشتغال دارد، تیمهای دیگر به یک سلسله فعالیتهای شناختی شامل: قرائت در حضور یکدیگر، بحث در مورد چگونگی نگارش یک داستان، خلاصه کردن داستان، املا کلمه و لغت معنی مشغول می شوند.
▪ تقسیم موضوع به بخشهای مختلف:
دانش آموزان برای کار روی موضوع درسی که به بخشهای مختلف تقسیم شده است، تیم های شش نفره تشکیل می دهند. برای مثال، یک زندگینامه رامی توان به بخشهای گوناگونی از قبیل سالهای نخستین زندگی، نخستین موفقیتها، مسائل مهم، باقیمانده سالهای عمر ونقش شخص مورد نظردرتاریخ تقسیم کرد. در این روش هر یک از اعضا به مطالعه بخش ویژه خود می پردازد. از آنجا که تنها راه فراگیری بخشها، استماع دقیق توضیحات هم تیم هاست، انگیزه توجه به مطالب وکار هم تیم ها در سایرین تقویت می شود.
▪ پژوهش گروهی:
در حقیقت یک طرح عمومی اداره کلاس است که طبق آن دانش آموزان درگروه های کوچک در برنامه ریزی مشارکتی فعالیت می کنند. با انتخاب عنوان مطالب مورد مطالعه، هر گروه آن را به بخشهای کوچکتر تقسیم می کند و هر بخش را یکی از اعضا مطالعه می کند و در آخرین مرحله، هر یک از گروه ها مجموعه آموخته ها و یافته های خود را به صورت یک کار گروهی به بقیه کلاس ارائه می دهد.
▪ طرح کارآیی تیمی ۱ TED
در این روش هر یک از اعضای تیم دانش خود را قبل از بحث تیمی ارزیابی می کند. بعد از یک مرور اولیه هرفراگیر به یک سری سوال صحیح یا غلط و یا چند گزینه ای از موضوعی که قرار است آموخته شود پاسخ می دهد. سپس اعضا تیم در مورد هر یک از پاسخ ها با یکدیگر بحث می کنند تا به توافق برسند. از آنجایی که اعضا ی تیم باید در مورد بهترین پاسخ به توافق برسند، شرکت کنندگان این فرصت را پیدا می کنند تا اطلاعات رد و بدل کنند و دلایلشان را توضیح دهند. دلایل و شواهد را با دیگر دلایل اعضا ارزیابی می نمایند. در این روش کلید پاسخ ها باید دلیل درست و نادرست بودن هر جواب را توضیح دهد تا اعضا تیم بتوانند درک عمیقی از بهترین پاسخ به دست آورند. در این طرح، در فراگیران ایجاد انگیزه می شود. کنجکاوی ذاتی فراگیر در این است که چرا دیگران به این صورت فکر می کنند و فراگیر را مشتاق می سازد تا دیگر اعضای تیم را علاقه مند نموده و یا حتی تحت تاثیر قرار دهد (موتن و بلیک ۱۹۸۴).
▪ طرح قضاوت عملکرد ۲ :(PJD)
این طرح برای کلاس هایی که باید فراگیران مهارت های عملی کسب کنند، طرح مفیدی است. کاربرد این روش شامل آموزش کار کردن با یک دستگاه آزمایشگاه، نگارش یک نامه یا گزارش و تدریس نواختن یک وسیله موسیقی می شود. در این طرح ابتدا فراگیران یک فعالیت تعیین شده را فردی انجام می دهند، این فعالیت سطح فعلی مهارتهایشان را نشان می دهد. در مرحله بعد تیم ها گرد هم می آیند تا معیارهایی را تدوین کنند. این معیارها مربوط به قضاوت در مورد کارآیی در اجرای یک مهارت خاص است. در این بخش آنان درک حسی خویش را از معیار ها تا آنجا که ممکن است روشن، کامل و واضح می سازند. در مرحله سوم، استاندارد های خارجی در اختیار تیم ها قرار می گیرد. ممکن است تیم های متفاوت، معیارهای متفاوتی را تدوین کنند. در مرحله چهارم هر تیم نمونه عملکرد همکارانشان در تیم های دیگر را ارزیابی می کند و نقد می نویسد در مرحله بعدی هر عضو یک نقد از یک نمونه کار خویش دریافت می کند. در آخرین مرحله جهت ارزیابی پیشرفت و بالا بردن سطح مهارتها، دومین تکلیف عملی جهت کار فردی به فراگیران داده می شود. این تکلیف تا حدودی مشکل تر از تکلیف قبلی است.
طرح روشن سازی طرز برخورد « تلقی» ۳ (CAD): طرز برخورد افراد عمیقا روی موثر بودن و رضایت شخصی شان اثر می گذارد. از این رو طرز بر خورد ها جنبه مهمی از یادگیری احساس اجتماعی هستند. اولین مرحله طرح روشن سازی طرز برخورد به فراگیران کمک میکند تا به پاسخ دادن به یک سوال یا تکمیل یک جمله، طرز برخورد خود را ارزیابی کنند و سپس فراگیران دور هم جمع می شوند تا این طرز بر خورد را مورد بررسی قرار دهند تا به کمک شرایط شناخته شده و اطلاعاتی که در اختیار دارند روی بهترین طرز برخورد به توافق برسند. این طرح فراگیران را قادر می سازد که کشف کنند آیا طرز برخوردشان بر یک پایه محکم از حقایق، اطلاعات و منطق استوار است. این طرح برای شرکت کنندگان فرصتی را فراهم می کند تا عقاید متنوعی را بشنوند. فراگیران در می یابند که طرز برخوردشان چگونه است و نکات مشابه ومتفاوت با طرز برخورد های دیگران و دلایل آنها را تشخیص می دهند (موتن و بلیک ۱۹۸۴).
● بررسی پژو هش های اخیر
آقازاده (۱۳۷۸) در پژوهش خود آورده است:" فراگیری در روش همیاری آموزشی ایجاد همبستگی از نوع مثبت می کند. این روش برای هر گونه فعالیت آموزشی، تکالیف یادگیری مفهومی و پیچیده کار برد دارد. معلم نقش بازنگری فعالیت ها را بعهده دارد و تعامل زیاد و مداوم در بین دانش آموزان حاکم است. هم آموزی و حمایت از یکدیگر بسیار عادی و عالی است. استادزاده (۱۳۸۰) در تحقیق خود بیان می کند: "دانش آموزانی که با روش همیاری و مشارکت آموزش دیده اند، نسبت به فراگیری علاقه بیشتری نشان می دهند و ارتباط بیشتری با معلم و درس بر قرار می کنند. حیدری (۱۳۸۱) رشد اجتماعی را در شکل گیری خصوصیات و رفتارهای فردی می داند که تحت تاثیر آموزش های محیط اجتماعی فراهم می آید. قدرت فر (۱۳۸۱) حس اعتماد به نفس و خود پنداری را در انسانها و بخصوص در دانش آموزان نقش بسیار مهمی در چگونگی شکل گیری شخصیت و نوع عملکرد آنها می داند. پروراندن این حس تعیین کننده، از وظائف آموزش و پرورش است. "خود پنداره به معنی نظام ارزشهای فرد است که به صورت قضاوت های شخصی نمایان می شود و شخص از طریق همان قضاوتها، گرایش های خود را نشان می دهد". این مهم در فرایند آموزش در محیط کلاس درس رخ می دهد. این جاست که نوعی شیوه آموزشی و روش های تدریس اهمیت خود را نشان می دهند و به عنوان ابزارمهم به تحقق رساندن این مهم جلوه می کنند. جعفر پور(۱۳۸۱) در پژوهش خود عنوان می کند که همیاری باعث افزایش موفقیت تحصیلی دانش آموزان در تمامی سطوح خواهد شد. این دانش آموزان دارای توانایی های ذهنی و تفکر سطح بالا بوده و از سطح دانش ومعلومات قابل توجهی بر خوردارند. احمدوند (۱۳۸۵) در مقاله خود ذکر می کند: " در روش آموزش از طریق همیاری، هرچند به دانش آموزان نقش زیادی واگذار شده است، اما هنوز هم معلم نقش کلیدی و مهمی دارد. یکی از ایرادات مهمی که ممکن است بعضی از همکاران به این روش وارد بدانند، کمبود وقت است که البته می توان حداقل برای تنوع در کلاس ها ماهی یک بار این روش را اجرا کرد. یادمان باشد انگیزه دادن و ایجاد نشاط هنگام یادگیری هنر معلم به حساب می آید. این روش در این زمینه، کمک زیادی به ما می کند."
● حرف آخر
در گذشته اعتقاد بر این بود که تنها کلاس های ساکت و بی تحرک، کلاس های یادگیری واقعی هستند. در آن زمان مدیران مدارس در راهرو های خاموش قدم می زدند و در انتظار شنیدن کوچکترین صدا، به کنترل کلاسها می پرداختند. اما، امروزه بسیاری از مدارس در صدد استفاده از برنامه هایی هستند که دانش آموزان را به بیان عقاید، مشارکت در یادگیری دعوت کنند. این گونه برنامه ها که یادگیری مشارکتی خوانده می شوند، دانش آموزان را به بحث و مذاکره و در نهایت به آموزش یکدیگر فرامی خوانند. در روش رسمی که آموزش و پرورش مرسوم است، معلم کنترل کننده و سخنگو می باشد، شاگردان فقط باید گوش کنند و در صورت لزوم پرسش های خود را در هنگام درس دادن یا در آخر وقت از معلم بپرسند. نمره قبولی برای فراگیران در واقع مهمترین عامل برای کنترل کیفیت آموزشی است و امتحانات چون غربالی برای جدا کردن افراد صلاحیت دار از بی صلاحیت ها بکار می رود. آموزش و پرورش فرایندی است که موجب گسترش دانش، ایجاد مهارت، خلاقیت، شخصیت و رشد اجتماعی می شود و باعث شکوفایی استعدادهای انسانی و تربیت نیروهایی که بتواند چرخه های اقتصادی، اجتماعی فردا را به حرکت در آورند. بسیاری از معلمین از فضای غیر فعال و شرایط خشک و غیر واقعی کلاس های خویش ناراضی هستند و بدنبال روشی هستند که بتوانند در دانش آموزان انگیزه کافی جهت کسب دانش و انجام فعالیتهای آموزشی ایجاد کنند. فرزندان امروز را با دانش دیروز برای فردا نمی توان تربیت کرد. یاد گرفتن و یاد دادن یعنی زنده بودن و هر قدر یاد دادنی ها و یاد گرفتنی ها بهتر صورت بگیرند، زنده بودنمان معنا دار تر می شود.

مریم ابدا لی: کارشناس ارشد آموزش زبان انگلیسی
اختصارات:
۱-PJD= The Performance Judging Design
۲-TED= The Team Effective Design
Clarifying Attitudes Design CAD= ۳-
منابع و مآخذ فارسی
آقازاده، محرم ۱۳۷۸ " ساختار یادگیری از طریق همیاری" مجله تکنولوژی آموزشی شماره ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۸سال چهارم ص۲۱-۲۷
استاد زاده، کرامت الله ۱۳۷۸،" روش تدریس همیاری، نمونه موردی درس شیمی" آموزه پیش شماره سوم و چهارم ص ۴-۱۰
احمدوند، محمد ۱۳۸۵،"یادگیری مشارکتی در زبان انگلیسی، ( روش کارآیی تیمی)
http://www.knowclub.net/paper/?p=۱۵۷
الیس، سوزان و والن، سوزان ۱۳۷۹،" آشنایی با یادگیری از طریق همیاری" تهران، نشر نی
جعفرپور، رضا ۱۳۸۱،" بررسی تطبیقی تاثیر روشهای تدریس همیاری و سنتی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس شیمی سال اول دبیرستان در شهرستان داراب". پروژه کارشناسی ارشد در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی
حیدری، صدیقه ۱۳۸۱،" بررسی تاثیر آموزش به شیوه همیاری بر پیشرفت تحصیلی و رشد اجتماعی دانش آموزان"
پروژه کارشناسی ارشد در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی
شعبانی ، حسن ۱۳۷۶، "مهارت و آموزش و پرورش" ، نشر سمت
قدرت فر، زهرا ۱۳۸۲،"بررسی تاثیر شیوه تدریس مشارکتی « همیاری» بر خود پنداره و عملکرد دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه ۴ شیراز،" پروژه کارشناسی ارشد در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی
منابع و مآخذ انگلیسی
Gough, P.B. (۱۹۸۷) " The Key to Improving Schools: An Interview with William Glasser." Phi-Delta-Kappan, May ۱۹۸۷ p. ۶۵۹
Johnson, David. W. & Johnson, Roger. T (۱۹۸۹) Cooperation and Competition: Theory and Research, Edina Minn: Interaction Book Company, p.۱۷۲
Mouton, J.S. & Blake, R.R. (۱۹۸۴) "Synergy, A New Strategy for Education, Training and Development, Jossey- Bass Publishers
مریم دهکردی